De Revisor. Jaargang 25

[p. 71]

Joost Zwagerman
's Ochtends

Je overweegt het zeker twee ochtenden in de week: mond bij Esthers oor en haar wakker schreeuwen. Haar in paniek toeroepen dat al haar haren in één nacht grijs zijn geworden. Zoiets. Maar je laat haar slapen en dat siert je. Je hebt zelden tegen haar geschreeuwd. Je hebt haar nooit geslagen. Zij jou wel - bewijs van een goed huwelijk. Vicious! You hit me with a flower. Zij slaat je regelmatig, niet alleen met bloemen, maar ook met veren, kussens, brieven, kinderstem. Soms slaat ze traag en plechtig en is het alsof ze je met iedere klap wil ridderen.

Esther slaapt nog, en naast haar in hun brede bed met de deinende springveren probeert Johan, voordat hij opstaat en zachtjes de slaapkamer uitloopt, zijn droom van die nacht uit zijn hoofd te krijgen. Blote voeten koud linoleum. Droom wil niet wijken, zeurt voort. In de gang liggen spullen op de grond die daar niet horen, een stapel cd's, een ongeopende zak chips, twee halfvolle theekoppen en Esthers multomap waar ze haar brieven in bewaart. Nog halfverdoofd van een met tranquillizers aangelengde nachtrust probeert Johan de cd-hoesjes en de uitpuilende map met ringband te ontwijken en trapt vervolgens vol op de grote zak chips. Geknerp en gekraak schiet recht zijn ruggenmerg in en brengt een ijzige vonk in zijn maag teweeg. Onwillekeurig neem je een houding aan alsof je zojuist bent betrapt op iets schandaligs - diefstal, leugen, droom. Biecht maar op. Je onderdrukt een vloek, doet een stap opzij en - dat kan er nog wel bij - stoot met je hiel één van de theekoppen om. Goed. Dat is duidelijk. Niet meer verder. Terug, terug naar bed. Tegen Esther aan gaan liggen, haar rug een warme wal en de kuil in het midden van het doorgezakte bed een schuttersputje.

Je blijft waar je bent. Vanuit de deuropening bekijk je Esthers langzame schouderbewegingen, ze is natuurlijk wakker geworden door jouw rumoerige misstap in de gang. Je bukt je om de multomap op te rapen. Het donkerbruine theewater siepelt langs haar brieven. De randen van de papieren hangen slap als boomblad in de regen. Met de mouw van je shirt veeg je de kaft droog. Kan ze beter niet zien, de schade aan de brieven. Wegleggen ergens in de hal of badkamer?

Esther is wakker geworden en zit met het dekbed als een grote mantel om zich heen op de rand van het bed. Ze bevoelt haar knieën en kuilen. Je kunt nog terug. Je kunt in bed gaan liggen en een week lang niet opstaan.

Je vraagt of ze goed heeft geslapen.

‘Gaat wel, en jij?’ Ze schuift met twee vingers een lok achter haar oor, en terwijl jullie verder niets tegen elkaar zeggen en er verder niets gebeurt, komt Johan terug de kamer in met in zijn hand de natgeworden multomap en zegt: ‘Ik heb het weer gedroomd. Ik droomde weer dat ik je moeder was.’

Je kunt er één nemen, vlak voor het slapen gaan. Je kunt ook een soort cocktail maken. Halve mogadon, halve xanax. Johan verzwijgt deze nachtcocktail voor haar. Ze heeft het niet op slaaptabletten.

‘Wat was dat voor geluid?’ vraagt Esther. ‘Het leek wel alsof er een stuk hout in tweeën brak. Ik dacht, een boekenplank, er valt een plank van de muur.’

‘Welnee, niks aan de hand. Er lag een zak chips op de grond. Ik trapte erop.’

[p. 72]

Johan probeert een didactische vermaning in zijn stem te leggen. Hij kijkt haar bestraffend aan: die zak chips heb ík daar niet neergelegd. Die hóórt daar niet. Geen rommel in huis. Je kunt erop doorgaan. Wat moet dat ding daar? Je kunt haar naar de hal dirigeren en sommeren alles op te ruimen. Je kunt nooit meer iets tegen haar zeggen. Zwijgend de dagen doorkomen.

