De Revisor. Jaargang 16

[p. 20]

Paul Marijnis
Waandag
Een arcimboldesk fragment

De custos sloot het schrift.

Dat bedoel ik niet met verstrooiing. Kijken, mijn agenda. Iets dringends? Zon op zon onder maan op maan onder. Sint Temptatia, martelares. Morgen mijn toespraak voor het anderhalve eeuwfeest van de Bond voor Verantwoorde Beschrijving van Huiselijk Leed. Volgende week opening van de nieuwe veehal. Misschien iets uit Hooft? Beter Poot.

De custos trok zijn overjas aan en daalde de trappen van de Leeskamer af: heer zoekt ingeving. In de binnenzak van mijn overjas: één schrift. Bewijsmateriaal? Zeker, maar waarvan? Ik heb hulp nodig maar discretie verbiedt me er de autoriteiten in te mengen. Wat nu? 't Geloof van mijn eeuw, in 't kort gezegd, is dit: och alles komt terecht.

Diep in gedachten verzonken wandelde hij over de Knollenvest richting Boontjeskade.

Discretie ging aan zijn zijde, maar Benauwenis volgde hem dicht op de hielen en trapte op zijn hakken wanneer hij zijn tred wilde vertragen.

Hij bereikte het punt waar de Diepe Brug Knollenvest en Kardinaalswater met elkaar verbindt. Naar rechts kijkend zag hij een voetganger naderen, een martiale figuur die hij onmiddellijk herkende als majoor Harrebomée, officier bij de schutterij en trouwe klant van de Leeskamer.

Zijn hand ging naar zijn oor: zal ik? Een vinnige ruk aan zijn mouw: hij keek om en zag dat Benauwenis van haar plaats was gedrongen door Opluchting, die hem verleidelijk toelonkte. ‘De majoor is alleen in zekere zin een collega’, fluisterde zij. ‘Wat kan het voor kwaad hem eens te polsen?’ Achter hem tikten naaldhakjes op het plaveisel en hij ontwaarde Eigenbelang, diep gedecolleteerd en geurend naar Mon Droit. Ze keek hem pal in de ogen, liet een roze tongpunt over haar volle onderlip glijden en lispelde: ‘Een man als u zal toch wel weten hoe ver hij gaan kan?’

‘Ziet u wel?’ kirde Opluchting.

Maar hij weifelde nog. Opnieuw trok Discretie aan zijn mouw.

Het was duidelijk dat ze hem iets te zeggen had en hij wilde zich naar haar toebuigen om haar bijna onhoorbare smeekbede aan te horen. Met bot geweld drong Kortzichtigheid zich naar voren en trok hen uit elkaar.

‘Help!’ riep Discretie. De custos deed een stap naar voren. ‘U moet ook aan uw eigen positie denken’, luidde het hese advies van Eigenbelang. ‘Een heer van uw standing’, maande Opluchting. Ze gaven hem ieder een arm en zo tussen Eigenbelang en Opluchting in, keek de custos aarzelend toe hoe Discretie spartelde in de ruwe greep van Kortzichtigheid.

Snuivend duwde de laatste zijn hete ongeschoren wang tegen het perziken koontje van de arme Discretie, die niet kon nalaten te bemer-

[p. 21]

ken hoe aantrekkelijk hij van dichtbij was - en zij bezweek, zoals ook Eva bezweken is. Discretie smolt weg in die mannelijke omhelzing en de custos riep: ‘Nee maar, morrege majoor. Dat is óók niet toevallig!’

De majoor salueerde hartelijk en beide ambtenaren wandelden langzaam en in diep gesprek over het Kardinaalswater, richting Dwaling, gevolgd door de heupwiegende Opluchting en haar veile vriendin. Alleen Discretie bleef achter. Hijgend en bloedend lag ze languit uitgestrekt op Goede Voornemens, verraden en verkracht.

