De Revisor. Jaargang 15

[p. 23]

Tarjei Vesaas
De Hals

De Hals werd midden op de weg staande gehouden. Er werd hem gevraagd of hij een partij hout kon hakken. Vóór hem stond een grote lange man die hem in zijn ogen keek.

‘Wat?’ zei De Hals. In de war. Hij kon niet geloven dat hij het goed had gehoord. Af en toe had hij suizingen in zijn oren. Maar had de man niet Mattijs gezegd?

De ander begon weer: ‘Ik vroeg alleen maar of je wat hout voor me kon hakken, Mattijs.’

Mattijs zei hij. Zomaar. Alsof hij een gewone werkman was geweest.

De Hals werd zo blij dat hij het er warm van kreeg. Maar slikte zijn blijdschap ijlings weg, opdat de ander niets zou merken. Gewone werklui gingen niet rillen van vreugde als hun zoiets werd gevraagd. Dat wist hij wel. Ze antwoordden rustig ja of nee, naar gelang ze moesten. Maar deze enorme man had Mattijs gezegd, en het was net of er aan iedereen die Mattijs zei, tegelijk een soort sterretje werd vastgemaakt. Als het al gebeurde dat er iemand tegen hem praatte, dan zei die zelden zijn naam. Hij wist best dat hij nooit wat anders dan De Hals heette, onder de mensen.

‘Ja’ zei hij toen hij dit alles in zijn hoofd op een rijtje had gezet.

‘Kun je dat op je nemen?’

‘Ja.’

Nu had de man het drie keer gevraagd. Waarom moest hij dat doen.

‘Nou, goed dan.’

‘Nou, goed dan’ klonk er als een echo binnenin de opgewonden Hals.

‘Ik zat er net toch echt mee’ zei de man. Toen schraapte hij even zijn keel, en stond er ontredderd bij.

‘Waar is het?’ vroeg de Hals. Hij had niet eens gehoord wat de man zei.

‘Op de Westerhellingen, had ik gedacht... Daar staan zoveel grote berken.’

‘Nou en of’ zei de Hals, ofschoon hij daarginds helemaal niet bekend was.

‘Zo, ik hoor dat je daar bekend bent.’ De Hals zwol van trots. Nog steeds stond de man er. Deze sterke man die hellingen en bossen bezit staat midden op de weg met me te praten. Waren er maar een heleboel mensen gekomen. Hadden ze dit maar gezien. Alle mensen uit de kerk konden er wel aan zijn gekomen. Maar het was nu geen Zondag, dat was waar ook. De weg was zo leeg als hij maar zijn kon.

De man was nog blijven staan, was niet klaar. Hij liet de Hals in de genade staan.

De Hals stond stokstil, in de genade. Hij wachtte af.

Het was al ver in de Meimaand. Het water was allang vrij van ijs. Het leefde en ademde en leefde opnieuw. Steeds hogere waterstand. De lucht was heiig blauw. Het rook naar aarde en nieuwe bladeren. De mensen gingen voelen dat het wonderlijk was, alles bij elkaar. Wonderlijk, om op de aarde te wezen.

Leven en werken. Iedereen heeft het druk. Iedereen krijgt een beetje loon. Zo komt er ook een ietsepietsje bij die armzalige Mattijs terecht. Midden op de weg wordt hij aangehouden en wordt hem gevraagd vaamhout te hakken.

De man zag er tevreden uit. Hij had iemand gevonden om vaamhout te hakken. Op de Westerhellingen. Hij zei er niets over dat de Hals de laatste was die

[p. 24]

gevraagd werd, nadat alle anderen nee hadden gezegd. Een gedachte over zoiets schoot de Hals door het hoofd omdat hij hier slechte ervaringen mee had opgedaan. Maar dat schoof hij van zich af. Het hoefde deze keer toch niet zo te zijn!

De man haalde een verroeste sleutel uit zijn zak tevoorschijn. Hij stak de sleutel uit naar de Hals.

‘Hier is de sleutel van het huisje.’

De Hals stond stil en pakte hem aan.

‘Jawel’ zei hij zachtjes.

Het was net de sleutel van een grote schat. Of de sleutel van een enorm groot huis. Je kreeg er macht mee. De Hals nam, tegelijk met de sleutel, volwassenheid en verantwoordelijkheid in ontvangst.