Als ze het dekbed van zich af laat glijden, zie je dat ze een nachthemd draagt. Eén van zijde, wit en met van die spaghettibandjes. Bovendien heeft ze een van jouw bermuda's aan. Niet volgens afspraak. We slapen zonder kleren. Dat zou je op schrift moeten zetten. In drievoud. Zij ondertekent als eerste. Geen kleding in bed. Als ze zonder kleren is, ziet ze er ^trots uit, ook al kijkt ze er nog zo bescheiden of slaperig bij.

Esther is niet trots, ze is nóóit trots, en zeker niet op haar lichaam. Kun je ook iets over regelen. Alles valt contractueel vast te leggen. Je mag er best voor uitkomen dat naakt je het beste staat. Snap je?

Voor zichzelf en voor haar pakt Johan ondergoed uit de linnenkast. Hij besluit dat ze vandaag een blauw setje zal dragen.

‘Ik lette niet goed op,’ zegt hij, ‘want ik dacht nog aan mijn droom.’ Pauze, vermaning. En, als ze niet reageert: ‘Ik was je moeder en was heel goed voor je. Maar jij was ongehoorzaam. Ik móest wel boos op je worden. Je was onhandelbaar. En omdat ik je niet wilde slaan en ook niets wilde stukslaan, kneep ik in die zak chips, heel hard. Dát kraakt, dat kan ik je zeggen.’

Esther verruilt bermuda en hemdje voor het blauwe ondergoed dat Johan zojuist uit de kas heeft gehaald. ‘Waarom zou jij iets kapot moeten slaan?’ vraagt ze.

Niet goed, die vraag. Weet ze best. Ze weet wat ze op dit soort ochtenden wel en niet kan zeggen. Met haar handen in haar zij staat Esther voor hem, niet uitdagend of boosaardig, maar gewoon, met haar handen in haar zij, precies zoals ze op een trein of bij de bakker kan staan wachten, weet Johan.

‘Er is theewater over je brieven gekomen. Sorry. Ik was driftig, ik gooide die zak chips door de hal, precies tegen de theekopjes aan. Echt, het spijt me.’

‘Laat eens zien, de map.’

Je aarzelt. Heb ik net weggegooid? Brieven konden niet meer gered worden?

Als je haar de map aanreikt, bevoelt ze met twee vingers de vochtige randen briefpapier. Dan legt ze map en brieven weg en kleedt zich aan. Spijkerbroek, shirt met v-hals. Johan bestudeert intussen in de spiegel tegenover het bed de schilferige huid tussen zijn wenkbrauwen. Je hebt daar crèmes voor. Maar je kunt ook gewoon je vingers natmaken en ermee over je huid wrijven. Bijna raakt je neus de spiegel.

‘Ik kan toch al zo slecht tegen die droom,’ zegt hij, en terwijl je praat vervaagt je spiegelbeeld achter het wolkje condens. ‘Maar waarom droom ik telkens dat ik je moeder ben? Esther?’

Ze hoort je niet, ze is naar de badkamer verdwenen - ook dát is tegen de regels.

Johan is bezig zijn haar te kammen. Moet je voorzichtig mee zijn. Kammen schrijnt de huid. Hij heeft een hoog voorhoofd waarop in de loop van de dag rode vlekken verschijnen. Allergie, zegt de huisarts, en Johan smeert zalf en verruilt kam voor borstel. Stress, zegt Esther, en Johan begint met valeriaan, drinkt er een borrel bij en weet dat ook dat niet helpt. Die vlekken. Je hoeft je haar natuurlijk niet heel zorgvuldig te kammen. Geen scheiding in je haar, niet naar achter; om de wildgroei van rood op je huid te verbergen kam je alles naar voren en heb je een kapsel als van een jongen van veertien.

Trek je met je duim en wijsvinger je lippen van elkaar. Je kin gaat nu voor de helft schuil achter je uitstulpende onderlip, en je bovenlip moet je neus kunnen raken. Zo, met de vingers aan je lippen, loop je haar achterna de badkamer in.