Het eerste dat Marietje zag toen ze in de tas keek, was de huissleutel (‘Zal Linus leuk vinden’) en het rode schrift was het tweede. Ze wist nu hoe met die dolende leidsman moest worden omgesprongen: het al enigszins beëzelsoorde cahier openend op een willekeurige plaats, las ze de bronzen baadstertjes voor wat er stond.

Met enige inspanning kunt u de fontein van het Handenwassersgilde vermijden: met name voor onopgegroeide kinderen is dit onfatsoenlijke monument minder geschikt. Past op uw bril en camera!

Onder de nimfen bracht deze tekst een levendige vrolijkheid teweeg; Lectica verklaarde dat het zwaar werk was, bij een fontein die ook 's winters werkte. Ze verdienden iets bij met het poseren voor de toeristen, en dit had de woede opgewekt van de bond, die al drie keer had voorgesteld fontein en staf door hoge schuttingen aan het openbare oog te onttrekken. ‘Tsjesis!’ zei Marietje, maar Lectica dacht niet dat het er ooit van komen zou: ‘Die mense wiele wasse die faule handa! Ies sempre. Immergelijk.’

‘Inmiddels is bolle Linus er mooi van tussen. Draait ergens niet een beetje leuke film?’ Alledrie tegelijk schudden de nimfjes heur bronzen lokken. ‘Vanavond kermies! Alles geschlossen.’

Torica legde uit dat zij de zaak niet verlaten mochten op straffe van problemen met de triton, maar dat hun broertjes op grond van artikel 31 van de leerplichtwet één middag per week vrijaf hadden.

‘Waarzo gaan ze dan heen?’

De knulletjes werden er bij geroepen en elk van hen maakte een sierlijk buiginkje voor Marietje (die heimelijk blij was dat er geen handen werden geschud). Matica stelde hen voor als Tico, Sico, Trio en Mio.

‘Als jullie vrij hebben, waar gaan jullie dan heen? Hier in de buurt? Waar het goedkoop is?’

De kereltjes antwoordden unisono, een falsetto kwartet. ‘In hortulo ambulabissimo!’ Voordat Marietje kon uitpakken over haar slechte verstandhouding met de taal der fransozen, vertaalde Lectica: ‘Wij wandelden de allerliefste in de perk.’

‘Niet zo gek.’

Matica merkte schamper op dat de broertjes alleen naar het park gingen om zich schaamteloos te vertonen aan de wandelaars, maar dat kon Marietje tenslotte niet schelen.

‘Is het ver?’

De putti raffelden af: rechtuit de Moederkoornstraat door, voor de brug over de Blikken Singel naar links, langs de driekoppige totem. Dat klonk makkelijk. Nu werden adressen en goede wensen uitgewisseld, beloftes van schrijven en terugkeren vlogen over en weer, Marietje kuste zes bronzen konen en ontving vele koele zoenen in retour. Tenslotte wierp ze een kushand naar de triton (die zich uit verlegenheid slapende hield) en vertrok.

Op haar bleke wangen lag een gloed. Voortstappend door de warme straat, de zomerlucht op haar wangen, merkte ze plotseling dat ze in de maat liep van onhoorbare muziek. Innerlijke

[p. 22]

muziek? Zwaaiend met de tas stapte ze door de Moederkoornstraat: heel ver weg klonk het onmiskenbare kabaal van een draaiorgel. Ze sloeg linksaf. De muziek verstierf, het bonzen van de trommel bleef het langste hoorbaar en Marietje dacht bij zichzelf dat het leek op het kloppen van een groot hart.

Op de hoek van het Kardinaalswater en de Dwaling is een klein koffiehuisje. Aan het tafeltje rechts achter zaten de custos en de majoor tegenover elkaar, ieder toegerust met een koffie verkeerd met veel suiker; de majoor rookte een filtersigaret met pepermuntsmaak.

De custos was iets aan het erkennen.

