De Revisor. Jaargang 23

[p. 13]

Theo Schoonaard
Ribbe

Donkere boomstammen, tot vlotten aan elkaar gebonden, dreven roerloos in het groene water van de gracht.

Uit het bovenraam van het statige herenhuis kijkend, vond ik dat het er maar rommelig uitzag. Een omgevallen, verdronken bos. Oom Charles zag me kijken en zei: ‘Ja, die halen ze over een jaartje weer weg. Het hout moet eerst goed dood zijn voor je het gebruiken kunt.’

‘Komen er dan geen nieuwe?’ vroeg ik.

‘Als alles goed gaat wel,’ antwoordde hij.

Hij lachte zoals hij ook deed op de avonden dat hij op verjaardagsvisite kwam, zijn ogen klein achter de dikke brillenglazen, het hoofd heel licht schokkend. Er was niet veel voor nodig om zijn hoofd in beweging te brengen. Het bewoog al als hij me een hand gaf op mijn verjaardag en het cadeautje in mijn handen stopte. Een opvouwbare centimeter, een opbergdoos, een locomotief, een beweegbare harlekijn aan een touwtje tussen stokjes, alles van hout. Dat ging zo door tot hij me, op mijn dertiende verjaardag, een kubus gaf.

‘Weet je hoe deze lijn op het snijvlak heet?’ vroeg hij, met zijn vinger wijzend. Ik wist het niet.

‘Een ribbe,’ zei hij, ‘dat heet een ribbe. Je kunt nooit alle ribben van een kubus tegelijk zien. Maar je hoeft niet te twijfelen of die aan de achterkant misschien korter of langer zijn, want ze zijn allemaal precies gelijk. Eigenlijk heeft een kubus dus maar één ribbe. Anders is het geen kubus.’

Zijn hoofd bewoog, maar bijna onmerkbaar en het duurde heel even. In de grote kubus zaten andere kubussen, met steeds kleiner wordende ribben. ‘Een blokkentoren!’ dacht ik. Sinds die tijd gaf hij geld.

Zijn grijzende hoofd schokte heel wat keren, op zo'n avond. Zo vaak dat mijn vader liever met andere ooms praatte dan met oom Charles. Misschien had dat ook te maken met het vervelendste moment van de avond waarvan we wisten dat het zou komen, vermoedelijk bij het glaasje vruchtenwijn. Eén onvoorzichtig lachje en oom Charles, die in de loop van de avond toch al steeds vaker begon te hoesten, verslikte zich zo hevig, zo schuddend, zo met zijn hele bronchitis-lichaam naar adem snakkend dat ook wij de adem inhielden. Mijn vader zou, met strakke blik, het glas uit de hand nemen om het in veiligheid te brengen en vragen of het wel ging. Tenslotte, als het ergste voorbij was, zou oom Charles, rood en met beslagen bril, zijn eerst veroverde adem gebruiken om zich van achter zijn zakdoek mompelend te verontschuldigen. Dan zou mijn vader met afgewend gezicht een nieuwe sigaret opsteken.

Ik weet niet meer precies welk houten voorwerp ik kreeg op mijn elfde verjaardag, maar het was de avond waarop hij zei dat ik maar eens langs moest komen als ik zin had. Hij had nog iets voor me liggen in de kast.

Nu zat ik in een te grote stoel voor het raam op de eerste verdieping. In het spionnetje zag ik de boerenwagens met bieten over de brug naar de Vlasmarkt rijden, op weg naar de Loskade.

‘Kijk,’ zei oom Charles, ‘daar gaat Gebers de Klerk.’ Hij wees zachtjes schokkend naar het verhuisbedrijf aan de overkant van het water. Het was

[p. 14]

het grapje dat hij ook iedere verjaardag maakte sinds ik, jaren daarvoor, het opschrift op de verhuiswagens van ‘Gebrs. de Klerk’ zo had uitgesproken.

Tante kwam binnen met de limonade. Ze zei dat ze geen tijd had om te gaan zitten. Zaterdagmiddag of niet, ze bleef een werktante. Sommigen zeiden dat ze werk zocht. Zeker is dat ze het vond. Vrouwenverenigingen, inzamelingsacties, bijbelverspreiding, ieder ogenblik dat vrij dreigde te komen werd vastgelegd, stevig verankerd in maatschappelijk nut. Voor verjaardagen van neven en nichten reserveerde ze twee of, in een bui van verspilling, drie kwartier. Zuinig en snel at ze het laatstovergebleven gebak, gezeten op de punt van de ongemakkelijke, laatstovergebleven stoel, ver van oom Charles.

