De Revisor. Jaargang 18

[p. 2]

[1991/4]

Toon Tellegen
Twee oude vrouwtjes

twee oude vrouwtjes, tussen vier muren opgesloten, zenuwachtig, aftakelend, hun tasjes open en dicht en weer open en weer dicht.

De een zei: ‘Weet je waar jij naar toe moet gaan?’

‘Nee,’ zei de ander.

‘Naar de hel.’

De ander ging op weg, gooide een paar stoelen om, slaakte een paar gillen, viel kronkelend op de grond, kroop verder.

Na een tijd riep de een: ‘Ben je er al bijna?’

De ander antwoordde niet, maar zij kreunde. En zij verspreidde een bijtende walm om zich heen.

De een hoestte, verborg haar gezicht in haar handen.

Toen riep de ander: ‘Ik ben er.’ Haar stem was zacht.

Het ene vrouwtje durfde niet op te kijken. Zij had gezegd waar het andere vrouwtje naar toe moest gaan.

En terwijl zij daar zo zat begon het andere vrouwtje in haar oor te fluisteren, zacht, onsamenhangend, onafgebroken. Zij beschreef de hel.

Zo zaten zij daar bij elkaar, op een middag in december.

*

twee oude vrouwtjes woonden in een smalle donkere kamer bovenaan een trap. Zij hielden zeer veel van elkaar, maar zij benauwden elkaar ook. Eigenlijk, dachten zij, is deze kamer net groot genoeg voor één van ons, maar niet voor ons beiden. Die gedachte werd steeds heviger, achtervolgde hen dag en nacht, en op een ochtend zei het ene vrouwtje: ‘Hoe lief we elkaar ook vinden, zo kunnen we niet verder leven. Eén van ons moet gaan.’

‘Ja,’ zei het andere vrouwtje. ‘Laat mij maar gaan.’

‘Nee nee,’ zei het ene vrouwtje. ‘Dat bedoel ik niet. Ik zal zelf wel gaan.’

Zij hadden alles voor elkaar over.

Ten slotte pakte het ene vrouwtje twee stokjes en zei: ‘Wie het langste stokje trekt heeft gewonnen en mag zeggen wie er gaat en hoe en wanneer.’

Het andere vrouwtje trok het kortste stokje en de volgende ochtend vroeg, voor zonsondergang, in alle stilte, kroop het ene vrouwtje in een grote vuilniszak, onder een lantaarnpaal, op straat. Het andere vrouwtje bond de vuilniszak dicht.

‘Ik vind je dapper,’ zei zij.

‘Dapper?’ zei het ene vrouwtje nog, met een gesmoorde stem. ‘Waarom? Ik houd toch van jou? Dat is toch normaal?’

‘Ja,’ zei het andere vrouwtje. ‘Dag. Ik ga weer naar binnen.’ Uit haar raam zag zij hoe de vuilniszak een paar uur later in de vuilnisauto verdween.

Waarom verlies ik toch altijd met alles, dacht zij. Met loten, met kaarten, met knikkeren vroeger... ik heb ook nooit, nooit geluk.

Zij wist niet wat zij moest doen, die ochtend. Zij ging stof afnemen, schone kopjes afwassen, oude pannelappen stoppen, water koken voor niets.

*

twee oude vrouwtjes woonden op kamers met rode pluchen fauteuils, zware gordijnen. Zij hielden van elkaar en tientallen jaren dachten zij dat zij gelukkig waren. 's Nachts kusten zij elkaar voorzichtig,

[p. 3]

streelden elkaars rimpelige schouders.

Maar het ene vrouwtje werd heel geleidelijk ongelukkig. Zij wist niet wanneer dat gevoel begonnen was en waarom. Het was alsof zij van een flauwe helling gleed, alsof de wereld was gaan hellen. Maar alleen zij gleed, niemand anders. Op een dag zei zij tegen het andere vrouwtje: ‘Je moet maar niet meer van mij houden.’

Die woorden kwamen zó onverwacht voor het andere vrouwtje dat zij omviel en haar rug bezeerde.

‘Niet meer van jou houden??’ zei zij. ‘Wat moet ik dán doen?’

‘Je moet me maar verachten,’ zei het ene vrouwtje.