‘Ik erken dat Linus Kalmoes aanvankelijk veel beloofde.’

‘Veel beloven en weinig geven doet de dommen in vreugde leven,’ zei de majoor.

‘Hij was goedwillig, braaf, oprecht, trouwhartig evenzeer als ijverig en dienstvaardig -’

‘In dienst geweest?’

‘- godsdienstig, arbeidzaam en aan zijn plicht gehecht. Het zou onjuist zijn geweest hem niet te prijzen.’ Die ouwe boekenwurm is verkalkt, dacht de majoor. ‘Wat is er dan feitelijk aan 't handje?’ vroeg hij.

‘Wel vrind, dit maakt bij mij de roem uit van een knécht. En om in de Leeskamer te voldoen, dient wel wat meer gezegd.’

‘Tuurlijk,’ suste de majoor. Hij verschikte iets aan zijn snor en schraapte zijn keel dat het pijn deed.

‘Ik open de jacht,’ verklaarde hij. ‘Waarvan wordt de jongeheer eigenlijk verdacht?’ Hij ving de blik van de custos op.

‘Ook maar weer precies?’ voegde hij er aan toe. De vraag was onaangenaam pertinent: de custos leunde achterover en vouwde zijn handen. ‘Waarom doen wij dingen?’ Hij legde een rood schrift voor de majoor op tafel. ‘Dit zal u een idee geven.’

De majoor liet de bladeren langs zijn duim ritselen.

‘Wat drijft ons voort?’ mijmerde de custos verder.

‘Naar geld te jagen - neen, dat loont zijn moeite niet.’

‘Welaan,’ opperde de majoor, ‘men vliege naar lof.’

De custos snoof. ‘Om ijdele wind te vatten?

[p. 23]

Dan vis ik eêr naar wetenschap.’

Nu was het de beurt van majoor Harrebomée om te snuiven. ‘In deze bekrompen vliet die elk geoefend oog tot op de grond doorziet?’

‘Het is waar: zou welbedachtheid dan niet pogen in deze berg der zichtbaarheid te graven naar 't onzichtbaar wezen? Hoe gaat zoiets nu eigenlijk te werk: opsporen?’

Over het harde rode gezicht van majoor Harrebomée gleed een spiertrekking, een weefselrimpeling. ‘Oprechtheid,’ blafte hij. ‘Vergeefs wil List de List met Tegenlist verschalken.’

‘Heel fijn gezien, majoor.’

‘En toeval slaat de schaal dan uit haar evenwicht. Géén jager in het veld die valken jaagt met valken; geen brak werd tot de krijg met brakken afgericht.’

‘Subtiel, subtiel.’

‘Zeker wel. Nee maakt u zich maar geen zorgen, m'neer Verdam, de oprechtheid is de list altoos te vlug. Dat is mijn persoonlijke ervaring in honderdzestien jaren trouwe dienst, waarvoor ik door de Hooggeboren -’

‘Kijk eens aan. Nu, we kunnen blij zijn met de zekerheid dat de deskundige er zijn schouders onder zet, hm? Wat een toeval dat ik u tegenkwam! Maar die Kalmoes is een moeilijk te vatten persoon.’

‘Als man van de praktijk,’ daverde de majoor, ‘is mijn raad: wend u nooit tot zieleverbergend veinzen. Dan loop je stuk. Hij wandelt onbekendst die ongemaskerd gaat.’ Hij ledigde zijn koffiekop tot de allerlaatste druppel en plaatste de lege kop precies in het wiskunstig midden van het schoteltje.

‘Zeg ik ook tegen de recruten. Mannen, zeg ik dan, géén schrandere die niet ziet door 't deksel der gepeinzen; geen veinzaard die gelooft aan 't onvermomd gelaat!’

Hij verrees rinkelend en bracht de custos een saluut dat alles overtrof wat in dat koffiehuis ooit aan kranigs is aanschouwd.