‘Zo, jij boft maar, laat 'es zien wat je gekregen hebt.’ Ze vroeg het staande, klaar om weg te gaan. Ik liet haar het dikke boek zien dat ‘Houzee’ heette en vol verhalen stond. De bladen waren een beetje geel, maar er stonden wel platen in. Ik keek liever naar het andere cadeau. Het glom me tegen als een groot soort sigarenaansteker. Als je er met je duim op drukte, schoot er een groen diertje uit, dat er uitzag als een geribbelde slang, met een fel zig-zag streepje op zijn rug. Ik stond op en gaf Tante een vuurtje. Het dier schoot langs haar gezicht, viel terug, bijna in de limonade.

‘Prachtig, maar dat lijkt me meer voor buiten,’ zei Tante kort, met een blik op het gezicht van oom Charles, die naar buiten keek, vol aandacht voor de kapotgeschoten stadhuistoren.

‘En die mooie dingen krijg jij zomaar?’ ging ze verder. ‘Je bent toch niet jarig? Heb je je wel afgevraagd waarom je ze zomaar krijgt?’

Lastige vragen, daar was Tante goed in. Ik moest een antwoord vinden, en snel. Ik probeerde me alle cadeaus van oom Charles te herinneren.

‘Omdat ze niet van hout zijn,’ dacht ik hardop.

Oom Charles lachte met dichtgeknepen ogen en korte, hese keelgeluidjes, zijn bovenlichaam ging op en neer. Ik dacht dat het lang duurde, in ieder geval net zolang tot Tante, iets onverstaanbaars mompelend, terug wilde gaan naar de keuken.

‘Ach, dat is waar ook Trudy,’ zei hij plotseling op zijn gewone, vriendelijke toon, ‘als je straks boodschappen doet, denk je dan nog even om twee bossen nieuwe bloemen? En wil je dan misschien ook nog even langsgaan bij het kantoor van meneer de Boer. Hij zou nog wat voor me klaarleggen. Ik heb beloofd dat ik voor maandag nog een paar dingen zal bijwerken. En wat je belooft moet je doen. Wat jij?’

Hij keek mij even aan, ging verzitten, richtte zich enkele keren op, met zijn ellebogen steunend op de armleuningen van zijn fauteuil. Het antwoord haalde hem gemakkelijk in.

‘Moet u nu alweer op zaterdag en zondag voor de fabriek werken? U moet het me niet kwalijk nemen, ik heb het geloof ik al eens eerder gezegd, maar die meneer de Boer maakt gewoon misbruik van u. En de boodschappen heb ik al gedaan.’

‘O, dat wist ik niet. Nee, het is goed, dan doe ik het zelf wel even.’

‘Zo bedoel ik het niet. Dat zou wel mooi worden, als ik u de boodschappen liet doen. Ik ga wel. Zo ver is het niet. Zal ik dan daarna thee zetten?’

‘Je bent on-mis-baar, Trudy.’

Ze lachte, plotseling veranderend in een meisje dat onhandig is geweest en nu naar de grond kijkt, blij dat het kopje dat ze heeft laten vallen nog heel is. Terwijl ze verdween naar de keuken, raapte ik het slangetje op, drukte de veer zorgvuldig in zijn huls.

Ik was vaker in het huis aan de gracht geweest, meestal om berichten van mijn moeder over te brengen aan haar jongste zuster. Dan werd ik niet in de kamer aan de voorkant gelaten, maar via de tussenkamer, waar het grote portret tussen de twee vazen met bloemen op de schoorsteenmantel stond, naar de achterkant geloodst, waar de keuken was en Tante haar kamertje had.

Ik wist niets meer te zeggen en dronk mijn limonade op. Oom Charles dronk niets. Het was nog geen tijd voor de thee. Hij bestudeerde zijn gevouwen handen die hij op zijn knieën gelegd had. Hij

[p. 15]

kon niet vragen hoe het op school ging, want dat had hij pas geleden al gevraagd. Nu ik zo alleen en zo recht tegenover hem zat, moest ik, of ik wilde of niet, telkens kijken naar de kaarsrechte scheiding die midden over zijn hoofd liep en die het haar in precies gelijke helften verdeelde.