Het andere vrouwtje kon niets meer zeggen van pijn en van een eigenaardig soort verdriet dat zij in haar keel voelde. In de weken die volgden zei het ene vrouwtje telkens weer hetzelfde: ‘Je moet maar niet meer van me houden’ of ‘Je moet me echt verachten.’ Zij had het gevoel dat zij steeds sneller van een helling gleed. Een afgrond tegemoet.

Het andere vrouwtje werd moe en begon geleidelijk te walgen van het ene vrouwtje en haar woorden en neerslachtige omhelzingen. Zij heeft gelijk, dacht zij ten slotte bitter bij zichzelf, ik moet haar maar verachten.

Zij besloten elkaar niet meer aan te raken en nooit meer over liefde of hartstocht te spreken.

Zo leefden zij nog enkele jaren temidden van hun meubels, de prenten aan hun muren en de foto's van een ver verleden, toen zij nog naar Italië gingen, paard reden, getuigen waren bij huwelijken.

Niemand kon iets aan hen merken.

‘Wat een leuke oude vrouwtjes!’ zeiden de buren.

De afgrond waarin zij ten slotte vielen was zacht, bedekt met dons, maar rook afschuwelijk.

Kort na elkaar overleden zij.

*

twee oude vrouwtjes. Het ene vrouwtje zei: ‘Ik vind het jammer dat je niets van iemand kan bewaren die doodgaat.’

‘Hoe bedoel je dat?’ vroeg het andere vrouwtje.

‘Nou, geen hand, geen voet, geen neus...’

‘Je kan toch haar bewaren, of nagels?’

‘Nee, dat is niks,’ zei het ene vrouwtje. ‘Nee, ik bedoel iets onafscheidelijks, hoe moet ik dat zeggen... maar ja, het mag niet.’

‘Van wie niet?’ vroeg het andere vrouwtje.

‘Van de wet niet. Je mag niet iets van een dood iemand afhalen.’

‘O,’ zei het andere vrouwtje. ‘Dat wist ik niet.’

Het ene vrouwtje vertelde toen dat zij vroeger als kind thuis een hond had gehad die op een nacht bevroren was, in de tuin. Het was een zeer koude nacht geweest en die hond had met zijn bek ergens in klem gezeten zodat hij ook niet had kunnen janken. De volgende ochtend hadden ze hem gevonden. Hij was volkomen stijf geworden. Haar vader had hem willen optillen. Maar hij was omgevallen, en één oor was daarbij gebroken en weggerold. ‘Als je heel plotseling volledig bevriest ben je net porselein,’ zei het ene vrouwtje.

‘O,’ zei het andere vrouwtje.

‘Dat oor hebben we altijd bewaard.’

Die twee oude vrouwtjes hielden van elkaar en hadden alles voor elkaar over. Zij voelden hun einde naderen en hadden medelijden met degene die met lege handen zou achterblijven - zo noemden zij dat.

Op een nacht in februari, bij zeer strenge vorst, sloop het andere vrouwtje het huis uit. Zij kleedde zich uit, legde haar kleren in een schuurtje en ging op een omgekeerde emmer op een tuintafel zitten.

De volgende ochtend vond het ene vrouwtje haar. Haar verdriet was groot. Zij rilde en huilde in haar oude bontjas. Zij probeerde het andere vrouwtje te strelen - met een zware klap viel het andere vrouwtje van de emmer op de tafel en van de tafel op de bevroren grond. Er brak van alles van haar af: vingers, oren, voeten. Het ene vrouwtje sprong achteruit, maar raapte toen twee vingers op en stopte ze in haar zak.

De begrafenisondernemer kwam enkele uren later - een dikke man met een rood hoofd. Hij was vergezeld van een zwijgende assistent.

‘Koud!’ zei de begrafenisondernemer. ‘Wat is het koud!’

De twee mannen legden het dode vrouwtje in een kist en zochten de afgebroken stukken bij elkaar.

‘Ik mis nog iets,’ zei de begrafenisondernemer. ‘Een paar vingers.’

[p. 4]

Samen met zijn assistent kroop hij over de grond en keek tussen de struiken en het bevroren afval dat daar lag.

‘Nou ja,’ zei hij ten slotte, ‘ze zijn zeker weggerold. Of misschien hebben bunzingen ze wel gepakt - weet u dat er tegenwoordig hier weer bunzingen komen?’