Ondertussen zei de man wel:

‘'t Is te ver om heen en terug te roeien, dus je moet daar wel blijven slapen.’

‘Ja.’

‘Je bent toch niet bang om alleen te slapen?’

De Hals bloosde. De man wist niet helemaal wat hij hiermee aan moest. Hij had zich versproken. Hij had immers de Hàls voor zich. Je vroeg een gewone werkman niet of hij bang was om in een hut aan de overkant van het water te slapen. De man raakte zijn sterretje weer kwijt - het was ook zo onverdraaglijk schel dat er eigenlijk niets onverdraaglijkers bestond.

‘Jaja’ zei de man vlug om het gesprek op een ander spoor te brengen. ‘Dan begin je misschien morgen al, als je tijd hebt. Alleen die grote berken moeten maar worden gekapt. Die zijn trouwens geblest, dus dat is het enige waar je op hoeft te letten. Dan hak je het in de gewone handelsmaat, en leg je dat in stapeltjes van een halve vaam. Dat hout ga ik verkopen.’

Het gepraat stroomde uit de man, vond de Hals. Waarom, dat begreep hij ook wel zo'n beetje. Hij stond er met de sleutel in zijn hand aandachtig naar te luisteren.

‘Tja, het beste dan maar’ zei de man.

‘Het beste’ zei de Hals.

En hij bleef weer alleen op de weg achter.

De Hals liep naar huis toe. Wilde dat hij mensen tegenkwam. Anders vermeed hij dat meestal, maar vandaag had hij de behoefte het tegenovergestelde te doen. Dat kwam door die verroeste sleutel, die hij onderin zijn broekzak in zijn vuist geklemd hield. Ze hadden hem de sleutel van een huis gegeven. Hij zou dat huis tot zijn beschikking hebben, het openmaken en op slot doen zoals hij wilde. Hij voelde zich blij, en als hij iemand tegenkwam, keek hij ze recht in hun gezicht zodat ze van hun stuk werden gebracht. Ze hadden tegen hem gepraat. Hij had een karwei en een sleutel gekregen. Allemaal op één dag. Een grauw web van voorbije dagen hing in zijn geheugen - hij sloeg het weg, liet het achter de rug zijn. Daar hoorde het toch eigenlijk ook thuis. Oud spinneweb met stof en restjes dode vlieg leek het net. Tegen deze achtergrond hingen er nu sterren. Het mooiste in zijn hart kwam boven. Zo voelde het in elk geval.

Waar hij langs beende, liep de weg door een moeras. Een uitgestrekt, woest en zuur moeras. Met een enkel armetierig sparretje in het mos. Schrale sparretjes die op het randje van de dood leefden en nooit groot werden, met dorre misvormde takjes waar donker korstmos op groeide.

Daar had je ze weer... De Hals keek er schuw naar.

Net op dat ogenblik kwamen er een paar grote jongens aanstappen, met boeken onder de arm. Ze kwamen vast uit school. Of misschien van overhoring in de pastorie - die leeftijd hadden ze.

Voor vandaag waren ze vrij. Ze keken pienter en vrolijk uit hun ogen. In de stemming voor een geintje. De Hals zag dat en wilde wegvluchten, want dit was het ergste dat hij kon tegenkomen. Maar er viel met geen mogelijkheid aan te ontsnappen: tegen die jongens hielp de sleutel niet eens! Hij werd de glinstering die over hun gezichten flikkerde gewaar, terwijl ze nog vlug-vlug iets moesten verzinnen om te zeggen tegen de Hals. Ze hadden dat niet op het puntje van hun tong liggen, tenminste niets dat gevat genoeg was. Maar er kwam een waarschuwing van een seconde - misschien kwam het wel omdat die heldere ster scheen - vóór hij het wist stond hij in elk geval over het moeras te wijzen:

‘Hee, kijk es!’ flapte hij eruit. De jongens bleven verwonderd staan turen. Net toen het erop aankwam lieten hun geleerde hoofden hen in de steek. Ze zagen niets, daar.

De Hals wees:

‘Kijk dan, die pieterige sparretjes’ zei hij.

