De Revisor. Jaargang 16

[p. 2]

[1989/1]

Thomas Rosenboom
Het zoute water

Het was een hete dag, zonder wind. Roerloos zat hij neergehurkt op een balk vlak boven het water, als een vogel. Aan zijn voeten lag, in eindeloze deining, de schaduw van het Houten Hooft - de palen, het schoorwerk en het plankier boven hem - zó scherp en zwart dat ze wel haast zou zinken. Daarachter spiegelde de zee ijlings weg in een smalle, tegelijk weidse band van vernevelend zilver. Wanneer hij ging verzitten brak het harige wier onder zijn schoenen. Het was kurkdroog, en wachtte op het opkomende tij. Reeds klotste het vanonder soms tegen de balk; dan was het of er over de hele breedte van de remming een krant werd doorgescheurd. Nu en dan klonk uit de verte ook het geschreeuw van andere kinderen.

Hij moest terug nu; eenmaal nat zou de balk onbegaanbaar zijn van gladheid. Even nog roerde hij lusteloos met zijn schepnetje door het water, toen steunde hij zich aan de koning, de mansdikke, staande balk naast hem, om overeind te komen. Een kleine beweging in de hoek echter, daar waar de balk in die zware stander stak, deed hem verschrikken. Het was een padje, haast onzichtbaar alweer nu het niet meer bewoog. Van weerzin deinsde hij wat opzij, maar dadelijk voelde hij ook een woede omdat het stille beest zich heel de middag naast hem had schuilgehouden in roerloosheid en de olijfkleur van het wier.

Hij trok een schelp los en liet die vallen op de wrattige rug. Het padje bewoog nauwlijks, drong slechts nog dichter op tegen de koning die het nu juist elke doorgang belette. Hij verbaasde zich dat het diertje, dat net als hijzelf over de balk en langs de palen tot hier moest zijn gekropen, waar het niet verder kon, - dat het zich niet omdraaide om langs het gevaar weg te glippen of dat althans aan te zien; zoals het daar zat, met zijn kopje tegen de machtig staande koning gedrukt terwijl het vanachter werd waargenomen door hem, die alles zou kunnen doen: - een ogenblik was hij geroerd door die weerloosheid.

Nog eens liet hij een schelp vallen, en toen de pad opnieuw naar voren drong, verkrampter nog, barstte hij door een plotseling begrip in lachen uit: het diertje kòn zich eenvoudig niet omkeren, vanaf de allereerste stap op de balk had het in rechte lijn vooruit gemoeten om zich tenslotte hier vast te lopen tegen die houten muur, waar het nu gevangen zat als een vis in de fuik! Zeker, het water kwam op en zou het daar spoedig weghalen, maar dat water was zout, zo dodelijk zout dat alleen al de zilte lucht het padje, hoe angstig ook, van een sprong in zee weerhouden had, - hij begreep alles, wist nu bovendien ook dat padden konden ruiken, en van voldoening opende zijn hart zich nog verder voor het benarde kruipsel naast hem.

Terwijl hij het schepnet tegen de balk hield bracht hij vanuit knielende houding een been naar voren, en met een snelle draai van zijn voet

[p. 3]

schopte hij het padje door de ring. Het dier spartelde hevig toen hij het voor zijn ogen heen en weer liet bungelen, maar daarmee werkte het slechts zijn pootjes door de mazen zodat het al vlug met zijn gemarmerde buik plat in het fijne knoopwerk hing. Op de manier van een droogzwemmer bleef het echter maar om zich heen vegen, alsof het zich nog trachtte af te zetten tegen de lucht. De roze, gespreide vingertjes kwamen hem haast menselijk voor net als ook de knieën, waar de ruime huid als een broek omheen plooide. Om het gewicht en de reeds zwakkere bewegingen van het dier zo te voelen in zijn hand, het was van een innigheid die hem deed zuchten maar tegelijk bracht het ook, van de weeromstuit, heel even de afschuw in hem terug waarmee hij eens de paddetrek had gadegeslagen.

Het was een zeer vroege ochtend in maart. Kleumend stond hij in het kletsnatte gras terwijl honderden padden langs hem heen schoten naar de kolk iets verderop. Zo dicht bij het voortplantingswater waren de scharen trekkers aangewassen tot een golvend leger dat in wezenloze drift voorwaarts ging, zo dwingend dat het wel leek alsof het de aarde zelf was die, met zachte stompjes door het zodendek heen, de dieren van binnenuit deed opstuiteren en voortdreef naar hun liefdespoel. Eerst toen hij verbijsterd neerhurkte in het gras zag hij ook de rugzakjes die veel van de padden om schenen te hebben: dat waren de mannetjes die bij de aanmerkelijk grotere wijfjes achterop waren geklommen om zich het laatste stuk ter bruiloft te laten dragen.