‘Je mag best nog eens terugkomen,’ zei hij. ‘Misschien heb ik nog wel eens wat. Maar veel is er niet over hoor. De rest is kwijtgeraakt in de oorlog.’

Ik stond op en liep naar de deur. De deur naar de tussenkamer stond open. De ouderwets geklede vrouw op het portret keek me aan. Ik haalde mijn vingers door mijn haar en opende haastig de deur naar de gang.

Oom Charles was me nagelopen. ‘Kijk,’ zei hij met een schokje van zijn hoofd, ‘je vergeet nog wat.’ Hij drukte het boek in mijn handen.

Op mijn zeventiende verjaardag ontbrak oom Charles. Korte tijd daarna, op een milde winterdag, was hij dood.

Mijn vader en moeder hingen hun jas op in de gang. Ze kwamen terug van de begrafenis. Ik hoorde mijn vader antwoorden (mijn moeder was onverstaanbaar gebleven, zoals meestal in gesprekken die niet voor mij bestemd waren).

‘Ach wat,’ zei hij luid, ‘zoiets beloof je je vrouw eens een keer in een onbewaakt ogenblik, in een opwelling als je nog jong bent. Wat een onzin om je daar je hele leven aan te houden! Je weet hoe ik over je zuster denk, maar dit gun ik haar toch niet. Nu staat ze op straat, zonder een cent. Alles gaat naar die neven en nichten die zich nooit iets aan hem gelegen hebben laten liggen. Nee, hij had natuurlijk gewoon met haar moeten trouwen.’

Ze kwamen de kamer in. Niet alleen de stem van mijn moeder zweeg, ook haar gezicht, haar hele lichaam stond op zwijgen. Ze bedacht dat het haar eigen zuster betrof en had ja willen zeggen. Maar tegelijkertijd, en nog sneller, bedacht ze hoe het gezegd was. Ze bedacht dat zoiets alleen maar zo kon opkomen in het hoofd van de man die, lang geleden, in een opwelling misschien, gewoon met haar getrouwd was, en wilde nee zeggen. Ik zag hoe haar hand naar haar keel tastte - het gebaar dat ik haar vaak zag maken - alsof ze beide antwoorden moest doorslikken maar ze niet weg kon krijgen.

Ik ging naar buiten, met tegenzin bedenkend op wie ik leek. Er viel niet aan te twijfelen of ik mijn ja en nee bewaakte, mijn maag deed pijn van alle ingeslikte ja's en nee's. Als vanzelf volgde ik de richting en kwam uit op de gracht. De harde wind zweepte het water op tot golven die, de een na de ander, geen enkele uitgezonderd, schuimend stuk sloegen op de zware boomstammen. Ik liep langs de eikenhouten deur waarop, in krullend witte letters, de naam nog enkele dagen overleefde.

Het zou niet lang duren of Tante zou verdreven worden uit haar kamertje, uit het bed waarin ze jarenlang luisterde naar het knarsen van de roestige windwijzer op het balkon, terwijl, in het bed aan de voorkant, oom Charles had gelegen. Ik wist niet waarnaar hij geluisterd had. In de tussenkamer stond, hoog boven de ongebruikte, glimmend onderhouden meubels het portret. Wie van de neven en nichten zou de streng kijkende vrouw op zijn schoorsteenmantel willen zetten? Wie zou de moed hebben haar in de ogen te zien en te zeggen: ‘Ik heb hem gekend. Ik weet dat het geen onbewaakt ogenblik was. Een kubus heeft toch ook maar één ribbe? Anders is het geen kubus.’

Ik dacht aan de aansteker die, buiten in de tuin, lang geleden al, voor het laatst was afgeschoten. Ik had het slangetje, met zijn groene schutkleur, nooit meer terug kunnen vinden. Wie weet lag het nog altijd ergens verscholen onder dorre bladeren. Wie weet was het een soortgenoot tegengekomen en hadden ze samen feestgevierd, zodat er nu ergens, op een onbewaakte plek, een hele familie addertjes vrolijk door het gras zou kruipen.

Op de dag dat, een week of twee later, de etagewoning aan de Heerengracht werd leeggehaald, leende Tante twee rieten handkoffers van mijn moeder, pakte alles in wat zij bezat en vertrok. Ze stond erop dat niemand haar naar de trein bracht.