Ze werden met stomheid geslagen. De Hals stond

[p. 25]

vóór hen en omklemde de sleutel in zijn zak. Bleef daar staan, klein en droog en schraal. Met een beetje baardgroeisel onder zijn kaakbeen zelfs. Het kwam er nooit van dat hij dat piezelige baardje van 'm anders kreeg dan dat er een beetje vlas hing.

De jongens raakten opgewonden en liepen vlug weg. De Hals liep verder. Wat verwonderd over zichzelf, maar wel gelukkig. Het was lang geleden dat hij zo'n overwinning had behaald. Hij beleefde het voorval opnieuw, verscheidene keren:

Ik stak mijn arm uit en wees recht op de bomen. Daar hadden de jongens vast nooit van durven dromen. Kijk dan, die pieterige sparretjes, zei ik ze recht in hun gezicht. Daar hadden ze niet van terug.

Hij omklemde de sleutel in zijn zak.

En dan houthakken. Als andere kerels. Vaamhout.

Nu heb ik in elk geval wat voor mijn zus om thuis mee aan te komen, dacht hij en liep recht over de weg op hun huisje aan.

Hij woonde samen met zijn oudere zuster in een kleine hut tussen het geboomte. Hij ging rustig naar binnen.

‘Wat is er?’ vroeg zijn zuster vlug. Ze zag meteen aan hem dat hij goed nieuws had. Hij haalde de sleutel uit zijn zak.

‘Ja, wat is dat voor iets?’

‘Dat is de sleutel van een deur.’

‘Waar heb jij die gevonden?’ vroeg ze streng, als aan een ondeugend jong.

De Hals lachte uitgelaten. ‘Die heb ik niet gevonden, maar gekregen. 't Is de sleutel van een hut. Ik moet naar de Westerhellingen toe om vaamhout te hakken. Dat wordt handelswaar.’

Hij legde de sleutel op tafel. Schoof rommel die daar lag weg. De sleutel kwam alleen op tafel te liggen. Gróót.

Zijn zuster moest even nadenken. Haar gezicht klaarde op.

‘Echt waar? Duurt het lang, dat werk?’

‘Ja, veel dagen.’

Zijn zuster werd vrolijk. Dit betekende veel: geld verdienen, dagenlang. De dingen waar ze op het ogenblik het meest gebrek aan hadden, kwamen plotseling zo dichtbij dat je ze bijna beet had. De Hals zou eindelijk centen gaan verdienen.

‘Tja, zie je nou wel’ zei zijn zuster. ‘Dat zeg ik altijd al.’

‘Wat dan?’

‘Zo gaat het als je je neus maar een beetje in de wind steekt. Je hebt je neus wat meer in de wind gestoken, begrijp ik.’

‘Ja’ zei de Hals.

Het was wel niet waar, maar waarom zou je die blijdschap stukmaken.

‘Handelswaar’ zei hij zomaar wat.

Ze hoorde het toch wel, dat mooie woord? Ze deed alsof ze niets had gehoord, maar ze had het vast wel gehoord.

Ze hadden een vrolijke avond. De Hals wette de bijl en scherpte de zaag. Zijn zuster draaide voor hem aan de wetsteen. Toen hij de zaag scherpte ging het gejammer je door merg en been. Het was een verschrikkelijk heldere avond, vond hij. Je had wel bijlen kunnen wetten en zagen kunnen scherpen tot in het holst van de nacht. Dat deden ze nu niet.

‘Je moest nu eindelijk eens naar bed toe’ zei zijn zuster. ‘Je weet dat je morgen vroeg op moet.’

‘Je praat als tegen een klein jochie’ antwoordde hij. ‘Denk je nog dat ik dàt ben?’

Zijn zuster bromde. Ze was altijd al de oudste

[p. 26]

geweest. Ze trok zich terug op haar eenzame kleine kamertje.

Voordat de Hals naar bed ging, stond hij lang op de platte steen naast het huis naar de Westerhellingen in de verte te kijken. Daarginter was het licht en toch ook donker, daar. Maar het meest dacht hij aan dat woord dat hij zo mooi had gezegd, vandaag. Handelswaar. Dat klonk goed. Het gebeurde zelden dat je zulke woorden zeggen kon.

Uit het Zuiden kwamen wolken opzetten. Zou het morgen misschien een regendag worden?