‘Maar nu zal ik je dragen,’ fluisterde hij met een glimlach; reeds was de tederheid in hem teruggekeerd. Hij hield het schepnet vlak achter de ring vast en steunde zich met zijn andere hand aan de palen en het schoorwerk terwijl hij gejaagd terugliep naar het trapje. Nu hij iets in de zin had was er een grote haast over hem gekomen. Hij klom omhoog, spoedde zich verder over het plankier en de brug en stond het volgende moment snuivend op de dijk. Hij liet het padje voor zijn gezicht hangen en zag dat het niet meer bewoog. ‘Je bent uitgeput,’ zei hij, ‘je moet goed eten. Ruikt het hier niet lekker?’ Met een hand boven de ogen keek hij uit over het land dat zich in talloze kavels voor hem uitstrekte, elk in een andere schakering geel of groen. De geur van hooi drong diep in zijn neusgaten; de eerste snede was juist geweest en het gras lag zich zwaar uit te wasemen in de zon. Rechts tegen de dijk aan, halverwege de stad, daar waren de kinderen wier stemmen hij heel de middag had gehoord. Ze buitelden door het hooi terwijl hun moeders bijeenzaten onder witte parasols. Hij zag dat ze nog klein waren en hem nooit zijn padje zouden kunnen afnemen; denkelijk mochten ze niet eens over de dijk. Het was zo heet dat de stompe schoorsteen van de kalkfabriek achteraan geen stoom liet zien.

Hij draaide zich om en begon, opnieuw gejaagd, de dijk in tegenovergestelde richting te volgen. Het padje had nu geen poel of sloot nodig maar juist droge grond, liefst zelfs wat bosachtig: de bruidstijd was al lang voorbij. Iets verderop al sloeg de dijk zich met een beschermend gebaar om een vlakke, begroeide zandheuvel die de Roerberg werd genoemd. Kinderen speelden daar niet graag, overal zaten rode mieren.

Het hazepad kronkelde zich langzaam omhoog, eerst nog door bleek buntgras en een enkele heidestruik, maar toen werd het hakhout zo dicht dat hij het schepnet rechtop moest houden, als een vaandel, terwijl hij liep. Nog hoger opende de begroeiing zich weer en kwam hij in de schaduw van bomen. Zoekend ging hij rond over de heuveltop, tot hij eindelijk dan aan de voet van een kromme eik de mierenhoop in het oog kreeg. Het bouwsel kwam in dezelfde kleur van zand en dorre bladeren omhoog uit de

[p. 4]

grond zodat het leek op een wrat. Hij hing de pad in een struikje brem en stopte zijn broekspijpen in zijn kousen. Toen hij vervolgens ook de riem om zijn middel had aangehaald wist hij dat geen enkele mier nog onder zijn kleding zou kunnen komen. De vogels zwegen, de struiken waren stoffig en geen blad bewoog: er hing een lome verveling over de Roerberg, maar reeds tintelde die om wat te gebeuren stond.

Hij raapte een stok op en met het schepnet in de andere hand schreed hij voorwaarts, beschroomd, zonder zijn ogen nog af te laten van de mierenhoop. Op een platte steen bleef hij stilstaan, vlak voor het nest dat van hier af met de eik op een lijn lag. Kleine spatjes zonlicht besproeiden de wollige, heuphoge verhevenheid waarin hij uit allemacht de wemel van talloze mieren trachtte te ontdekken, maar de aardhoop scheen ontvolkt. Reeds liet hij stok en schepnet beduusd wat zakken toen hij, heel geleidelijk aan en niet door zijn ogen nog meer in te spannen maar enkel door te blijven kijken, als naar een sterrenhemel, een nerveus beweeg ging ontwaren op het oppervlak van naalden en twijgjes, een krioelende schaduw die echter steeds tastbaarder werd en allengs ook tot de substantie van de aardhoop zelf scheen te gaan behoren; de duizenden mieren, in hun volstrekt ernstige wanorde, leken wel een onscheidelijk bestanddeel te zijn van hun eigen bouwwerk, ze maakten er deel van uit als luchtbellen van kokend water.

‘Je moet goed eten,’ hield hij de pad weer voor, ‘je bent moe.’ Koortsachtig spiedde hij rond of niemand hem zag, toen stak hij het schepnet naar voren tot boven het steilst van de mierenhoop, gedraaid ook, alsof hij een steelpannetje leeggoot. Van opwinding piekte hij enkele malen mis voor hij de pad met de trillende punt van zijn stok door de ring wist te wippen. Nog bleef het dier met zijn pootjes haken in de mazen, maar hij greep het schepnet nu met beide handen beet en schudde net zolang tot het neerviel op het donzen, verende bouwwerk. Met gespreide poten en zijn kopje naar voren gleed het dadelijk wat om laag, en toen het tenslotte bleef stilzitten op het hangen van de heuvel meende hij dat het dier hem aankeek.

‘Goed eten!’ fluisterde hij opnieuw. Ademloos zag hij hoe steeds meer donkere, snelle stipjes over de pad begonnen te rollen, en reeds glom de wrattige rug van het gif dat er uit talloze blazen op werd gespoten. Liepen de mieren nu nog zonder ophouden heen en weer, aanstonds zouden ze ook stil blijven zitten: dat betekende dan, dat de feitelijke vraat was aangevangen. De kale, leerachtige huid zag hij nog slechts als een verpakking.