‘Nee,’ zei het ene vrouwtje.

‘Ja,’ zei de begrafenisondernemer. ‘Rovers zijn het. Echte rovers. Of: als ik dat woord mag gebruiken: etters. Ze pakken alles. Gaat u maar naar binnen. Het is veel te koud. Hu.’

Het ene vrouwtje stopte de twee vingers in een lege jampot. Ze krompen in de loop der maanden en werden steeds geler. Zij stond soms op het punt om ze uit de jampot te halen en ze even tegen haar wang te houden. Maar ze deed dat niet. Wel had zij het gevoel dat die twee vingers nog aan het dode vrouwtje vast zaten, en dat de rest van haar onzichtbaar was en roerloos op de schoorsteenmantel zat en naar haar keek. ‘Het zou kunnen,’ zei zij. ‘Als het zo is dan hoor je me nu. Dag lieverd.’

Soms had ze spijt dat ze die twee vingers had genomen, en geen oor. Ze had zó gehouden van de oren van het andere vrouwtje. Tientallen jaren had ze er 's nachts zachtjes in gebeten, en er in gefluisterd: ‘O wat houd ik toch veel van jou.’

*

een oud vrouwtje woonde alleen, was altijd alleen geweest. Een ander oud vrouwtje belde aan. ‘Mag ik even bij u komen?’ vroeg zij.

‘Maar hoe kent u mij?’ vroeg het ene vrouwtje.

‘Ik heb van u gehoord.’

‘Van wie?’

‘Dat ben ik vergeten.’

‘O.’

Even later dronken zij thee. Het was laat in de middag. Het werd schemerig.

‘Hebt u wel eens bemind?’ vroeg het vrouwtje dat op bezoek was.

‘Nee.’

‘Weet u hoe dat moet?’

‘Nee, eigenlijk niet.’

‘Ik ook niet.’

Zij kleedden zich uit en stapten in bed, twee oude rimpelige vrouwtjes.

Zij lagen onder een laken en streelden elkaar.

‘Zouden we het goed doen?’ vroeg de een.

‘Dit is vast goed,’ zei de ander.

‘Ja, dat denk ik ook.’

Even later vroeg het ene vrouwtje:

‘Hebt u er wel eens iets over gelezen?’

‘Niet echt.’

‘Nee. Ik ook niet.’

Zij kusten elkaar, af en toe giechelden zij, en sliepen in. Midden in de nacht werd het ene vrouwtje wakker. O, dacht ze, en dan te bedenken dat sommige mensen dit nog nooit hebben beleefd...! Ze moest onweerstaanbaar denken aan een boterham met oude kaas: dat vond zij het lekkerste dat er bestond.

Het andere vrouwtje draaide zich om en mompelde: ‘Wat was dat heerlijk, hè.’

‘Ja.’

Zij dachten beiden: hoe bestaat het... en: als we nu nog jong waren zou het dan nóg heerlijker zijn? Onmogelijk! En zij dachten aan olifanten, ontploffingen en bizarre moorden, en sliepen weer in.

De volgende ochtend zei het ene vrouwtje: ‘Nu moet u weer gaan.’

‘Nee,’ zei de ander.

‘Jawel!’ zei de een. ‘Ik woon hier!’

‘O nee. Ik ga echt niet. Ik houd van u.’

‘Dat heeft er niets mee te maken.’

‘Dat heeft er alles mee te maken.’

‘Niets!’

‘Maar ik ga niet!’

Het ene vrouwtje pakte het andere vrouwtje bij de schouders. ‘Ga weg!’ riep zij. ‘Ga weg! Ga weg!’

‘Nee! Nooit!’ zei het andere vrouwtje. ‘Ik ga nooit meer weg. Ik houd van u. Ik blijf u trouw. Let maar op!’

Ze worstelden, duwden en kwamen geleidelijk dichter bij de deur. Daar vielen zij tegen het dressoir. Glazen braken achter de glazen deurtjes. Zij hijgden. Uitgeput zaten zij ten slotte op de vloer.

‘Verschrikkelijk,’ zei het ene vrouwtje. ‘Verschrikkelijk, verschrikkelijk.’