Daarna verliet hij het koffiehuis; zijn sporen vonkten op de keien. Arme Linus.

Nog had de majoor geen half dozijn stappen gedaan, toen hij zijn naam hoorde roepen. Hij traceerde dit geluid naar de custos die hem vanuit de deuropening toewuifde met het rode schoolschrift. Majoor Harrebomée keerde op zijn schreden terug en incasseerde de cahiers.

‘Aanwijzingen, sleutels of clous?’ veronderstelde hij.

‘Lees maar,’ hijgde Verdam, ‘of nee, doe maar liever niet. Afgrijselijke anarchistische praat. Dat moest nu voorkomen worden. En verboden en bestraft!’

Het majoorsgezicht stond op onvermurwbaar; een grote hand sloot zich om het cahier. ‘O, er wordt uit dát vaatje getapt?’ Andermaal salueerde de majoor. ‘Pornografie, hè? U kunt op me rekenen!’

‘Wacht - ja - nee - in zekere zin - artistiek vandalisme -’ De majoor had zijn slotsom bereikt. ‘Pornografie, anarchie vandalisme: de deur van de gevangenis staat voor meneer Kalmoes op een horretje!’

Hij lachte bars. Verwilderd keek de custos om zich heen: Opluchting en Eigenwaan waren nergens te bekennen. De majoor salueerde ten derden male, nogal bruusk, en adviseerde hem in te rukken en af te wachten.

J. Harrebomée, majoor ter schutterij en onbezoldigd constabel bij de Buitendienst met de rang van Nakijker, was de spreekwoordelijke bloedhond. Hij stond midden op het middeleeuwse pleintje dat onze voorouders met de naam van Dwaling hebben getooid, en snoof. Blijkens zijn later verbaal vertrouwde hij op zijn gevoel.

Achter hem: de ingezakte custos, terugsloffend naar zijn werkkamer aan de Knollenvest. Schrandere kracht. Jammer dat zo'n man niet

[p. 24]

snapt dat eens aangegeven blijft aangegeven. Wielen in beweging. Onverstoorbare majesteit. Hard als duralex.

Vóór hem: de getraliede venstertjes van het plaatselijk Strafhuis. De majoor verbeeldde zich graag dat dit 's lands enige Strafhuis was met getraliede raampjes en een speciaal executiebalcon met oosterse boogjes.

Rechts en links van hem: huizen, meest bewoond door studenten aan de Groote School. Hier schuin links, de Pedantsteeg. En op het hoekje een winkel. Een oeroud scheefhangend pand met luifels en groene ruitjes.

Het oog van majoor Harrebomée (hij had er twee, allebei uitgevoerd in Pruisisch blauw) richtte zich met feilloze trefzekerheid op de winkeldeur. Aha. Dat noemen we in de onderwereld een adresje.

Mengerij & Maalderij Sints 1599, zeiden stoffige gouden letters op de winkeldeur. Geen winkelbel. Lage toonbank, weegschalen, sommige in glazen kastjes. Rekken, stopflessen van bruin glas. Potjeslatijn. Toonbank, schaaltje. Dropjes? Roodrubber betaalmat, kartonnen rekje in de vorm van glimlachend verpleegstertje offreert folders in het kader van de nieuwe wet op de verspreiding van aanstekelijke leugens. Hm. Dekmantel. Pfekt.

Een deur sloeg in het inpandige; voetstappen sloften. Door de deur achter de toonbank verscheen een eeuwenoude grijsaard in een witte jas, zijn gezicht een bril in een nest van rimpels.

‘Wat had u gehad willen hebben?’

De majoor leunde over de toonbank en fluisterde dringend: ‘Linus Kalmoes. Dik, getikt, vroeger bij de Leeskamer. Nou?’

De oude man bleef onbewogen. ‘Is het voor een pastiche?’

