De Revisor. Jaargang 24

[p. 8]

Nicole Montagne
Het ezelsveulen

Mijn moeder ontwaakte. Ze sloeg het laken van zich af, draaide zich om en zag door de gordijnen heen de zon. De zomer hing nog altijd als een hete luchtzak vlak boven de stad. Voorzichtig schoof mijn moeder een been uit bed. Ze had van de zomer gedroomd, herinnerde ze zich opeens. Dat ze bovenop stenen stond, een grauwe stapel stenen. Dat ze dorst had maar niet drinken kon en met droge ogen naar overbelichte pleinen keek. Mijn moeder huiverde. Plotseling verlangde ze naar een wolkbreuk, naar een zich doldraaiende wind. Dan zou zij zonder jas of hemd naar buiten en dat was alles wat zij wilde.

Verlangde zij naar de herfst? Nee! Zij verlangde naar een leven bestaande uit louter interrupties: de intermezzi tussen de seizoenen. Mijn moeder geeuwde, wierp een blik op haar horloge - half elf - en pakte een boekje van het tafeltje naast haar bed. Het was haar lievelingsboek. Op de voorzijde stond een detail van een abstracte tekening. Mijn moeder tuurde een paar seconden naar de tekening, bladerde het boek door en las enkele zinnen. De schrijver had geschreven: ritme is vertraging, en mijn moeder woog de woorden op haar tong.

Vertraging was een tussenruimte, een stukje niemandsland, het bleke moment tussen zwijgen en spreken, tussen afscheid en groet. Vertraging was weggaan, ze was blijven. Ze was klokslag twaalf, of de zon in het zenith. Ze was de schakel die ontbrak, de schakel die verbond. Ze was het ezelsveulen. De travestiet. Het puberale kind. Vertraging was: vrijwillig ballingschap en tijdeloos vakantie. Ze was de ruimte tussen twee monden en een kus, de zorgvuldig gepelde, in partjes gedeelde maar nog ongegeten sinaassappel, ze was een vréselijke dorst. O zeker! Het leven van mijn moeder was een en al vertraging.

Ons jaar bestond niet uit louter interrupties. In de nacht van veertien op vijftien september brak de herfst door. Mijn moeder keek niet-begrijpend om zich heen. Nu duurde het niet lang meer of het gefladder rond de voorwerpen begon, een doelloos oppakken en betasten van allerhande dingen. En weer terugzetten. En weer oppakken. ‘Niet doen!’, smeekte ik haar. Het waren zulke stille en overbodige gebaren, zo zonder doel of zin, van hoek naar hoek, van muur tot muur, het deed me pijn ernaar te kijken.

Na het fladderen formuleerde mijn moeder de wens om op te stijgen. Hier was ik niet op voorbereid. Ze wilde stijgen tot aan het plafond en zich daar vastzuigen, en dan versmelten, met wie of wat dan ook. Mijn moeder als vleermuis. Mijn moeder als donkere vlek ergens halverwege het huis. Ik wist dat de herfst onontkoombaar was, mijn moeder snel vermoeid, en de invallende duisternis haar uiteindelijk wel het zwijgen op zou leggen. Nog even en wij zouden verzinken in diepe, bovenal kleurloze gedachten.

Zodra de tijd van het geestloos wandelen voorbij was, bevonden wij ons in een wereld die veranderd was. Voor ons opende zich de ruimte en de rust voor iets dat wij noemden: ons najaarsritueel. Dit voltrok zich aan de achterzijde van ons huis langs

[p. 9]

een brede en donkerrode stoep waar tussen de kieren van de straatstenen een bijna fluorescerend mos vandaan kroop en waar op een verhoging van grijze stoeptegels nog een serie terracotta zomerpotten stond. We voerden het ritueel zelf uit.

‘Schiet op,’ gilde mijn moeder rond een uur of vier, ‘trek je jas aan. Dan kunnen we beginnen.’ We holden naar de schuur. Mijn moeder pakte een grote, platte bezem, ik een kleine, strooien zwabber, mijn moeder maakte rap de weg vrij, ik joeg er achteraan. Opgewonden veegden wij de gevallen bladeren op een bont gekleurde hoop, en wanneer de bladeren tegen het vallen van de avond dan eindelijk verdwenen waren, verdreven naar de achterzijde van de tuin, wanneer de korstige huid van de aarde blootlag, roodbloedend in het laatste middaglicht, dan fluisterden mijn moeder en ik, als toegift, nog wat losse woorden in de wind. Volstrekt onverstaanbaar en tot niemand gericht. Dit was geen ritueel dat wij voltrokken, maar een dat ons voltrok!