Esther maakt zich op, rimmel, trillende wimpers, en Johan zegt: ‘Ik droomde dat je moeder er zó uitzag.’

Je bent moeilijk te verstaan door die obsceen uit-

[p. 73]

puilende lippen. Zelden krijgt men de kans andermans tandvlees zo uitvoerig te bestuderen, maar zij mag naar het jouwe kijken, zoveel ze maar wil.

Je tandvlees is ontstoken, rood en gezwollen als een vulva met schimmelinfectie.

Als Esther hem heel even van opzij bekijkt zonder haar precisiewerk met de eyeliner te onderbreken, vermoedt Johan dat zij zich inderdaad voor een moment voorstelt hoe het zou zijn als hij haar moeder was geweest.

Goed zo.

Hij ziet haar denken: alles wat hij tussen zijn vingers klemt, al dat felrode vlees rondom die tanden: hij gebruikt het als hij me kust. Je rode vlekken kunnen ook verhuizen. Van je voorhoofd naar je mondholte en weer terug. Moeders hebben daar middeltjes tegen.

‘Je lijkt wel een aap,’ zegt ze, en stift intussen haar lippen in de kleur van zijn ontstoken vlees. Ze bekijkt zichzelf in de spiegel, taxerend, objectiverend, zoals een man kan kijken naar een vrouw die hij nooit eerder heeft gezien.

Even wijkt haar blik.

‘Aap,’ zegt ze nog eens. ‘Aapje.’

Kozend bedoeld. Je kunt verbodsbepalingen opstellen. Je kunt haar een lijst voorleggen van dieren waarover ze niets mag zeggen. Je kunt de badkamerspiegel in één beweging aan stukken slaan. Dat het glas regent op je huid. En dan niet je ogen dichtdoen. Scherven tussen iris en ooglid, zodat alles wat je te zien krijgt voortaan prismatisch, caleidoscopisch zal zijn. Daar héb je wat aan. Als alles om je heen uiteenvalt in brokstukken, mag en kan jijzelf niet achterblijven; je naam is legioen, Esther moet voortaan ‘jullie’ zeggen.

Plop! Johan heeft zijn lippen losgelaten, het vlees schiet terug in het gelid.

‘Moest je niet lachen?’ vraagt hij. ‘Jawel, je moest lachen. Ik zag het toch.’

‘Een beetje,’ zegt ze, en loopt terug naar de slaapkamer.

Hij haar achterna natuurlijk. Zijn tandvlees en lippen tintelen nog na, alsof zijn mond aan atletiek heeft gedaan. Oók een vorm van ochtendgymnastiek. Topsport. Opstaan met en zorgen voor Esther is topsport.

‘Zeg, jij hebt die zak chips helemaal niet fijngeknepen,’ zegt ze ineens.

Je moet wel bíj haar blijven. Je kunt alsnog snel ander ondergoed neerleggen. Moet ze zich weer helemaal omkleden. Mag je haar maximaal vijf keer per ochtend opleggen.

Esther trekt nu een gezicht alsof ze op reis moeten en de koffers nog moeten worden gepakt, en je bedenkt ineens dat ze soms naar roet kan ruiken. As, roet. Dan fantaseert hij dat het de blauwe plekken op haar onderbenen zijn die de geur van roet verspreiden. Esther stoot zich overal aan, ze heeft altijd groenbeurse plekken op haar knieën en kuiten, net een eilandengroep op een verbleekte landkaart. En de mensen maar denken dat jij haar schopt en slaat. En jij maar denken dat de mensen haar schoppen en slaan. Ze heeft de juiste benen, als van een kind van acht dat telkens van het klimrek valt. Zij die plekken, jij je schooljongenskapsel.