‘Ik had nooit gedacht dat je zo veel van iemand kon houden,’ zei het andere vrouwtje. ‘Moet u nagaan: ik heb mijn hele leven al achter me! Is dat niet wonderlijk?’

[p. 5]

Het ene vrouwtje zei niets meer, hijgde, voelde haar hart bonzen, hoestte ook en moest rechter op gaan zitten.

Het andere vrouwtje vroeg: ‘Wilt u soms wat water?’

Het ene vrouwtje knikte. ‘Ja, water...’ zei zij.

*

twee oude vrouwtjes schaamden zich diep dat zij waren zoals zij waren: klein, rimpelig, bevend, schuifelend.

Als zij toevallig naar elkaar keken sloegen zij hun ogen neer, en zij zeiden zo min mogelijk tegen elkaar.

Zij kleedden zich uit in het donker, keken nooit meer in een spiegel. En als de een 's nachts in haar slaap haar arm om de ander sloeg, iets vriendelijks droomde, dan schoof de ander - als zij wakker was - zo ver mogelijk naar de rand van het bed, lag daar doodstil en met koude tenen.

Zij schaamden zich voor alle mensen die zij kenden. Zij schaamden zich dat zij binnen afzienbare tijd



ziek en gebrekkig zouden worden. Zij schaamden zich vooral dat zij dood zouden gaan, met alles wat daar aan te pas kwam: het constateren van de dood, het afleggen, het opbaren, het zingen, het snikken, het begraven. Al die vreemde mensen om hun koude lijf.

Zij rilden als zij aan zichzelf dachten.

Zij zaten meestal zwijgend in hun stoelen in hun grote, schemerige kamer en probeerden voortdurend zich iets moois te herinneren. Maar hun schaamte liet dat niet toe. Zij moesten hoesten en zij moesten zuchten. En soms moest een van hen zachtjes huilen.

De ander durfde haar dan niet te troosten. Ik weet niet meer hoe dat moet, dacht zij, misschien doe ik het wel averechts.

De een vond het afschuwelijk dat zij zich zo schaamde, en haatte bovendien ook nog dat gevoel van afschuw in zichzelf.

De ander was, wat haar betreft, liever een hond geweest, van een soort dat zo'n jaar of tien wordt, of een vlinder. Liever nog, dacht zij, had de wereld niet bestaan toen ik geboren werd.

*

twee oude vrouwtjes hielden van elkaar, maar zij wisten niet meer wat zij moesten beginnen. Zij waren klein en stram geworden en hoorden hun gewrichten kraken.

‘We kúnnen proberen elkaar nog eens ouderwets te kussen,’ stelde het ene vrouwtje op een avond voor.

‘Laten we dat doen!’ zei het andere vrouwtje die overdonderd was door dat voorstel.

‘Als het niets wordt zien we wel weer verder,’ zei het ene vrouwtje.

Zij hesen zich omhoog uit hun stoelen en schuifelden naar elkaar toe. Toen zij bij elkaar aankwamen bleven zij even staan om uit te rusten. Vervolgens overlegden zij hoe zij, tijdens het kussen, hun armen zouden houden.

‘Om elkaars schouders?’ vroeg het ene vrouwtje.

‘Nee,’ zei het andere vrouwtje, ‘liever om elkaars middel.’

‘En zullen we ze stilhouden of zullen we elkaar strelen, wat vind je?’ vroeg het ene vrouwtje.

‘Strelen lijkt me geweldig,’ zei het andere vrouwtje.

[p. 6]

Het was vroeg in de avond, in augustus. Zij hadden geborduurde zijden doeken omgeslagen tegen de tocht. Buiten tsjilpten mussen en geurden rozen.

‘Nu?’ zei het ene vrouwtje.

‘Wacht even,’ zei het andere vrouwtje. ‘Houden we onze ogen open of dicht?’

‘Dicht,’ zei het ene vrouwtje. ‘Ik houd ze in elk geval dicht.’

‘Ik ook,’ zei het andere vrouwtje.

‘Goed. Nou...’ zei het ene vrouwtje.