‘Nee, voor een arrestatie. En vlot. Of ik laat dit zaakje binnensteboven keren door de bois van Purisme!’

‘Nou en?’

‘Wacht maar tot ze je boeken hebben nagekeken.’ De drogist werd witter dan zijn jas.

‘Hier is niets sterkers te vinden dan Attisch zout of kwetsen op sap.’

De majoorshanden waren groot en rood als gekookte kreeften. Een van de kreeften schoot naar voren, beet de drogist in het borstbeen en trok hem half over de toonbank.

‘Staat een spelfout op de deur: goed voor zes maanden. Nou?’

‘Ho! Help! Wacht!’

De kreeft liet los. Sidderend zeeg de drogist achter zijn balie ineen. ‘Vraag eens bij madam

[p. 25]

de waarzegster. Twee deuren verder. Kihàne.’

‘Arrijt,’ zei de majoor. ‘Let voortaan een beetje op je woorden, oude tekstvervalser.’

Hij pakte een verdacht dropje uit de schaal en vertrok kauwend, zonder de deur achter zich dicht te doen.

Het Perk beviel Marietje. Torenhoge bomen zeilden statig over het Singelwater; grintpaden vormden een kruis; op het snijpunt omsingelde een smeedijzeren hekje een kleine zonnewijzer op een blauwstenen voetstukje. Dat vond ze een leuk idee, ook al waren, dacht ze, zonneüren makkelijk op de vingers van een klok te tellen.

Er stonden ook bankjes. Op een van die bankjes zat de vogelverschrikker uit De Pauw.

Bang? Aan mijn nooit niet. Vies oud ventje zeker. Ze ging ergens anders zitten, dat wel. De zon scheen op haar gezicht en ze sloot haar ogen. Het warme licht drong door haar dunne oogleden en vulde haar hoofd met een bloedrode soep.

Toen ze even later weer naar de vogelverschrikker keek, werd hij bijna helemaal aan



haar blik onttrokken door een dichte zwerm. Vlinders? Bloemen? Fladderend, rijzend en dalend. Ze keek beter.

Mooie beestjes. Op school niet geluisterd toen. Eerst zijn het wurmen. Kunnen bloemen? Vliegen vliegen, bij bij?

Hoewel opgegroeid in het landelijke Achterklap, kende ze geen namen.

‘Hoe heten ze dan?’ informeerde ze, wel wat kortaf.

Ze kreeg prompt antwoord, zij het niet van de vogelverschrikker. Een jongen van een jaar of tien die een groen welpenpetje droeg, en dichterbij gekomen was zonder dat ze het merkte, verklaarde dadelijk dat die grote meekrap en vanille, Proooimia's waren, en die magenta met amber, Elegietjes.

Daarna determineerde hij een paar bloemen voor haar: Pastoraaltjes (sinopel met brons), Waterzaad (sneeuw met boter) en de Epische Lelie (slangeoog met brandweer). Marietje hield niet van dat geklets, dacht: laat maar, padvinders, moeten hun wijsheid luchten. Hij krijgt vast punten van zijn akela.

‘Als de mensen opeens veranderden in bloe-

[p. 26]

men, hoe zouden ze er dan uitzien?’ De stem van de vogelverschrikker was oud en roestig.

‘Ze zouden lelijk zijn,’ zei de padvinder. Marietje snoof.

‘Ze zouden grote bloemen zijn, met lange snorren,’ zei de vogelverschrikker.

‘In hun haren zouden vliegen en torren blijven haken,’ zei de padvinder.

‘Lekker fris,’ zei Marietje.

‘Hun steelsgewijs ontsproten tandestokers zouden zwellen tot gedraaide tafelpoten,’ knarste de vogelverschrikker onverstoorbaar.

‘En uit katoenen knopen zouden pluche harten ontluiken.’

