De Revisor. Jaargang 24

[p. 89]

Philip Markus
Het ideale proza

Het wijdlopige en toch systematische karakter van de uitlegkunst van mijn Duitse vriend Frank wortelt in een traditie van kwaadsprekerij. Scherp uitgesneden gezichten met dunne lippen en verweerde ogen spreken woorden waarin een nooit zo bedoelde tweede of derde betekenis wordt uitgebuit. Door bier en winters haardvuur verhitte hoofden waarop de rand van de hoed een rode striem heeft getrokken, ragen hun vermoedens tussen de tafelgenoten. Kom dichterbij en je ziet paarse putjes in wangen die gloeien als kachelpotten. Trek over het vlakke land en je hoort zwarte kledingpunten in de wind slaan. Een vrouw op een heuveltop waarachter donkere wolken jagen kijkt je onbeweeglijk na. Frank is er niet voor niets weggegaan.

Hij woont in Carrara, waar uit de bergen grafzerken, monumenten en gedenkplaten worden gehouwen, alsof men daarmee de onwrikbaarheid van die bergmassa, of misschien wel van het bestaan zelf, wil aantonen. In vroeger tijden gingen de werklieden al een paar uur voor zonsopgang op pad om in lange slierten, die in ieder dorp dat zij passeerden werden aangevuld, over smalle paden naar de marmergroeve te lopen. Bij het breken van de nacht moesten ze er zijn. Enkel degene die voorop liep droeg een lamp. Om in elkanders spoor te blijven werden liederen gezongen. Men zong eenvoudigweg de melodie mee die men van zijn voorganger hoorde. De vossen en de vogels moeten in die dagen vreemd hebben opgekeken van deze reusachtige zwarte zingende rupsen die onder een heldere sterrenhemel over het land kropen.

Frank staat elke dag om zes uur op, drinkt zijn vanillethee en rijdt in zijn oude witte Mereerles naar de bakker, waar hij door de achterdeur naar binnen gaat en vers uit de oven een kilo platte broodjes meekrijgt. Vervolgens rijdt hij over de oude straatweg die Rome met het noorden verbindt naar zijn werkplaats. Op dat uur dalen de nevels langzaam naar omlaag als peinzende gasten die de nacht in het studeervertrek hebben doorgebracht. Het nog vochtige landschap maakt zich op voor een nieuwe dag.

In Carrara is alles niet alleen grijs en groen, maar ook schots en scheef, vervallen, bezig te vervallen, of zijn verval aan het voorbereiden. Niemand gelooft dat de nieuwe symmetriebouw die kaarsrecht aan het hoofdplein staat het nog tien jaar scheur- en bladdervrij zal uithouden. Je bespeurt in deze stad nog de ontregelde regelmaat van het dorpsleven.

[p. 90]

Op de dag dat Frank bij me langskomt is hij juist teruggekeerd uit een andere stad, een die aan de voet ligt van een rokende en vuurspuwende vulkaan. Wat hij meebrengt is niet alleen een wijdlopig en toch systematisch verhaal, maar ook het tastbare bewijs ervan. Waar het om gaat zijn de zeven mozzarellakazen die hij in zijn draagbare voorraadkast bij zich heeft, en die, vers van dezelfde ochtend, in troebel water in een plastic zak drijven, witter en reiner dan het beste marmer uit Carrara.

Frank legt de onderwerpen die hij moet bespreken als stapstenen tussen ons in. Mijn onwetendheid is een bergstroom die overgestoken moet worden. Soms is Frank nog steeds de romantische wandelaar met knapzak, die is opgegroeid in het land van Heine.

Hij gaat middenin de huiskamer staan op de parketvloer waarin flauw het daglicht weerschijnt. Met zijn stevige gestalte buigt hij zich over een denkbeeldige ton waarin hij met zijn armen langzaam tegen elkaar ronddraait. We zijn niet meer alleen. De kamer heeft zich gevuld met gasten. Achter hem zie ik door de openstaande deuren spreeuwen vliegen, vreugdevol, alsof het hun eerste vlucht sedert lange tijd is.

Frank volhardt in het met twee armen draaiende bewegingen maken. Ik zie een man die zonder geluid te maken en zonder te spatten in de melk roert. Hiervoor krijgt hij volgens Frank hetzelfde uurloon als een advocaat.

De tweede scène speelt zich een paar meter verderop af. Nu bootst mijn vriend een man na die met zware, gezonken schouders een groot gewicht torst dat hij met gestrekte armen op heuphoogte voor zich uitdraagt. De kin is naar de borst gezakt. De uitdrukking op het gezicht is berouwvol, zoals bij onnozele halzen die hun veroordeling aanhoren. Hun ogen zien niemand aan, zien wellicht in het geheel niet. Vijf mannen staan in deze identieke houding naast elkaar. Ieder van hen draagt een mozzarella zo groot als een forse gladgesleten kei. Frank respecteert hun roerloze positie. Hij doet per ongeluk een stap naar rechts, realiseert zich dat de mannen niet van hun plaats mogen en stapt daarom terug naar links. Hij blijft nog even roerloos staan en stapt dan naar achteren, om aan te geven dat hij hun lichamen daarmee verlaat.