Tegen vijven dronken wij thee. Mijn moeder zette de theepot op het waxinelichtje. Het was een zwaar verzilverde pot waar aan de binnenkant het bittere loog zich langzaam uitbreidde en verdikte. Ik pakte de kopjes uit de kast en mijn moeder opende een pak biscuitjes. Café Noir. Ik schonk de kopjes vol. ‘O!’, zei mijn moeder steevast na de eerste slok, ‘o, wat ben ik moe.’ Ik verdacht haar al geruime tijd van ritueelkoestering. Geen lichte vorm van koestering die gepaard gaat met de gebruikelijke gewoontewoorden en de niet meer weg te denken routine-gebaren, maar de zwaardere variant die grenzen overschrijdt en het gebied uitbreidt. Zo moe! Zo moe! Ik legde mijn handen op haar schouders en schudde een paar zware kussens op. Stof steeg uit donkerrood met goud omzoomd fluweel. Mijn moeder keek tevreden en zeeg met iets van gratie op de bank neer. Dan mocht nu de televisie aan maar: ‘zachtjes schat, zachtjes!’ Het blauwe licht knipperde een aantal raadselachtige gebeurtenissen de kamer in, mensen bewogen met handen en monden, er werd iemand op een brancard gelegd. Plotseling wist ik mij omringd door een roerloos meubilair, ik voelde dat ik iets zeggen moest, iets zingen desnoods.

‘Wat zeg je schat? Is er gebeld?’ Mijn moeder was opgestaan. Iemand had haar met willige vingers losgeweekt uit de duisternis. Haar jurk, lichtblauw en van een zachte stof, plakte in smalle stroken langs haar benen en in haar hand hield zij een bloemenvaas geklemd, een wezenloos ding dat zij vandaag al drie keer had verplaatst. Ze aarzelde nog een beetje maar straks zou ze de vaas tegen de grond aangooien. De vaas zou in vier stukken breken. Toen het gebeurde schrokken we. Niemand had gebeld. Jammerend sloeg mijn moeder haar handen voor haar gezicht. Ik wilde haar kalmeren. Zacht duwde ze me van zich af. Ze vertelde over het aantal vazen dat in de kelder stond en over de vazen die we ooit nog zouden kopen. ‘Toe wees een lieve jongen,’ fluisterde ze er nauwelijks hoorbaar achteraan, ‘loop naar de kelder en haal een nieuwe vaas. En laat mij even alleen.’

De kelder was een ruimte onderaan de trap waarin niet werd geleefd maar werd bewaard. Ronde potjes met doperwtjes en bonen, platgedrukt tegen de zijkant van het glas en verzonken in wit sap. Hoge, slanke flessen met sierlijk gedraaide halzen en gouden etiketten, dit waren de dure drankjes, de dure dames, zij noemden zich druppels of tranen en werden niet gedronken maar genipt. Lang geleden paradeerden zij op feestjes, in rijen en op tafel. Er was een overvloed, er waren mensen. Er was een man met de tong van een hagedis, hij zat aan het hoofd van de tafel, had langzaam gegeten en langzaam gedronken en in stilte zijn strategie bepaald. Eerst had hij de vrouwen betast op de merites van hun leugens, hij had hen op de tong gewogen en in de verte geproefd, gelijk de drankjes die hij dronk, gelijk de aangename roes. Vervolgens had hij de mannen uitgedaagd, in gedachten en bedeesd, en tenslotte met een laatste restje moed de woorden

[p. 10]

van hun vel ontdaan. Toen kon hij niet meer terug. Hij wist zich op een kale vlakte, maar hem maakte dat niets uit. En hij boog zich voorover, hij boog zich naar de hals van de minst onaangename vrouw en likte zich behendig een hagedissenspoor tot aan de welving van haar borsten, alwaar rillend ietsje verder. En de vrouw: geen verzet. Het afwerpen van haar huiden had als gebruikelijk plaats gevonden uren, maanden voor de daad. En met de palm van haar hand streelde zij loom de buik van een fles, een gouden fles met tranen. Maar dat was lang geleden.

De kelder was het geheugen van het huis. Het was een duister en klam geheugen dat vreemdelingen weerde. Was ik een vreemdeling? Dat herinnerde ik me niet meer. Afwezig staarde ik naar een glazen pot waarin een school bleekgroene olijven zwom. De olijven hadden venijnig rode ogen van paprika of peper, zo heet als de mosterd uit Dijon: een trage gele massa, geperst in een aarden kruik met een ietwat scheefstaand oor. Naast de mosterd lagen doosjes lucifers uit Zweden, en in plastic: zwarte krenten uit Turkije. Er was een zwak peertje dat aan een koperen draadje boven de strijkplank hing. Het gaf nauwelijks licht maar zoemde onophoudelijk.