‘Vast,’ zei Marietje. ‘Het zou stinken,’ zei de padvinder. Hij schoof zijn petje naar achteren en leunde tegen het hekje. ‘Het zou ruiken als franje, en de bladeren op het water zouden dan van bordkarton zijn, en de vlinders -’

‘Nee! Hou je kop!’ riep ze, gegrepen door een onbegrijpelijke schrik.

‘- die vielen uit elkaar tot losse vlerken. En van geur verdorden alle perken.’

Hij knikte eigenwijs. Sprakeloos moest Marietje aanzien hoe de dansende zwerm bloemen en vlinders uiteen begon te vallen. Blad scheidde van blad, vlerk van vlerkje; het begon sprieten en meeldraden te regenen. In een ogenblik was er niets over dan een opveegbaar bergje vuilnis, verflenst en verlept: afval van een wonder.

‘Dierenbeul!’ Voor haar ogen begonnen de struiken en planten te verbleken; stengels werden glazig en vergeelden, verdorden, schrompelden ineen. Slap en uitgeput zonk het gras voorover. De rozen versmolten tot vieze bruine klodders, de zonnewijzer stond stil.

De vogelverschrikker stond op en slofte heen, zonder een van hen aan te zien.

‘Ik sla je harsens in!’ siste Marietje. De padvinder deinsde terug.

Ze wilde hem net een stevige trap in zijn padvindersbroek toedienen toen hij er vandoor ging in de richting van een man met een cowboyhoed op, die hun kant uitkwam.

‘Hopman! Help! Ze wil me kwaad doen!’ schreeuwde hij.

‘Kalmpjes aan, kalmpjes aan! Traagheith is de eignschap van iets wat goeth is,’ ried de hopman.

En hij bleef met zijn kop knikken, zelfs toen Marietje hem vertelde wat er was gebeurd en de stapel dode vlinders en bloemen aanwees.

Het was een kanjer van een hopman. Zijn snor lag over zijn bovenlip als een guirlande van roestende staalwol. Hij droeg blote knieën en een arm vol chevrons. Zijn bril was van lichtmetaal en gekleurd glas.

‘Niet te beschrijvn, wat geur kan doen,’ luidde zijn oordeel. ‘In de neus nietwaar? Of in het weke van de hersenenn. Men zegt wel dat van bestaande vlindersoortn het reukvermoogn zich uitstrekt over kilometers.’

‘Wat zou dat in tsjesisnaam?’

‘Tja, dat is natuurlijk moeilijker te zeggn. Of het nu de natuur is of een nathgereegnd naaldwouth, je kunt het nieth beschrijvn.’ Hij knikte minzaam tegen de padvinder die alles in de houding staande had aangehoord.

‘Geef hem toch straf? Maak rapport op, of zo!’

[p. 27]

Ze werd nu pas echt heel kwaad. ‘Dat domme geklets!’

Traag bracht de hopman een balpen voor de dag.

‘De lange adem,’ zei hij met een lachje, ‘daar gaath het om als je wat op papier zeth. Lange adem, lange adem.’

‘Vent, sterf!’ En ze liep het Perk uit, spinnijdig.

‘De waarheid van een uitspraak, die hangt bijvoorbeeld af van het weer,’ vervolgde de hopman ongeschokt. ‘Wat ik dan graag mag noemen het sublieme van de thaal hè, dat is dat de zaken gewoon niet bestaan tot het ogenblik dat je ze noemth.’ Hij streelde zijn snor.

‘Ach ja,’ besloot hij, ‘toch maar even noteren.’ Hij keek het zonovergoten plantsoentje rond en likte aan de pen.

‘Het park ligt in de regen,’ noteerde hij, zijn lippen bewegend onder het schrijven. ‘Er komt beslist een vlek waar het meisje heeft gelegen.’ Knipogend borg hij zijn schrijfgerei weg en vervolgde zijn omwandeling in het eerbiedige gezelschap van het padvindertje: twee waarnemers.