De Revisor. Jaargang 21

[p. 44]

Jacob Groot
Tussenspel
stanley cavell: vooraf

De volgende symfonische oefening van Stanley Cavell is verplichte lectuur, om de simpele reden dat ze uitzonderlijk is. Tijdens het vertalen ervan vroeg ik me veelvuldig af waarom ik dit eigenlijk deed en vloeide het antwoord steeds weer voort uit het vertalen zelf: omdat deze manier van schrijven in ons taalgebied zo volstrekt niet gedaan is dat het ontbreken ervan veelbetekenend wordt en de aanwezigheid ervan, wat mij betreft, vaak onuitstaanbaar, vaak genoeg opwindend en over het geheel genomen weldadig. (Dat de uitvoering van een Nederlandse versie dus riskant is wordt nog eens benadrukt door het feit dat haar doelmatigheid achter moet blijven bij die van het origineel; ten eerste is het Nederlands niet origineel; ten tweede is het Amerikaans van Cavell hoogst origineel, in heel zijn onvertaalbare verdichting, fonologische souplesse, plechtige rap.)

De betekenis van het feit dat zulk proza bij ons ontbreekt zou ik wel ontvouwd willen zien. Toch kan die niet worden losgedacht van de uitzonderlijkheid van zulke teksten in hun eigen taalgebied, al lijkt een verschil dat het hier moet worden ingevoerd, en daar blijkbaar, temidden van meerdere zeldzame taalsoorten, gedijt. Een van de hardnekkige thema's ervan is juist dat de schrijver zich, door zo te schrijven, niet alleen buiten (de taal van) de samenleving plaatst, en er zich als het ware opnieuw mee invoert, als een immigrant, maar ook buiten zichzelf, en zo zijn buitengewoonheid ontdekt. Zijn drijfveer daarbij is dat hij zijn lezer daarin met zich mee denkt te nemen, als in een allesbehalve anonieme intimiteit, omdat ze door middel van de tekst elkaars ‘vertegenwoordigers’ zijn geworden.

Het ontbreken van zulk proza kan dus betekenen dat (1) onze samenleving zo intiem is dat we elkaars vertegenwoordigers al zijn, en zulk buitengewoon proza als bemiddelaar terecht ontbreekt; of dat (2) onze samenleving net zo anoniem is, maar we ons eigen buitengewone proza hebben om buitengewoon bemiddelend op te treden; of dat (3) onze samenleving zo intiem is omdat we onder meer ons eigen doodgewone proza, gek genoeg, goed genoeg vinden om normaal bemiddelend op te treden.

Moeilijk kiezen, hoewel vast staat dat onze samenleving, intiem of niet, in groeiende mate op Amerikaanse leest geschoeid loopt. Teksten die het intimiteits-

[p. 45]

systeem van een voor ons letterlijk voorbeeldige maatschappij bekritiseren moeten dus ook voor ons voorbeeldige teksten zijn. Als dit waar is, kan het antwoord op de vraag waarom ze vooralsnog ontbreken alleen maar luiden: omdat het bij ons zo erg (nog) niet is (maar dit is natuurlijk niet helemaal waar). Een van de motieven van deze teksten is immers het vermoeden dat binnen elke willekeurige samenleving individualiteit (en dus intimiteit) in principe problematisch is, en dat dus elke vorm van consensus over intimiteit kritiek vereist. Een consensus is een kongsie in de dop, het spijt me, het is zo.

Er bestaat, leert deze ongewone kritische tekst, een soort organisch (op verbondenheid berustend) en tegelijk kritisch (op verlangen naar opheldering gebaseerd) verband tussen mij en de samenleving, die daarmee mijn samenleving wordt. Mijn instemming met mijn samenleving is mijn zaak en zo een zaak van mijn stem, de manier waarop of de mate waarin ik wat ik voor mijzelf denk publiekelijk uitdruk. Dit voelt als een bijna mystiek verbond. De wijze waarop Cavell zich hierover publiekelijk uitlaat is literair, maar de inzet, de toon die gezet wordt, is hoog. (In zijn pas verschenen A Pitch of Philosophy stelt Cavell de stem centraal, van de stem de zeggingskracht, aanmatigend als ze het recht neemt namens anderen te spreken, extatisch want buiten zichzelf als ze de (nabije) ander die ik worden wil vertolkt).

Een begin van vervoering is ook een kenmerk van Cavells stem, temeer daar ze oproept (of een illustratie is van de oproep) tot een nieuw leven, een onophoudelijk verplicht te beginnen onvoltooibaar nieuw leven. Waar Cavell dit, met verwijzingen naar Dante, als een reis van de ziel voorstelt (binnen een betoog over rechtspraak en democratie), zijn we thuis in een hyperverplichtend erfgoed, als het goed is.