Ik zakte op mijn knieën. Aan de achterzijde van de trap, ongeveer ter hoogte van de onderste trede, was een brede plank bevestigd. In het midden daarvan stond een schoenendoos met op het deksel een plaatje van een hushpuppiehond. Ik herinnerde me het nest met jonge honden van de buren en tilde voorzichtig het deksel op. Waarschijnlijk verwachtte ik dat ik zou stuiten op een hoopje strak en warm vel met daaronder, in de buurt van de keel of de zacht gespannen buik, een opgewonden hart. Ik zou het hondje geruststellen, ik zou de blinde oogjes openen en het liefdevol benoemen, maar toen ik mijn hand liet zakken ritselde het slechts van droog papier. Brieven zag ik nu, brieven, ansichtkaarten en rekeningen, alles door elkaar als door een boze hand erin gesmeten.

Ik pakte een bundeltje kaarten op. De bovenste kaart was een verjaardagskaart, een bos roze anjers in een tinnen vaas, ongeveer een decennium geleden door iemand aan mijn moeder gericht. Over het tin krulden gouden letters, ‘Lang zal ze leven!’, maar mijn moeder wilde niet lang leven, in ieder geval niet ouder worden, nu al verfde ze haar haren en iedere avond wreef zij behoedzaam een witte crème op haar gezicht, een traag mengsel van amandelmelk, daarbij hield zij haar mond wagenwijd geopend, de huid boven haar jukbeenderen trok zich nu glad en strak, haar ogen veranderden van vuursteentjes in een stel beschaduwde doodshoofdvlinders en met een licht draaiende beweging vanuit de pols bracht mijn moeder de crème op de tere plekken aan, rond de ogen, rond de mond en ze bekeek zichzelf aandachtig. Ach kijk mijn moeder nu toch eens in haar mooie nachtjapon, een zwarte japon, die strak rond haar zware borsten zat maar die in haar taille soepel was en wijd viel en die, dat was misschien nog wel het fraaiste, vanaf haar dijen overbodig naar beneden stroomde, als een geruisloos zwarte waterval. En mijn moeder rechtte haar rug en ze plantte haar voeten iets uiteen. Vastberaden, dacht ze.

Ik legde de anjerkaart opzij. Het volgende plaatje stelde een besneeuwd berglandschap voor in Polen. Het was een ouderwetse kaart, hij had kartelrandjes, en de kleuren waren later nog een beetje bijgewerkt. Ik zag dennenbomen en een uitgeleefd hotel. Rechtsonder in het beeld stond een man. Hij droeg een rode puntmuts. Met zijn ene hand maakte hij een royaal gebaar naar boven, zijn andere leunde op een stok. Hij declameerde iets, hij repeteerde iets voor zijn vrienden en familie thuis, hij moest het goed onthouden: ‘Lieve mensen, dit ben ik toen ik in Polen door de sneeuw ging.’

‘Toen ik in Polen door de sneeuw ging, waar alles wit en onbekend was. Waar ik na kilometers stilte een kuuroord zag, maar verlaten, met gebroken ruiten, en met stoeltjes die nog buiten stonden. Waar

[p. 11]

sneeuw van bomen plofte. Sneeuw op sneeuw, en ik de verdwenen mensen zag, ik hun verdwenen wensen zag. Rode wangen, bevende wangen, worden-we-nog-beter-wangen. Weten jullie, heel mager hingen de oningeloste vragen in de sprakeloze bomen. In Polen. Toen.’

Meer hoefde ik niet te horen want in het donker vreesde ik het vonnis van deze zo vrolijk bepuntmutste man. Hij zou daar eeuwig blijven staan, zelfs wanneer ik niet keek. Ik schoof de kaart onderop de stapel en wist hem in zijn declamatie gevangen, voor altijd gestold, zoals de acteur die avond na avond in de onvermijdelijke slotscène bevroren op een toneel moest staan. Zoals ik dat ooit onze buurman zag doen.

Acteurs trokken vreemde kleren aan, daarna verhieven ze hun stem. Als boomstammen stonden ze op een toneel, soms ook midden in de kamer. Ze hadden blinde ogen. Daarmee staarden ze in verre, witte ruimtes. Wanneer je per ongeluk langs hen liep herkenden ze je niet meer. Het beste kon je op een stoel gaan zitten en lijdzaam wachten op het einde. Dan legden de acteurs met lome gebaren hun poses af en transformeerden langzaam. Vanuit de zaal, vanuit de kamer, welde stilzwijgend het applaus. Het beukte als de golfslag op een hoge stenen muur.

