De Revisor. Jaargang 25

[p. 22]

Kees 't Hart en Anthony Mertens
In gesprek met Dirk Ayelt Kooiman

De naam van De Revisor is onverbrekelijk verbonden met die van Dirk Ayelt Kooiman. Hij richttte het tijdschrift op, was de spil van diverse redacties en is als lid van de redactieraad nog steeds betrokken bij de gang van zaken.
We kijken met hem terug op vijfentwintig jaar Revisor.

>

foto Klaas Koppe

Welk blad had je voor ogen in 1974?

Daarvoor moeten we nog verder terug, want De Revisor is voortgekomen uit het tijdschrift Soma, dat dateerde uit '69. We noemden het een literair magazine. De bestaande tijdschriften vonden we elitair, met een term uit die jaren. Soma was met interviews, met een polemische rubriek en veel illustraties gevarieerd, populariserend van inhoud en bereikte al snel een veel groter publiek dan voor een literair tijdschrift gebruikelijk was. De eerste nummers waren voor een deel gewijd aan Borges, een naam die door de jaren heen steeds weer opduikt, met die van Nabokov en Gombrowicz, aan wie we een speciaal nummer wijdden. Aanvankelijk steunde Soma redactioneel op een groepje van, zeg maar, belangstellenden die ik bij elkaar had gesprokkeld. Dat groepje kalfde geleidelijk af. We waren begin twintig en niet iedereen ontwikkelde zich natuurlijk in dezelfde richting. Thomas Graftdijk was vrijwel van het begin bij Soma betrokken, Remco Heite kwam er in de tweede jaargang bij, en uiteindelijk vormden we met ons drieën de redactie. Ongeveer gelijktijdig werd Soma een uitgave van Athenaeum-Polak & Van Gennep.

Maar het blad was geen lang leven beschoren.

Ruim vier jaar. Johan Polak was de mening toegedaan dat vijf jaar de ideale levenscyclus is voor een literair tijdschrift. Dan is de top bereikt, daarna komt de sleet erin. We kregen toen de gelegenheid een jaar na te denken over een nieuw tijdschrift, dat meer de signatuur zou hebben van zijn uitgeverij. Heite had zich intussen teruggetrokken, en ook Graftdijk, die na een marathonzitting op de naam De Revisor kwam, haakte in die periode af. Hij was nogal hypochondrisch en had altijd al om de zoveel tijd te kennen gegeven dat hij het

[p. 23]

niet meer zag zitten. Dan moesten er nachtenlange gesprekken komen om hem weer over de streep te trekken. Voor het eerst kon ik dat niet meer opbrengen en voegde hij de daad bij het woord. Achteraf heb ik daar wel spijt van gehad, want eigenlijk verbrak ik eenzijdig een traditie. Bovendien vulden we elkaar goed aan: hij was meer een theoreticus, ik had een meer praktische inslag.

Hoe ging je verder te werk?

Ik voerde gesprekken, vooral met medewerkers en gastredacteuren van Soma. Eerder pragmatisch dan programmatisch. De redactie die daaruit voortkwam, Jan Donkers, Peter Verstegen, Paul Beers, Tom van Deel en ikzelf, was dan ook behoorlijk heterogeen van samenstelling. Een hoge kwaliteitsnorm was eigenlijk het enige gemeenschappelijke standpunt. De Revisor werd, net als Soma maar op een hoger peil, een publieksgericht tijdschrift, een magazine, gevarieerd van inhoud, met interviews, vertalingen, geïllustreerde essays, en veel beeldende kunst, meestal voor dat doel vervaardigd. Dit alles naast het proza en de poëzie natuurlijk.

En waren die eerste vijf jaar van De Revisor inderdaad zo vitaal als Polak hoopte?

Na een jaar of twee, drie kwam er in mijn ogen een bloeiperiode. Doeschka Meijsing en Nicolaas Matsier waren intussen in De Revisor gedebuteerd. Hedda Martens en Patrizio Canaponi, de latere A.F.Th. van der Heijden, zouden volgen. Tegelijk begon Frans Kellendonk in De Revisor te publiceren. Matsier en hij namen binnen de redactie de plaats van Donkers, Verstegen en Beers in. Het is de tijd dat de mythe van het Revisor-proza, als zou het een stroming zijn of het product van een groep, werd geboren. Er was helemaal geen groep. Er is niet eens een voltallige ontmoeting geweest, laat staan een inhoudelijke discussie. De onderlinge verschillen, bijvoorbeeld tussen Martens en Canaponi, zijn ook te groot om van een stroming te kunnen spreken. Je kunt een overeenkomst ex negativo onderscheiden: de verschillen met het realistische vertellersproza dat Maatstaf bracht of het experimentele proza waarmee Raster zich profileerde, zijn groter dan de verschillen onderling. Misschien kun je zeggen dat schrijvers van ‘Revisor-proza’ een abstractie zochten in de vorm, eerder dan in de taal, zoals de Raster-auteurs toen. Maar ‘vorm’ is natuurlijk een rijkelijk rekbaar begrip.

En opnieuw zei Polak: de vijf jaar zijn om, we houden ermee op?