Verweesd bleef hij het padje gadeslaan, dat met rustige ogen in de verte keek terwijl de rovers hun werk aan hem deden. Soms schoot zijn tong uit, niet uit verweer maar om te eten; het wist nog niet wat gaande was. Plotseling bonsde het in zijn hoofd en borst, enkel omdat er iets gebeurde: het diertje begon met een achterpoot te trekken en draaide zich moeizaam om, als een roeiboot. Het wilde naar boven toe, maar zomin als het zich eerder met zijn rondvegende pootjes tegen de lucht had kunnen afzetten lukte het nu om in beweging te komen op de wegglijdende, bovendien ook hellende ondergrond van droge naalden, - het duwde telkens wat los materiaal achter zich weg maar vond niet de weerstand die nodig was om zijn gewicht omhoog te brengen. Tenslotte draaide het zich weer terug en sprong het in twee, drie bogen het bouwsel af tot waar dat uitvloeide over de grond. Half bedekt onder de mieren bleef het dadelijk weer als een steen vlak voor hem neerliggen. Hij proestte het uit toen de pad eenmaal zoekend rondkeek zonder iets te kunnen zien: de gestaag doorbijtende vijand was inmiddels te zeer deel van hemzelf geworden om nog zichtbaar te zijn, zodat hij nu wel denken moest dat het de lauwe zomerlucht

[p. 5]

was die zo deerlijk aan zijn huid brandde. Het beestje was nu zo dichtbij dat hij het koraalrood van de mieren zien kon; als hij zich bukte zou hij de pad ook kunnen aanraken met zijn hand.

Er gebeurde niets meer, en van lieverlede lieten de hevige gevoelens die in hem waren opgevlamd wat af: de onverklaarbare vreugde toen de pad op de aardhoop viel, de huiver en de fascinatie, alle verbonden in een durende toestand van opwinding. Pas nu die wegtrok voelde hij de grijns die heel de tijd op zijn gezicht had gelegen. Hij hurkte langzaam neer op de platte steen en begon ontdaan het hoofd te schudden. Wat hij in werking had gesteld was zo onbevattelijk, dat hij maar steeds had gemeend dat het vanzelf wel ophouden zou of veranderen in iets heel anders, net als een gedachte, de gedachte ook waaruit alles was voortgekomen, - maar nu brak het besef in hem baan dat er geen wending meer restte. De mieren moesten wel begonnen zijn aan de onderkant, waar de huid het dunst was en de pad ook zijn lichaamsopeningen had. Werktuiglijk greep hij naar de stok naast hem, zijn hand spande zich maar tenslotte dorst hij het beestje toch niet te keren om te zien hoe ver het aan de gemarmerde buik nu was: de pad dwong in zijn finale lijden een eerbied af die hem onaanraakbaar maakte. Opeens voelde hij overal mieren en hij begon zich te slaan dat het kletste.

Op de balk van het Houten Hooft had hij alles kunnen doen, maar die stond nu zeker onder water: ja, hij had het dier aan zijn einde overgegeven en losgelaten. Om nog iets te herstellen moest hij de pad onmiddellijk in het schepnet schuiven, hem naar de zee dragen en dan net zo lang door het dodelijk zoute water slaan tot alle mieren van hem zouden zijn afgespoeld, maar weer ervoer hij: elke aanraking was schennis van dit soevereine moment. Naarmate de tijd verstreek scheen hij meer een deel te worden van de platte steen waarop hij zat, de hitte en de stilte beklemden hem, de mieren en het opdrogende zweet staken in zijn hand.

Heel zacht hoorde hij de zee bruisen op de steenslag onderaan de dijk, het gaf hem soelaas en bracht de tegenwoordigheid in hem terug. Hoe ver was het nu? Nog steeds zat het padje gelaten voor zich uit te kijken terwijl zijn lichaam en kleine stukjes van hem werd afgenomen en weggedragen. Had het mierezuur hem verdoofd, was het gif sterker dan de pijn? Hij wilde verademen, maar juist op dat moment maakte het kleine dier een sprong voorwaarts, heel laconiek, alsof het zulks al heel de tijd had kunnen doen. Het plofte neer in een wolkje stof, bleef stilzitten, sprong toen opnieuw, - en zo, met gedurig langere tussenpozen, stuiterde het in gebroken lijn langs hem heen en verder, tot het tenslotte toch weer op het harde zand bleef stilliggen. De mieren op de wrattige rug leken nu nog slechts een vleug, een kleur, veel donkerder dan die van droog wier of olijven, donkerder ook dan koraal.

Toen hij eindelijk opstond brak de platte steen van zijn voeten. Het duizelde hem, en een hoog geluid begon te klinken in zijn hoofd. Met het schepnet al over zijn schouder bleef hij net zolang naar de pad staan kijken tot hij niet meer wist of hij nu al dood was of nog eens zou springen.