De Revisor. Jaargang 22

[p. 50]

Anthony Mertens
De rechtszaak

Afgelopen winter moest in A. een professor zich tegenover de rechtbank verantwoorden voor het ontvreemden van een stem, waarvan de rechtmatige eigenaar een gevierd schrijver was. In eerste instantie betrof de aanklacht grove laster, maar tijdens het proces kwamen zaken aan het licht die leken te wijzen op een rottend systeem van geheime betrekkingen: niemand leek meer te weten wie de schuldige was. De professor had jarenlang in zijn colleges beweerd dat aan het werk van de gevierde schrijver een eigen onvervreemdbare stem ontbrak. Toen een van de studenten dit aan de auteur had doorverteld, was die zo woedend geworden dat hij lange tijd geen woord meer wist uit uit te brengen. Omdat de woorden van de professor in de letterkunde een eigen leven begonnen te leiden, en ook de collega-schrijvers, de critici en wat nog veel erger was de boekhandelaren geloof begonnen te hechten aan de uitspraken van de geleerde, leek de schrijver geen andere keus te hebben dan een kort geding aan te spannen om de laster de kop in te drukken. De verdediging bleef zonder dat het publiek op de tribune er de zin van inzag lang stilstaan bij de afkomst van de professor, die, zo werd geopperd, ten onrechte beschuldigd zou zijn omdat zijn vader houtvester op de Veluwe was geweest. Daar kwam bij dat zijn moeder in haar omgeving kon bogen op een smetteloze reputatie in de aan- en verkoop van bidprentjes. Ook de rechter ontging het ten slotte waarom deze achtergronden een ander licht zouden kunnen werpen op de beschuldiging. Toen de verdediging bovendien nog een vroegere buurman als getuige à décharge wilde opvoeren om aan te tonen dat de beschuldigde al op vroege leeftijd had leren fietsen, vroeg de rechter om ter zake te komen. De aanklagende partij had een reeks van grafologen, literair deskundigen en fietsenmakers opgeroepen, van wie de een na de ander beweerde dat het werk van de gevierde schrijver werd gekenmerkt door zo'n eigenzinnige idiomatische kleur, door zo'n onorthodoxe chromatiek, dat men het uit duizenden zou herkennen. De verdedigende advocaten daarentegen had gerenommeerde theologen, mystici en een drugs- en alcoholverslaaf-

[p. 51]

de weten te strikken om het rechtscollege duidelijk te maken dat de auteur geen eigen onvervreemdbare stem kón hebben gelet op de laatste stand van zaken in de literatuurfilosofie. Freud, Foucault, Heidegger en Barthes werden geciteerd waaruit moest blijken dat niet de schrijver schreef maar dat de taal hem schreef. De alcoholist had opgemerkt dat Rémy Martin wat hem betrof zijn onuitputtelijke inspiratiebron was en dat het wel eens zo zou kunnen zijn dat hij die deelde met de gevierde schrijver. Het hoor- en wederhoor liep ten slotte vast in een sofistisch debat over de vraag hoe een eigen stem precies gedefinieerd moest worden en welke artikelen van het eigendomsrecht in deze zaak van toepassing waren. De eigenzinnige rechter, die allengs was begonnen te twijfelen aan zijn eigen stem in het kapittel, kreeg het lumineuze idee de schrijver als getuige in zijn eigen zaak op te roepen: wanneer hij zijn eigen werk voorlas zou de incriminatie op waarheid kunnen worden getoetst. De schrijver schraapte zijn keel, alvorens te beginnen. Het publiek herkende onmiddellijk de raspende geluiden waarvan het originele gehalte niet hoog werd ingeschat, maar de liefhebbers van het werk van de schrijver meenden dat het oordeel moest worden opgeschort tot de schrijver de eerste bladzijde van zijn werk had voorgelezen. Het toeval wilde dat op die eerste bladzijde een motto stond afgedrukt, met als gevolg dat toen de schrijver dit motto voorlas, uit het publiek geroepen werd dat het niet de woorden waren van de schrijver, maar van Sophocles (een man uit het publiek), nee, van Sappho (een vrouw), waarop de coterie rond de schrijver riep dat men hem moest laten uitspreken en dat men niet kon weten wat de stemmen van Sophocles of Sappho waren omdat in hun tijd nog geen magnetofoon voorhanden was. Daarna ontstond een twist over de functie van de stem in de orale en in de schriftelijke traditie, die uitmondde in zo'n kakofonie van geluiden dat de rechter het spoor bijster raakte, tot stilte maande en er bij de schrijver op aandrong zijn lezing te hervatten. De hele geschiedenis had de schrijver zo in verwarring gebracht dat hij niet goed meer bij stem was. Nu eens klonk zijn stem te hoog, dan weer werd zijn lezen het gebrom van een sportvliegtuig boven een uitgestrekt heideveld op de zondagmorgen. Ook nadat hij van zijn glas water had genipt, werd het er niet beter op: het ritme van zijn voorlezing had soms nog het meest weg van een nerveuze specht in een verlaten bos als het al niet de angst verried van de kermisganger die in het reuzenrad net aan de weg naar beneden is begonnen. Toen hoorde ten slotte de schrijver zichzelf voorlezen en nog nooit had hij de afstand tussen hem en hemzelf, tussen zijn geest en zijn lichaam als zo onoverbrugbaar ervaren. Terwijl zijn lichaam werktuiglijk voortsprak, dacht de schrijver in zijn geestelijke afwezigheid onwillekeurig aan een verhaal dat hij ooit eens van Thomas Bernhard

[p. 52]

had gelezen. Dat ging over een stemmenimitator, die afkomstig was uit Oxford, Engeland, maar die in Landshut op school had gezeten en oorspronkelijk geweermaker was geweest in Berchtesgaden. Hij vierde successen in alle delen van de wereld, hij was te gast geweest bij de maatschappij voor chirurgie en had een voorstelling gegeven in het Palais Pallavicini. Toen hij in Duitsland of Oostenrijk, dat wist de schrijver zich niet meer te herinneren, optrad had men hem gevraagd zijn successen niet te herhalen en de stemmen te imiteren van mensen die hij nog niet geïmiteerd had. Daar was de imitator wonderwel in geslaagd, maar toen men hem gevraagd had zijn eigen stem te imiteren, had de imitator met zijn mond vol tanden gestaan. Een goedkope oplossing had de gevierde schrijver dit einde van het verhaal gevonden, maar nu hij zelf voor het vuurpeloton stond was hij van zijn aanvankelijke oordeel lang niet meer zo zeker. De rechtszaal was al lang verlaten toen de schrijver nog steeds aan het voorlezen was. Men had hem uiteindelijk naar huis gebracht zonder dat in de zaak een beslissing was genomen. De rechter had hem gevraagd zo lang door te spreken tot hij zijn eigen stem gevonden had, want dat de professor zijn stem had ontvreemd geloofde niemand meer. Men had hem van rechtsvervolging ontslagen, maar iedereen had met de schrijver van doen gehad: iedereen wilde dat hij alsnog zijn stem vond dan wel, afhankelijk van het standpunt dat men in deze zaak had ingenomen, terugvond. Het eind van het lied was dat de schrijver schreef en las en sprak zonder ophouden: hij zou zijn eigen stem vinden.