Inderdaad. Het eerste lustrumnummer was verschenen. Honderdvierenveertig pagina's op groot formaat. Echt een monument. Vrijwel alle vaste medewerkers hadden hun beste

[p. 24]

beentje erin voorgezet. Toch geen fase om er een punt achter te zetten, denk je dan. De Revisor werd toen een zelfstandig onderneminkje, met Querido, Meulenhoff, De Harmonie en Atheaeum-Polak & Van Gennep als aandeelhouders. Op zichzelf een unieke constructie, maar een succes werd het niet. Het nieuwe was eraf. Bovendien werd De Revisor steeds meer geassocieerd met moeilijk, intellectualistisch proza. Een omslagverhaal van de Haagse Post heeft daarbij een rol gespeeld. We werden daarin tot ‘academisten’ gebombardeerd, een term die was overgewaaid uit Amerika. Er werd, grofweg, mee bedoeld: de ene academicus schrijft raadselachtig proza, de volgende schrijft een studie om het te ontraadselen. Een gesloten circuit dus, waar de ongeschoolde lezer buitenstaat. Je had die term in die tijd misschien kunnen toepassen op Vogelaar c.s. en hun essayerende satellieten, maar zeker niet op De Revisor. Er waren meer oorzaken. De boekenbijlagen van de kranten, met hun interviews, met hun langere geïllustreerde beschouwingen, begonnen De Revisor, magazine als het nog steeds was, de wind uit de zeilen te nemen. Bovendien oefenden ze in toenemende mate zuigkracht uit op de medewerkers. Er waren redactiewisselingen. Er kwamen tijdschriften bij, andere bliezen zichzelf nieuw leven in. De spoeling werd dunner en de oplage, in de beste jaren meer dan 5000, zakte gestaag.

Toen kwam Querido die het blad in 1982 overnam.

De reddende hand uitstak kun je wel zeggen. De Revisor werd uiteindelijk een stichting. Sponsor Querido fungeert op afstand als uitgever. Nieuwe redacteuren traden aan. Jan Fontijn, Piet Meeuse, Maarten van Buren, Anton Haakman. Wat mij betreft een tweede bloeiperiode, waarbij het accent meer op de essayistiek kwam te liggen. Er verschenen themanummers over Lenz, Bachmann, Hölderlin, Bataille, over gnosis, over het fantastische. Je kunt in zo'n lijstje de appreciaties en interesses van de verschillende redacteuren weerspiegeld zien. Maar die werden natuurlijk wel gedeeld.

Maar dan komt er aan de oude levenscyclus weer een eind, als we Johan Polaks gedachtengang mogen geloven.

Van een zekere golfbeweging kun je wel spreken, al bleef de hoge kwaliteitsstandaard, vind ik, altijd bewaard. Er waren uitschieters, zoals het Kellendonknummer. Er waren opvallende prozadebuten. Rosenboom en Thomése, om er twee te noemen. Het aantal poëziedebuten kan ik allang niet meer bijhouden. Maar het geheel was eerder routineus dan verrassend. Dat duurde tot 1994. Verder weten jullie er alles van. Een nieuwe redactie. Een nieuwe formule. Het magazine-karakter verdween. Minder een publiekstijdschrift. Meer een auteurstijdschrift.

[p. 25]

Wat was de leukste, spannendste redactievergadering die je is bijgebleven?

Zo romantisch was het niet. De vergaderingen waren eigenlijk altijd zakelijk van karakter. Er was geen clubvorming. We gingen na een vergadering zelden of nooit naar de kroeg, althans ik niet. Verbroedering gaat ten koste van je onafhankelijkheid, leidt tot kongsies, tot vriendjespolitiek.

Aan welke bijdrage aan het blad van je eigen hand denk je met het meeste plezier terug en hoe zag je je eigen rol in het blad?

Aan ‘De vertellingen van een verloren dag’, een roman in de vorm van een feuilleton. Die zou ik als ik geen redacteur was geweest vermoedelijk niet zo geschreven hebben. En verder: er is me wel eens de rol van tijdschriftleider aangemeten, maar ik zag mezelf hooguit als voorzitter van de vergadering. Bovendien was ik jaren belast met de zakelijke besognes. Dat kon me werkelijk gestolen worden.

Wat was een absoluut dieptepunt?

Dat er in de beginjaren toch nog een paar marginale bijdragen van Jeroen Brouwers in De Revisor zijn doorgesijpeld.

En hoogtepunt?

De serie van Verdaasdonk over literatuurwetenschap. Ook al omdat er binnen de redactie nogal wat oppositie tegen was. De discussies over de taak van de schrijver en over de kunsten het geld. Die waren in die tijd spraakmakend. Dan heel wat speciale nummers. Ik heb er een aantal genoemd. En de prozadebuten. Als je bergen en bergen middelmaat of minder hebt doorgeploegd, tijdenlang, en je stuit plotseling op een schitterend verhaal van, ik noem maar wat, ene Canaponi of ene Rosenboom, iemand van wie je nog nooit gehoord hebt, dan is dat echt een sensatie.

[p. 26]

p. 26-27 Pieter Holstein, Een groet