De Revisor. Jaargang 24

[p. 49]

Jan Kuijper
Zo de jongen pepen...

Toen ik in de bovenbouw zat (voor niet-montessorianen: ik was tien, elf jaar) volgde ik twee soorten van lessen buiten schooltijd, Frans en vms. Hoewel het laatste voor Volksmuziekschool stond, leek het daar onderwezene in geen enkel verband te staan met de muziek waar we het onderling over hadden; en omdat die muziek toen al voornamelijk uit Engeland en Amerika kwam, had ik aan dat Frans ook niet veel. Ik geloof trouwens niet dat ik meer dan eenmaal per week naar die muziek luisterde; het programma heette Tijd voor Teenagers en bevatte vooral slappe aftreksels van rock'n'roll op teksten die ik dus weliswaar niet kon verstaan, maar die zo simpel waren dat ik de strekking althans begreep wanneer ik ze op papier voor me zag. Een klasgenoot maakte er een bijverdienste van die teksten over te schrijven uit Tuney Tunes of Muziek Express: voor een stuiver of een dubbeltje (afhankelijk van de lengte), dat ik met pijn uitspaarde op de aankoop van Matchboxauto's (a f 0,95 bij een zakgeld van f 0,35 per week), kwam ik in het bezit van Living Doll (Cliff Richard), Cathy's Clown (The Everly Brothers) en Blue Suede Shoes (Elvis Presley), alles met ballpoint geschreven op ruitjespapier. Mijn moeder durfde ik niet goed te raad-plegen over de betekenis van de moeilijke woorden (ik vreesde dat zij mijn aankopen zou afkeuren), zodat ik er door de overschrijver zelf een slag naar liet slaan. Bij het afscheid van de lagere school was mijn belangstelling voor populaire muziek een stille dood gestorven.

Ondertussen was mijn liefde voor klassieke muziek alleen maar blijven groeien. Sinds mijn grootmoeder haar twee schellakplaten met het tweede Brandenburgse concert van Bach voor mij en mijn broertje had gedraaid, zeker vijf jaar eerder, nam die een belangrijke plaats in mijn leven in. Dat veranderde merkwaardigerwijs helemaal niet toen de Beatle Mania toesloeg: terwijl ik de vorige avond naar Anton Kersjes was geweest met zijn Kunstmaandorkest (of als ik een royale bui had gehad naar Eugen Jochum met het Concertgebouworkest), stond ik samen met een school angstaanjagende bakvissen op de stoep van de platenwinkel om bij de allereersten te horen die I want to hold your hand op de kop tikten. Zelfs nu kan ik me met moeite weerhouden om een nog oudere titel te noemen - maar een fan van het allereerste uur ben ik nu eenmaal niet geweest. Een échte fan was ik geloof ik wel: mijn haar werd niet meer geknipt en (ik aarzel het te bekennen) de enige dichtbundels die ik in die jaren heb gekocht waren In his own Write en A Spaniard

[p. 50]

in the Works van John Lennon. Ik wist wel dat Lucebert veel beter was - maar een fan was ik daarom nog niet. Hem las ik, uit de kast van mijn ouders; de twee Engelse boekjes stonden ongelezen op mijn eigen plankje te glimmen.

Hoe vaak moet je muziek gehoord hebben voor je hem mooi vindt? en hoe vaak voor hij je de keel uit gaat hangen? Mijn achtereenvolgende muzikale voorkeuren leiden tot tegenstrijdige antwoorden. Bach, ik zei het al, vond ik meteen prachtig; dat geldt voor het tweede Brandenburgse concert niet meer dan voor alles wat ik daarna gehoord heb. Toch luister ik niet liever naar een van de honderd cantates van Bach die ik nog helemaal niet ken dan naar een van de honderd die ik al eens of meermalen gehoord heb; integendeel, de twintig cantates die ik van haver tot gort ken ontroeren me het meest, en hun selectie is op een veel te willekeurige manier tot stand gekomen om me te laten geloven dat ze ook werkelijk de beste zijn. Sommige muziek hoefje dus niet gehoord te hebben om hem mooi te vinden en gaat je nooit de keel uit hangen, integendeel. De songs van The Beatles - ik wist dat ik ze goed zou gaan vinden, daarom kocht ik ze ook meteen. Maar de eerste keren dat ik ze draaide moest ik me dat steeds blijven voorhouden om er niet op af te knappen. Vervolgens vond ik ze prachtig, en nu nog - maar het zegt toch ook wel iets dat ik ze al dertig jaar niet meer draai. Ik kan niet zeggen dat ik hun muziek niet meer kan velen, zoals ik dat heb bij componisten als Händel en Gluck, van wie ik de muziek heel graag precies één keer hoor. Eerder koester ik een stille bewondering voor The Beatles, net als bij latere (en zeker niet minder grote) liefdes als de strijkkwartetten van Beethoven en de symfonieën van Mahler - ik heb moeite moeten doen om erin te komen, ik heb ze grijs gedraaid, ik heb ze in me opgenomen en nu hoef ik ze (bijna) nooit meer te horen.

En de vms (Volks-Muziekschool zal de stichter, Willem Gehrels, bedoeld hebben, niet Volksmuziek-School)? We leerden handzingen volgens de methode van Guido van Arezzo, na verloop van tijd ook tweestemmig; we leerden het do-re-mi en het muziekschrift, ook al van Guido; we zongen ‘De grote sultan heeft gefuifd’ uit 50 canons en leerden zelfs wat sopraanblokfluit spelen, zodat we ons na de cursus zonder problemen zou-den kunnen aansluiten bij het Nederlandse Pijpersgilde. Maar naar muziek luisteren deden we niet; eenmaal kwam de onderwijzer met een koffergrammofoon aanzetten, waarschijnlijk de enige die de VMS rijk was, en speelde ‘De Moldau’ uit Mijn vaderland van Smetana. Het was een kwelling - ik vond de muziek al bij voorbaat afschuwelijk, omdat hij volgens de leerkracht een verhaal weergaf, dat hij ter voorbereiding aan ons had verteld. Van mijn grootmoeders platen (haar collectie was inmiddels uitgebreid met Mozarts concertante symfonie voor viool en altviool en zijn pianoconcert in c klein, op vinyl) had ik het vooroordeel overgehouden dat muziek abstract is, je verplaatst in een andere wereld, en murmelende beekjes, dansende boeren en historische kastelen trokken je daar op ontnuchterende wijze uit vandaan. Nog steeds vertelt de Mattheüs-passie me een heel

[p. 51]

ander verhaal dan Mattheüs zelf, of liever juist helemaal geen verhaal.

Die Mattheüs-passie - die was elk jaar op de radio, op Palmzondag, ook al onder Eugen Jochum (die ik nog niet op eigen houtje bezocht, want ik ben een paar jaar teruggegaan in de tijd). Jochum is veranderd in Brüggen, het zevenentwintigstemmige begin wordt niet meer vertroebeld door een plusminus tienvoudige bezetting, ik kan inmiddels de tekst verstaan - maar net als nu huilde ik al bij ‘O Lamm Gottes unschuldig’, en was de dag van de Mattheüs-passie met gemak de mooiste dag van het jaar.