De Revisor. Jaargang 20

[p. 50]

Hermine de Graaf
Portret in een spiegel

Dat een huis meer is dan een zielloze hoop stenen met cement ertussen, balken, planken en dakpannen is voor mij altijd duidelijk geweest. Een huis nodigt je uit, wijst je af, beschermt of is vijandig.

In het huis waar ik geboren ben, spookte het op zolder en in de koepel erboven. Het waren goede geesten en ze deden geen mens kwaad. Toen het huis werd afgebroken omdat er een bankfiliaal zou komen, begreep niemand mijn woede en angst. Ik was bang dat de huisgeesten vertoornd waren, nu we hun koepel aan de boerenleenbank hadden verkwanseld.

Mijn afscheidsritueel waarmee ik het onheil dat boven mijn familie hing vermoedelijk afwendde, heb ik later in een verhaal beschreven. Vaak vragen mensen me of het verhaal autobiografisch is of dat het mijn zelfportret als tienjarige is. Ik probeer dan naarstig te bedenken of het allemaal gebeurd is zoals ik het opschreef, ontwijk de vragen en zeg: ‘Het verband tussen wat ik schrijf en het werkelijke leven is me niet erg duidelijk en als er een directe relatie zou zijn, dan zou ik niet eens de moeite nemen het op te schrijven.’

Vele verhuizingen later woonden we in een villadorp, aan de goede kant van de spoorlijn, die als waterkering gold tussen statigheid en nieuwbouw; rijk en arm. Een sportieve adolescente was ik niet en in plaats van me achter een bal op het hockeyveld in het zweet te rennen, wandelde ik door het dorp. Ik was een vreemdelinge die het allemaal nog erger maakte door te doen alsof ik het prima naar mijn zin had tussen al die kale kak. Zo nu en dan pleegde ik verraad jegens mijn afkomst en sprak met de patatnozems bij de friteskraam, die aan de Hoofdstraat lag, maar bij de jongens met de Elvis Presley-kuiven hoorde ik ook al niet en ik wandelde getergd door de lommerrijke lanen, waar de beukebomen vreemde poreuze schaduwen op het plaveisel wierpen. Ik zag een oude vrouw in een verwilderde voortuin lopen en omdat ik dacht dat ze me riep, bleef ik voor het verroeste hek staan. Ze mopperde en stampte met haar rubberlaarzen molshopen plat. Ze snauwde me toe dat ik me met mijn eigen zaken moest bemoeien. Voor haar haveloze villa stonden twee reusachtige kastanjebomen, de ruiten in de eens prachtige serre waren gebroken en de voordeur was met een plaat hardboard dichtgetimmerd. In kinderlijke letters stond er in oranje menie opgeschilderd: ‘Streng verboden toegang. Adders en slangen’. De vrouw die vloekend en dreigend haar grondgebied probeerde te beschermen was me op een merkwaardige manier vertrouwd. We hadden wel familie kunnen zijn. Toen ik naar haar zin niet snel genoeg doorliep, smeet ze een kluit aarde in mijn richting. Ik begon vaker door haar straat te lopen en stelde vast dat ze met niemand omging. In het dorp werd verteld dat ze ziekelijk achterdochtig was en dat ze haar huis, dat gezien werd als een rotte kies in een gezond gebit, tegen welk aantrekkelijk bod ook weigerde te verkopen. Dat laatste kon ik snappen en ik vroeg me af welk tragisch geheim zij verborg.

Ik verhuisde weer, woonde in Amsterdam en later in het zuiden van het land in een dorp vlak bij de Maas in een vriendelijk bouwvallig huis. Het dak en de goten lekten, de kozijnen waren rot en de deuren waren kromgetrokken door het vocht. Als je 's nachts in bed lag, kraakten de vloeren vrolijk, alsof er spoken een dansfeest hielden. Dat ik onze handigheid had overschat, deerde me niet. Voor elk klusje moesten we iemand laten komen en mijn levensgezel be-

[p. 51]

gon me te verwijten dat ik niets bijdroeg tot het restaureren, maar alleen liep te kletsen over de goede huisgeesten en de arcadische tuin.

Ik schreef vanaf mijn twaalfde verhalen, maar liet die nooit aan iemand lezen - ik leg niet zo makkelijk mijn ziel en zaligheid bloot -, maar in dit huis publiceerde ik mijn eerste verhalenbundel en kreeg er een debuutprijs voor. Van het geld schonk ik het huis een nieuw dak. De dorpsbewoners leefden intenser mee met dit innovatieproject dan met mijn literaire werk. ‘Zo'n dak telt,’ zeiden ze. ‘Als ze vandaag mooi in de kranten over je schrijven, laten ze je morgen als een hete gehaktbal vallen.’ Niet helemaal onwaar.

Intussentijd kwam ik nog maar sporadisch in het villadorp, maar als ik mijn familie bezocht, liep ik oudergewoonte door de straten te zwerven. Over de oude vrouw in het vervallen huis sprak men schande; ze werd steeds gekker en haar huis bouwvalliger. Toen ik haar in een klapstoel voor de serredeuren tussen manshoge bereklauwen zag zitten, vond ik haar niet zichtbaar veranderd. Ik was geen meisje meer, zodat ik aannam dat we naar elkaar toegegroeid waren en ik vroeg: ‘Mevrouw, mag ik even de tuin binnenkomen. Ik wil u eigenlijk al heel lang iets vragen?’ Ze pakte een kluit aarde en ik had zelfs de tijd niet te bedenken dat ik moest wegduiken. En ja hoor, midden in mijn gezicht spatte de brok rulle aarde uiteen. ‘Verdomde vragen!’ zei ze en kwam naar me toe. ‘Nu zeg ik je nog een keer, liefje, scheer je weg!’

Mijn elfde verhuizing bracht me naar Drenthe, waar ik op de Hondsrug woon in een piekfijn huis. Veel spoken zitten er niet, maar toch is er een bescheiden klopgeest die 's avonds zachtjes op de muren en houten plafonds tikt, alsof hij wil zeggen: ‘Je ziet me niet, maar ik ben er wel hoor!’ De anderen zeggen dat het de verwarmingsbuizen zijn die tikken. Ik geloof ze niet, maar spreek ze niet tegen om van het gezeur af te zijn.

De oude vrouw is verdwenen, niemand weet waar ze naar toe is gegaan. Ze zal wel naar familie zijn gevlucht toen haar huis afbrandde, maar op datzelfde moment schoten me de krankzinnigste mogelijkheden te binnen. Is ze naar haar minnaar teruggegaan die haar geniepig bedroog? Of heeft ze voor een spotprijsje een kasteel in Frankrijk op de kop weten te tikken?

Van de zomer fietste ik in de Bourgogne langs een vervallen château, en ja hoor: ‘Streng verboden toegang. Adders en slangen’. Ze moest er wonen. Ik liep de poort door en klopte op de grote voordeur waar de verf van afbladderde. Als je je aan een strohalm vastgrijpt, doet het er niet toe aan welke. Er deed niemand open en ik klom door het raam naar binnen. Er stonden geen meubels, overal lag stof en ik zag mezelf staan in het glas van een verweerde spiegel die boven de schouw hing. Een bezwete vrouw met een zonnehoedje op, in vrolijk gekleurde zomerkleding. Ik stak mijn hand op en zag in de spiegel dat ik haar vaarwel stond te wuiven. En je moet wel een idioot zijn, als je niet inziet dat een dergelijke omgeving zich bij uitstek leent om de essentie van een schrijverschap weer te geven, van een leven zelfs, waarin geen enkel raadsel wordt opgelost.

[p. 52]