Zij bewogen hun hoofd naar elkaar toe, deden hun ogen dicht, legden hun armen om elkaars middel en kusten elkaar. Hoe is het mogelijk... dachten ze. We kunnen het nog! Zij kwamen er echter niet toe om iets met hun handen te doen. Zij moesten aan hun evenwicht denken. Zij kusten elkaar minutenlang, tot hun lippen moe werden. Voetje voor voetje schuifelden zij toen weer achteruit. De zon ging onder. Een merel floot op een dak.

‘Zullen we het morgen weer proberen?’ vroeg het ene vrouwtje voorzichtig.

‘Dat is goed,’ zei het andere vrouwtje, ‘maar dan sla ik wel één arm om je hals - ik denk dat ik dan wat steviger sta. Vind je dat goed?’

‘Ja,’ zei het ene vrouwtje. Zij voelde haar lippen nog gloeien of tintelen, ze wist eigenlijk niet goed wat voor gevoel het was. Zij herinnerde zich hoe zij op een balkon stond, op een zomeravond, in het donker, lang geleden, en dat zij plotseling werd gekust door een meisje - die beweerde dat zij zich vergiste - haar handen trilden, en die ook een arm om haar hals had gelegd.

*

twee oude vrouwtjes woonden in een huis in het midden van een stad.

Er kwam een kleine dikke man boven hen wonen. Die man was kaal en rook naar kaas. Als de twee vrouwtjes 's nachts tegen elkaar lagen en elkaar streelden dan bonkte hij op zijn vloer en riep: ‘Stil!’

Als zij elkaar dan heel stil kusten ging hij door: bonk bonk, en klonk zijn stem: ‘Ik hoor u wel! Weest u toch stil! U bent veel te oud daarvoor.’

De twee vrouwtjes fluisterden in elkaars oren: ‘Zijn wij te oud hiervoor?’ Zij wisten dat niet.

Elke streling, elke kus hoorde de man.

En soms midden in de nacht als zij lang roerloos naast elkaar hadden gelegen riep hij: ‘Zo is het beter!’

Zij hoopten dat hij zou doodgaan.

Overdag elkaar beminnen konden zij niet, hadden zij nooit geleerd. Het geringste licht had hen altijd gestoord. Op een nacht besloten zij de kleine dikke man te tarten. Zij kusten elkaar.

Bonk bonk. ‘Hou op!’

Zij gingen door.

Even later trapte de man hun deur in en stond midden in hun kamer in een gele pyjama. ‘Bent u gek geworden?’ riep hij. Zijn hoofd was vuurrood. Angstig keken de twee vrouwtjes hem aan.

‘Ik waarschuw u!’ zei hij. Zijn stem sloeg over.

Daarna beminden de twee vrouwtjes elkaar niet meer en sliepen ver van elkaar aan de randen van hun bed.

De man groette hen tevreden als hij hen tegenkwam. ‘Dag dames.’

‘Dag meneer.’

Hij ging niet dood, zij gingen dood, kort na elkaar. Zij werden in stilte begraven. Een verre neef van het ene vrouwtje liep alleen achter de kisten op twee regenachtige middagen.

Twee andere vrouwtjes overkwam hetzelfde.

Toen zíj hun kleine dikke bovenbuurman stoorden met hun omhelzingen, midden in de nacht, trapte hij hun deur kapot, sloeg een vaas van tafel en spuugde hen in hun gezicht. Zij waren overstuur en zaten rechtop in bed.

De man ging weg.

Maar díe twee oude vrouwtjes kusten elkaar toen vlug zo hevig en hartstochtelijk mogelijk - tot hij weer in zijn kamer was en met zijn oor tegen de grond naar hen luisterde. Die kus was onvergetelijk, vonden zij.

*

twee oude vrouwtjes die hartstochtelijk van elkaar hielden waren tot op hoge leeftijd jaloers.

De jaloezie achtervolgde hen, kwelde hen. De een loerde uit het raam als de ander boodschappen deed: spreekt iemand haar aan, glimlacht zij tegen een

[p. 7]

onbekende, drukt iemand heimelijk een briefje in haar hand?

Zij vonden het leven zwaar en zo goed als onleefbaar. Kwalen overvielen hen en het ene vrouwtje ging dood.

Zij vonden dat niet erg, hadden zij vaak tegen elkaar gezegd. Het waren twee ongelovige oude vrouwtjes. Na de dood was er niets, hadden zij altijd gemeend. Zij hadden daar ook nooit over gesproken, hadden dat verspilling van gedachten gevonden.