In het kamertje lag zijn zuster te slapen. Zij, zij zorgde nu voor het grootste deel van waar ze van leefden, met verschillende soorten handwerk. Ja, vróeger, zei de Hals tegen zichzelf terwijl hij daar zo stond. Vroeger. -

Ook hij zocht zijn leger op. Maar hij lag lang wakker. Hij sliep binnen, in de woonkamer. Daar was het licht genoeg om die machtige sleutel op de tafel te zien liggen. De Hals lachte stilletjes. Tenslotte viel hij in slaap.

's Ochtends regende het, allicht. De lucht was zoel. Warme regen. Het dampte en groeide in de aardkorst, en het droop gedurig van de bomen rond het huis.

De Hals maakte zich evengoed klaar om te vertrekken. Met eten en regenkleding.

‘Je zult wel nat als een kat worden, vandaag’ zei zijn zuster, terwijl ze alles tevoorschijn haalde wat hij mee moest hebben.

Daar bedoelde ze niet mee dat hij maar thuis moest blijven. En nog minder peinsde de Hals erover om dat te doen. Hij was vol werklust vandaag. Hij voelde een kriebel in zijn lijf, en hij at minder dan gewoonlijk - zo onpraktisch als dat was.

‘Heb je nu alles dan?’ vroeg ze, zoals een zorgzame zuster dat doet. Het was ongewoon, je broer op deze manier weg te laten gaan.

‘Jawel, ik heb alles wat je me hebt gegeven’ zei hij.

Hij zei het toevallig op die manier omdat hij haar wilde bedanken voor het stuk spek dat ze had ingepakt. Het was alles wat ze daarvan hadden.

‘'t Is eten voor drie dagen, dit’ zei ze en maakte een gebaar van een streep. ‘Als die voorbij zijn, moet je maar weer op huis aan komen om meer te halen.’

‘Ja’ zei hij gehoorzaam en trok een beetje aan het baardgroeisel onder zijn kin. ‘Het beste dan maar, thuis. Dit wordt anders best lang’ zei hij verder nog. ‘Meestal zijn ze àcht dagen van huis, de lui die het bos goed kennen’ zei zijn zuster.

Hij boog het hoofd en zei niets meer. Droeg zijn spullen naar het water toe, naar het piepkleine bootje waar hij over beschikte. Hij moest twee keer lopen, aangezien hij gereedschap en eten en ook nog dekens had. Zijn zuster stond de hele tijd buiten in het voorhalletje toe te kijken, alsof ze bang was dat hij op het laatste nippertje niet weg zou komen. Maar hij liep daar in de regen en was enkel druk in de weer. Ze hóefde niet op hem te passen.

Ze riep, toen hij wegging:

‘Hak je niet in je vingers hoor!’

‘Nee, dat doe ik heus niet hoor’ antwoordde de Hals en verdween tussen de natte bosjes.

Hij duwde af en begon te roeien. Meestal roeide en viste hij hier wel zo'n beetje, maar er viel altijd zo weinig te vangen. Anderen vingen altijd meer. Jaja, nu zat zijn zuster eens een keertje thuis met de koffieketel, terwijl hijzelf doodserieus in de regen naar buiten liep om voor hen allebei de kost te verdienen. Daar dacht hij aan en het was prettig.

Zo gaat het als het goed is, dacht hij. Hierna zal het zo wezen. Als dat dan kan, voegde hij daar een beetje dieper in zijn binnenste aan toe.

Hij roeide met lange en regelmatige halen. Hij kòn roeien. Het water was één en al geruis van regendruppels die daar insloegen. Grote, lauwe druppels. Verderop was het oppervlak wazig en grauw. Net of het heel zacht was. Her en der dreven gele boomstammen, ze zakten naar de riviermond af. En dan liepen er donkerder stromen door dat lichtgrijze oppervlak terug. Ze veranderden van vorm terwijl je naar ze keek, zó levendig waren ze. Hij verzonk helemaal in gemijmer over waar zulke stromen in het water wel voor zouden dienen, en hoe ze daar toch zouden zijn gekomen.

De regen kletterde op zijn verschoten windjak. Zijn ogen werden wazig en grauw, zoals dat goede water rondom hem.