Johan kan zich soms als een stuurs baasje in het kielzog van zijn vrouw begeven, precies zoals jij haar nu de trap af volgt, met van die dwaze dribbelpasjes. In de keuken ijsbeert hij besluiteloos voor het aanrecht, alsof het jouw keuken niet is; alsof jij samen met Johan voor het eerst bij haar op visite bent; alsof ze jou bij haar thuis heeft uitgenodigd en zojuist heeft gezegd dat je vooral moet doen alsof je thuisbent. Ze komt naast je staan en legt haar handen op het aanrechtblad. Ze bestudeert haar nagels terwijl ze begint te praten. Je luistert met een half oor.

‘Als jij driftig was geweest, dan had je gevloekt. Ik ken je toch? Je had gevloekt en pas daarna die zak chips stukgeknepen en weggegooid. Maar ik hoorde je niet vloeken, ik hoorde alleen maar gekraak en geschuier, ik bedoel, het is te min om over te praten, waar hébben we het over, maar waar het op neerkomt is dat je hebt gelogen. Het zal wel een re-

[p. 74]

den hebben. Een leugentje om bestwil. Ik hoef het niet eens te weten. Laat maar.’

Terwijl Johan volgens voorschrift een schuldbewust gezicht trekt, zet jij koffie en thee en dek je de tafel. Dat doe je allemaal behoorlijk efficiënt, al zeg je het zelf. Esther verwacht kennelijk een antwoord, maar geeft het op als je geen krimp geeft, en je lacht naar haar en zegt: ‘Kom op, ontbijten. Lekker.’

Johan en Esther gaan tegenover elkaar aan tafel zitten. Zij altijd met de rug naar het raam, jij altijd dichtbij kookplaat en koelkast. Nóóit andersom.

‘Raar hoor,’ zegt hij tegen haar, ‘in mijn droom ging het precies hetzelfde. Ik was je moeder en ik zorgde voor je. Ik maakte thee voor jou en koffie voor mezelf en legde het bestek op tafel. Ik had je schooltas al ingepakt en je brood gesmeerd. Krijgt mamma straks een kusje?’

Nu verstrakt ze. Mooi. Móói!

‘Wil je nog iets lekkers mee naar school? Drop, chocola?’

Ze heeft mes en vork gepakt. Het is niet dat ze van plan is om te gooien, dat kun je heus wel zien. Het is meer dat haar armen nu zwaaiende bewegingen maken en dat ze plotseling, alsof het haar gewoonte is, haar handen opent zodat het bestek door de keuken zeilt. Kletterend komen mes en vork op de koelkast terecht. Ze lijkt te schrikken van het geluid dat ze zelf heeft veroorzaakt, ze springt op en rent naarboven.

Je blijft nog even zitten, je gunt jezelf een halve minuut triomf. Kijk, dát bedoel je nou als je zegt: onhandelbaar. Op de koelkast is een wijnglas omgevallen. In de vlucht heeft het mes het glas geraakt, en nu rolt het langzaam heen en weer, het valt net niet op de grond.

Pas als je hoort hoe boven de deur van de badkamer met een klap dichtvalt en het slot wordt omgedraaid, sommeer je Johan om in actie te komen.

Met hernieuwde energie gaat hij haar achterna.

‘Gek hè, Es. Ook in mijn droom ging ik de trap op, omdat je van tafel was gegaan. Mag niet, hoor. Je moeder werd nu behoorlijk kwaad op je. In dit soort situaties moet ze haar grenzen stellen. Besef je dat wel?’

Je hoort hoe ze aan de deur morrelt, om te controleren of ze het slot wel goed heeft omgedraaid. Johan wacht. Johan kan goed wachten. Op jou. Je verwacht nu een onderdrukt gesnik te horen. Maar je hoort niets, zelfs niet het geschuifel van voeten.

Je kunt de deur forceren. Intrappen. Je kunt de deur ook barricaderen. Wat je ook kiest, ze heeft verloren. Maar dat hoeft ze niet te weten.

‘Je moeder werd héél boos. Maar vooral verdrietig. Hoor je dat, Es?’

Je leunt met je schouder tegen de sponning, je plaatst je voorhoofd tegen de deur.

‘Ik ben zo verdrietig,’ zegt hij zacht, en klopt op de badkamerdeur. ‘Jij toch ook, Es? Jij bent toch ook verdrietig? Jij mist hem toch ook? We missen hem zo. Maar alles komt goed, Es. Alles komt goed als Johan weer terug is. Esther?’