Maar het ene vrouwtje merkte tot haar verbazing dat zij - na haar dood - in de buurt van het andere vrouwtje bleef. Haar lichaam werd weggesleept, begraven. Maar zij was er nog - mijn ziel, laat ik het maar mijn ziel noemen, dacht zij - en kon alles zien en horen, en zelfs gedachten lezen. Wat vreemd, wat vreemd! dacht zij. Zij voelde zich verongelijkt - die gelovigen hadden dus gelijk gehad, en zij niet!

Er was niets aan te doen. Zij volgde het andere vrouwtje. Het lukte haar (het ene vrouwtje) niet om weg te gaan of alleen te zijn.

Tot haar genoegen snikte het andere vrouwtje dikwijls, die eerste weken, en riep haar aan: ‘Waar ben je? Waarom ben ik niet eerst doodgegaan? O ik hield zoveel van je. Was je nog maar hier!’

Ze moest eens weten, dacht het ene vrouwtje.

Soms uitte het andere vrouwtje ook verwijten die het ene vrouwtje niet eerlijk vond: ‘Je dacht alleen maar aan jezelf.’ ‘Soms had ik zo'n hekel aan je.’ En zelfs één keer: ‘Eigenlijk is het wel een opluchting dat je er niet meer bent.’

Het ene vrouwtje waarde woedend rond. Zou dit de eeuwigheid zijn? dacht zij. Zij rilde - tenminste, zo'n gevoel had zij. Zij werd niet gespaard.

Op een middag ontmoette het andere vrouwtje een klein eenzaam vrouwtje in een park.

Niet lang daarna bezochten die twee elkaar dagelijks, knuffelden elkaar en beten zachtjes in elkaars oren.

Het andere vrouwtje zei dat ze nog nooit zo gelukkig was geweest.

Wat is doodzijn toch verschrikkelijk! dacht het ene vrouwtje. Als iedereen dát eens wist!

Maar zij begreep ook dat niemand daar tijdens zijn leven ooit achter zou komen. De gelovigen, dacht ze, hebben goed geraden, meer niet.

Zij hing vlak bij elke kus van het andere vrouwtje, hoorde haar kreunen van genot en voelde zich misselijk en vergeten. En zij wist niet wat zij moest beginnen met zichzelf.

*

twee oude vrouwtjes woonden in een grote kamer tussen schilderijen, kandelaars, boekenkasten, tafeltjes en kleden.

Het ene vrouwtje ging dood, zakte onderuit op haar stoel, gleed naar de grond en werd wit en stijf.

Heel langzaam drong het tot het andere vrouwtje door dat zij dood was. Zo zo, dacht zij, dat is dus dood.

Zij kon haar niet verslepen. En trouwens, dacht zij, waarheen? Zij begon in laden te zoeken, maar zij wist niet waarnaar. Zij liep heen en weer en dacht maar: ik moet iets doen, ik moet iets doen... Maar wat?

Na enkele uren dacht zij: zou ik nu gek worden van verdriet? Dat is best mogelijk! Maar zij kon zich daar geen voorstelling van maken.

Zij begon te snikken en begroef haar hoofd in haar handen. Zij bedacht plotseling angstig dat nu niemand wist hoe lief het ene vrouwtje was geweest. Ik zal dat aan niemand kunnen uitleggen, dacht zij. Zij stelde zich voor dat zij het aan iemand probeerde uit te leggen - een man in een leren jas, met een dikke ceintuur - en dat die man haar ruw opzij duwde en zei: ‘Ach, hou toch op. Iedereen is lief.’

Even later stond zij weer op en keek naar buiten. Wat een dag! dacht zij.

De kamer was donker. Het was november. Zij hoorde de geluiden van trams, vliegtuigen en meeuwen. Zij begon op de ramen te tikken, op de muren te bonzen, op de vloer te stampen. Halverwege de nacht begon zij te jammeren, met hoge uithalen, tot zij hees werd en niet meer kon en omviel.

Zij lag op het kleed midden in de kamer, met haar hoofd op haar ene hand, haar knieën opgetrokken. Tegen de ochtend viel zij zo in slaap.