Vervolgens schetst hij met een lange armbeweging de aanwezigheid van een bak die voor de voeten van de vijf mozzarelladragers is opgesteld. Aan de overzijde van deze bak staat de man om wie het gaat. Dit is de mozzarellamaker. Terwijl Frank vertelt en de situatie naspeelt, schuifelen de aanwezigen dichterbij om het beter te kunnen volgen. Alle ogen zijn gericht op de man voor de waterbak. Hij kan niet eerder in actie komen dan dat Frank hem heeft aangeraakt.

Frank zet een stap voorwaarts. Zijn voet komt met zo'n grote kracht neer dat de vloer ervan nadreunt. Hij draait zich een halve slag en ziet vanaf de andere kant van de waterbak de vijf mozzarella's voor zich op de handen van de dragers rusten. Zijn oogleden zakken over zijn pupillen. Tussen de trillende wimpers door, met het hoofd iets

[p. 91]

gebogen, stapt hij op de eerste drager af. Hij stopt voor de rand van de bak en beweegt zijn handen met gestrekte armen van zich af, de handpalmen naar buiten gekeerd, in de richting van de eerste kaas. Hij dringt in één vloeiende beweging van bovenaf de mozzarella binnen. Frank zegt snel, met zijn ogen open, terwijl zijn handen de handeling voortzetten, dat de man dit doet zoals een Filippijnse wonderdokter met zijn blote handen dwars door de huid van een zieke glijdt. Op het moment dat hij de mozzarella binnendringt wendt hij zijn gezicht af en maakt met zijn handen een draaiende beweging naar binnen, traag en moeizaam omdat zij naar het hart van de mozzarella moeten reiken. Op Franks voorhoofd parelen zweetdruppels. De man die het hart van de mozzarella zoekt, oefent hierbij een grote druk uit. De drager moet de kaas al die tijd op dezelfde plaats houden. Als de kaas valt, is alles voor niets geweest. Als de twee handen van de mozzarellamaker elkaar hebben gevonden, valt er uit de grote kaas een kleine kaas in het water.

Hierop stapt de mozzarellamaker naar de tweede drager en volvoert dezelfde handeling. Vervolgens komen de andere dragers aan de beurt. Na bij alle vijf het hart uit de kaas te hebben verwijderd, keert hij terug naar de eerste. Bij deze drager is de kaas inmiddels weer dichtgetrokken tot één geheel.

De mozzarellamaker weet wat hem te doen staat. Uiteindelijk drijven in de waterbak enkele honderden kleine mozzarella's. Hun gewicht verschilt hooguit anderhalve gram aan weerszijden van de beoogde twee ons.

Frank en ik laten zijn ooggetuigeverslag bezinken en spreken over ons eigen kunstwerk, waarmee we iets hebben gemaakt door iets anders in het niets te laten verdwijnen. Soms komt het voor dat je iets wilt doen dat je niet helemaal kunt verantwoorden. De schade die dit bij jezelf aanricht, valt meestal wel te overzien en, als je niet al te ver heen bent, ook nog wel te herstellen. Het vermogen om niet alles aan de oppervlakte te willen brengen, noemen we de esthetica van het onzichtbare.

Frank vertelt dat ons kunstwerk, Het Verdwenen Boek, is verkocht. Hij komt me de helft van het geld brengen.

Het Verdwenen Boek kan onmogelijk mooi genoemd worden. Ik schreef een verhaal op twintig houten panelen. Ieder paneel was ongeveer zo groot als de bovenkant van een ijskast. De oppervlakte werd daarna door Frank, die immers beeldhouwer is, bewerkt zodat de tekst onleesbaar werd. Het was niet hetzelfde als een verhaal schrijven in het zand, dat door de opkomende vloed zou worden uitgewist. Het was ook niet hetzelfde als het schrijven van een boek, waarin, onvermijdelijk, alles dat is gesneuveld, weggelaten, geschrapt of verbeterd, onder de oppervlakte een rol is blijven spelen. Natuurlijk staat in ieder boek ook alles wat er niet in is gekomen. Maar zoiets was het niet.

[p. 92]

Ik schreef een verhaal in verschillende episoden, die kriskras door de tijd liepen. Je zou het een bezoek aan het verleden kunnen noemen. Een ervaring wordt eerst een herinnering en op den duur een emotie. Wat er in het verhaal stond dat ik op de houten panelen schreef, hoefde Frank niet te weten, al wilde hij dat eerst wel. Ik zei hem slechts dat ik het niet met hetzelfde handschrift schreef als een boodschappenlijstje. De concentratie was zichtbaar in het handschrift.

Wat je schrijft moet af zijn, volwassen, uitgedacht, voldoende weerbaar om op eigen benen te kunnen staan. Deze tekst was niet sterk genoeg om zichzelf te kunnen verdedigen.

Ik heb in dezelfde tijd tegen de mensen in mijn omgeving gezegd dat ik naar A zou gaan en ben vervolgens naar B vertrokken. Het schrijven van dit verhaal was iets soortgelijks. Ik was op zoek naar vrijheid van aanwezigheid en vrijheid van de reacties op die aanwezigheid.

Het was minder biecht dan exorcisme. Het was bijna, met hele primitieve middelen, de creatie van een droom. Maar het was vooral een poging om de tevergeefsbeid te overwinnen. Alles dat gemaakt is om te beklijven, verdwijnt op den duur toch. Als je iets maakt dat is bedoeld om te verdwijnen, beklijft niet de tekst maar de bedoeling. Niet de schepping op zich, maar de daad van het scheppen wordt zichtbaar. De schepping is niet meer volledig zodra hij is voltooid.