Gek, hoe tijd het buiten je bewustzijn op een talmen kan zetten. Je dacht dat Johan meer dan vijf minuten had staan wachten als ze de deur van het slot draait, maar als je naar de slaapkamer loopt en op Johans horloge kijkt dat nog op zijn nachtkastje ligt, zie je dat er meer dan een kwartier voorbij is gegaan.

Om de tijd te doden pakt hij haar multomap van het bed. Behoedzaam trek hij de natte vellen papier vaneen. Hij herschikt de papieren en leest hier en daar een passage uit al die brieven van Esther die ze nooit heeft verstuurd en nooit zal versturen.

Als ze eindelijk tevoorschijn komt, heeft Johan zijn broek, overhemd en ondergoed al uitgetrokken. Ook zij heeft alles uit, naakt komt ze op een drafje de kamer in, wurmt zich onder het dekbed en zegt, liggend op bed: ‘Ik wil een nachtzoen.’

Ah! Heeft ze eindelijk de juiste toon. Temend, flemend. Berekenend naïef.

‘Esther, het is ochtend,’ zegt Johan, en ook zijn stem krijgt iets lijzigs.

‘Ochtend, middag, maakt niet uit. Ik wil een nachtzoen.’

[p. 75]

Johan bevoelt zijn wangen waar nu waarschijnlijk rode vlekken zitten. Bevoelt zijn haar. Overal waar het gewoonlijk jeukt en schilfert, gloeit en tintelt het nu, alsof zijn hoofdhuid zich bij de kruin oprekt, bijna tot uiteenspatten toe.

‘Okee, je krijgt je nachtzoen, maar alleen als ik je moeder mag zijn.’

Je wacht het antwoord niet af, en onder toeziend oog van Johan kus je haar op beide wangen, vlak voordat hij jou de kamer uitloodst.

‘Johan is mamma,’ zegt Esther werktuiglijk, en vanaf nu is alles goed en mag de slaapkamerdeur dicht. Ze rolt zich op haar zij en trekt haar benen op. Johan hurkt neer aan haar kant van het bed met de springveren en pakt met beide handen voorzichtig haar hoofd vast. Hij stoot zijn heup aan de beddenspijl en verliest bijna zijn evenwicht. Hij begint zowat te vloeken, nú mogen jullie niet uiteenvallen, maar Esther houdt hem met uitgestoken hand bij zijn schouder vast. Zodra hij haar hand op zijn huid voelt, buigt hij zich naar voren. Met zachte dwang duwt hij haar hoofd in de richting van zijn borstkas.

‘Toe maar meisje. Toe maar.’

Het meisje heeft aan een halve aanmoediging genoeg. Johan praat alsof hij zijn stem wil oprekken zoals hij zo-even zijn lippen heeft opgerekt. Lijziger en langzamer kan hij het niet als hij zegt: ‘Mamma is zó bedroefd. Want Johan is vertrokken. We missen hem zo. Allebei missen we Johan, hè Es?’

Esther wil gaan huilen omdat ze Johan veel erger mist dan ze ooit zal willen toegeven, maar haar moeder troost haar en drukt het hoofd van haar dochter aan haar borst, en Esther heeft haar lippen al getuit voordat ze daadwerkelijk aan zijn tepel, de rechter, begint te zuigen. Rond haar mond moet zijn borsthaar kriebelen, maar Esther weet maar al te goed dat ze er niets van mag zeggen. Als haar tong zijn tepel raakt, lijkt het alsof het bloed zijn borstkas doorstuwt, en hij voelt een krop in zijn keel. Het bloed in zijn borst gaat zingen, de krop in zijn keel wordt groter dan zijn keel en groeit uit tot een krop in zijn hoofd.

Als Esther haar ogen sluit, doet hij hetzelfde.

Alles in zijn hoofd gaat zoemen als hij binnensmonds begint te neuriën.

Haar slaapliedje. Jullie liedje. Je geeft het haar. Je hebt alles voor haar over.