Er liep een onzichtbare draad van mijn moeder naar de buurman, de acteur. Alleen een geoefend oog zoals het mijne kon hem zien: vibrerend in de spanning van zijn woorden, strakgetrokken in de zwaarte van zijn blik, broos en ijl als de meest vluchtige liefkozing. Wanneer men dacht dat ik niet keek, fladderde daar opeens een hand langs een hand, nestelde er zich een oog in een oog, of weerklonk er in de verte de echo van een lach.

Maar ik keek altijd. Het was, zij het met ingehouden adem, het voorspel van het voorspel van de kus.

's Avonds zou hij komen, wanneer zij achter haar spiegel zat, in het zwart, hij zou achter haar staan en de weke borsten uit de strakgespannen jurk bevrijden, de kleine aangestikte knoopjes vlogen uit de hals, hij met zijn grote mannenpoten, hij zou de borsten wegen, ieder op een hand, en met de kracht van de opgeschorte beweging plukte hij plotseling het zwarte vel, zoals hij vroeger wel eens een paling had gestroopt, vet en gulzig, gelijk de lach op zijn gelaat, de lach die eigenlijk geen lach meer was maar exponent van meedogenloos plezier, en ja plezier zei mijn moeder alsof ze er niets van snapte, maar in haar onwetendheid zat ze boordevol systeem en koortsig ging ze zijn gangen na, hoe hij met nagels en met tong onder haar zwarte huid doorjoeg en daar zijn razendsnelle spoor trok, het werd een tatoeage in de huid, een blijvend brandend teken, daar kon ze van op aan, snel klemde ze haar handen rond de randen van de tafel, de tafel met de potjes en de flesjes, de handen waren rood, de knokkels wit, ze keek ernaar alsof ze voor het eerst van haar leven handen zag, nu kon ze me nog roepen, nog was het niet te laat, maar zacht riep ze iets anders, het klonk als een onafgemaakte vraag, een raadsel dat zich steeds luider herhaalde, en ik, met in mijn handen een stoffige vaas, ik imiteerde het raadsel, als moederdier, als wolvenjong, en jankte zachtjes met haar mee.

‘Acteurs zijn mispunten,’ zei ik voortaan iedere avond vlak voor het eten. Ik geloofde in de kracht van de herhaling. Ondertussen hielp ik mijn moeder met tafeldekken. Ze had een slordige hand van dekken. Zelf had ik meer gevoel voor maat. Soms ontaardde mijn gevoel voor maat in orde: van placemats en van pannelappen, van glazen, borden en bestek. We aten in de keuken, aan een vierkante houten tafel. Dezelfde tafel waaraan ik mijn huiswerk maakte, tekende en las. Nooit wisselden mijn moeder en ik van plek. Altijd zat ik tegenover haar met mijn gezicht naar het raam. Achter het raam strekte de tuin zich donker uit, zij was niet langer op het zicht maar slechts op het gehoor traceerbaar. Via een windvlaag bijvoorbeeld die gehaast over

[p. 12]

het tuinpad joeg, het klonk als het blazen door een holle pijp en veroorzaakte kippenvel op mijn bovenarm. Ook luisterde ik naar takken in doodsnood die krakend en piepend een laatste restje weerstand boden maar uiteindelijk met een doffe dreun zwijgend op de aarde ploften. ‘Stil!’, zei mijn moeder opeens. En dan luisterden we naar het zacht geritsel van een dier, een schuchter beest met grote ogen dat schrok van zijn eigen geluid, alsof het nog niet goed wist dat het bewegen kon en dat zijn omgeving daarop voortdurend reageerde. Soms dacht ik zelfs dat ik het uitdrogen kon horen, het langzaam uitdrogen en verkorrelen van alle planten, struiken en bomen.

Naarmate het jaar vorderde werd onze keuken kleiner en vochtiger. We hadden nog geen afzuigkap. Als het erg benauwd werd openden we het bovenraam. ‘En laat er in dit huis,’ zei ik daarna, ‘laat er in dit huis en aan deze tafel geen enkele acteur aanschuiven die zich voedt met onze spijzen, ons vlees, ons bloed.’ Dit was wat ik wist van religie, dit was de formule en ik keek mijn moeder strak en vorsend aan. De lamp in de keuken, een zachtgroene jaren-vijftig-lamp die ooit door mijn vader op een rommelmarkt was gevonden, hing vlak boven de tafel. Er was te weinig ruimte tussen de tafel en het licht. Het gezicht van mijn moeder kon ik niet goed zien. Ik moest ernaar raden. Kneep zij haar ogen dicht, of hield zij ze wijd open? Waren haar ogen fladderend en licht, of donker van het denken? Trilden haar wimpers? Lachte haar mond? Zat zij werkelijk tegenover mij? Ik meende van wel. De vrouw zonder gezicht aaide met beweeglijk witte handen zacht over mijn haar en bracht het voedsel met trage bewegingen naar haar mond.