Esther zuigt zoals het hoort, ze zorgt dat haar tanden zijn tepel niet raken en ze maakt zacht smakkende geluidjes. Het gesmak is passend en decent. Het is een edel geluid. Esther knijpt in Johans arm, ze knijpt zó hard dat hij haar vingertoppen wit ziet worden, het bloed trekt uit haar nagelriemen zoals hij het zijne uit zijn wangen voelt trekken.

Hij hard en zij nat kan alles verpesten, en dus duwt Johan haar behoedzaam van zich af. Even lijkt het erop dat Esther gaat tegensputteren, maar dan maakt ze een tevreden knorgeluidje en draait zich opnieuw op haar zij.

Johan glimlacht en zegt: ‘Nu een brief.’

Hij staat op, pakt een stoel en gaat zitten als een bezoeker aan een ziekbed.

Hij heeft van tevoren een pen op het nachtkastje klaargelegd. Hij slaat de multomap open.

‘Aan wie gaan mamma en Esther vandaag een brief schrijven?’ Hou de toon vast. Zangerig, zeurderig. Je weet hoe moeders praten, haar moeder weet hoe jij soms kan praten.

Esther schudt ineens haar hoofd.

‘Toe nou, Johan.’ Haar stem is weer een halve octaaf gedaald. Ze wil het dekbed van zich afschoppen, maar bedenkt zich als je je hand heft.

Ze laat je geen keuze en je slaat. Het is goed dat je je hebt uitgekleed, want je kunt nu met je vlakke hand op je dijbeen slaan. Dat geluid houdt haar in het gareel.

‘Aan wie gaan mamma en Esther een brief schrijven?’

‘Aan Johan,’ antwoordt Esther, en ze slaat beschaamd haar ogen neer. Toon weer op temen.

‘Aan Johan,’ beaamt hij, en doorzoekt de stapel papieren op een nog onbeschreven vel. ‘Esther dicteert en mamma schrijft. We schrijven een mooie

[p. 76]

brief waar Johan heel gelukkig van wordt. Goed?’

Hij legt een aantal oude brieven weg op het bed en slaat zijn ene been over het andere. Esther verdwijnt met haar hoofd onder het dekbed. Haar stem klinkt dof maar niet gesmoord als zij hem de brief dicteert. Ze laat Johan weten dat ze wil dat hij terugkomt. Dat ze met mamma naar de stad is geweest en dat ze cd's hebben gekocht, een heel setje van Miles Davis, speciaal voor hem omdat hij van Miles houdt, toch? Dat ze samen met mamma naar Sketches of Spain heeft geluisterd. Dat mamma het gezellig maakte, met thee en chips.

‘Maar ik hoefde geen chips, ik wil niet dik worden. Schrijf je dat ook op, mam? Want Johan moet niet denken dat ik alles heb opgegeten, we bewaren die chips voor hem, voor als 'ie terug is.’

‘Niet te snel,’ zegt Johan streng. ‘Mamma moet je wel kunnen bijhouden, ze wil netjes schrijven.’

Esther blijft zich schuilhouden terwijl ze de brief dicteert.

‘En waar sluiten we mee af?’ vraagt Johan.

Nu gooit ze het dekbed van zich af. De brieven waaieren in het rond. Als ze rechtop tegenover hem zit, knijpt ze haar ogen dicht en fronst. Dat hoeft nou ook weer niet, mamma weet heus wel dat je diep nadenkt.

Johan begint te glunderen als ze zegt: ‘Ik weet al wat er moet staan. Alle liefs en duizend kusjes.’

‘Dat vind ik mooi,’ zegt hij. ‘Duizend kusjes voor Johan.’

En terwijl hij het opschrijft en daarna alle brieven van de grond raapt en opbergt, is het alsof hij namens Esther de duizend kusjes uitdeelt en tegelijk ontvangt. Meer kan Johan zich niet wensen. Hij kust en wordt gekust, zonder dat er nog een ander aan te pas hoeft te komen. Je bent nu niet meer nodig, je kunt rustig weggaan.