Hij voelde veel door zich heen gaan en klaar zijn om een vorm aan te nemen. Het was warm en nat hier. Gewassen en fris. En geheime wegen in het

[p. 27]

water. Nu volg ik geheime wegen, bedacht hij. Toen schoot het hem te binnen dat hij een halve gare was, zoals ze riepen.

Hij werd heel stil. Dompelde enkel de riemen regelmatig in de vrolijke golfjes.

Het was flink ver weg waar hij heen moest. Hij was allang doornat. Dat versleten windjak deugde niet als afweer tegen de regen. Zijn knieën werden het eerst nat - zo gaat dat met roeien.

De Hals wilde dat er iemand was geweest om tegen te komen. Iemand die zijn netten binnen moest halen of een of andere houthakker - zodat de mensen tenminste konden zien dat hij de bossen in trok. Als een man. Maar er was niemand op het water. De boomstammen zakten zachtjes uit zichzelf de goede kant uit. De mannen waren nog niet begonnen met opdreggen.

Dat is raar, dacht hij. Als je mensen wilt tegenkomen, dan kom je ze niet tegen. Maar als je niet wilt, dan kom je ze wel tegen. Het zou makkelijker zijn geweest als dat andersom was.

Boemp! zei het en hij hupste op de roeibank. Hij was recht tegen de voet van een boomstam aan geroeid. Hij keek schuw om zich heen. Ik had me wel tot zinken kunnen brengen. Was dat omdat ik gedachten had die niet mogen?

Er zit hier trouwens de hele tijd een verrotte dunne plank tussen mij en de Dood, dacht hij. Van het jaar wil ik toch eens leren zwemmen.

Eindelijk kwamen toch de Westerhellingen dichtbij. Werden hoog. Regendamp hing er boven en maakte ze nog groter, met vage omtrekken. De Hals voelde zich klein. Ik zal niet meer dan een stipje in dat alles worden. -

Er kwam iets in hem boven dat hem wilde doen omdraaien.

Het is niet de moeite waard om hier mee door te gaan. Ga terug naar huis.

‘Nee’ zei hij hardop, ‘ik ben toch zeker een kerel.’

Jij komt daar nooit meer vandaan.

‘Ja hoor, ik doe het helemaal... Ik kom terug’ zei hij koppig, alsof er iemand op de achtersteven had gezeten en het gehoord had.

Hij trok hard aan de roeispanen. Daar ontwaarde hij de hut die van hem zou zijn. Die stond meteen achter het strandje, op een wat hogergelegen open plek. Het huis waar hij de sleutel van had. Het was een lage, grauwe hut zoals alle hutten op verlaten berghellingen.

De Hals schuurde langs de bodem. Land. De regen sloeg in het water en op zijn hoed. Hij legde de boot vast en bracht het bundeltje spullen aan land. Zijn zuster was met een opengescheurde kunstmestzak aan komen zetten om rond de dekens te doen. Dus die waren niet vochtig geworden. De Hals droeg het allemaal naar de afgesloten hut toe.

Vlug trok er een glimlach over zijn gezicht. Hij groef in zijn zak en haalde de sleutel te voorschijn. Een zeldzaam mooie glimlach stond er op zijn gezicht te zien. In zijn binnenste zei hij wat waar geen ander levend wezen dan hijzelf weet van had.

In het verroeste slot gilde het. Toen stond hij binnen. Daar was het nogal rommelig. Muizen hadden er lange tijd het rijk alleen gehad. Iemand die er het laatst had gewoond had niet zo erg goed opgeruimd na het klaarmaken van zijn eten, en toen hadden de muizen zich met de restjes in leven gehouden. Alles wat er etenswaarde zou kunnen hebben was driemaal ondersteboven gekieperd. De Hals keek ernaar en dacht: Omkeren en teruggaan, omkeren en teruggaan.

[p. 28]

‘Jullie gedragen je als een stelletje zwijnen’ zei hij tegen ze terwijl hij naar hun holletjes in de hoeken keek. Toen veegde hij een beetje van de muizekeutels weg, zodat hij zijn spullen neer kon zetten.

‘Zo maken de kerels schoon’ zei hij. ‘Meisjes doen dat anders.’

Meisjes - dacht hij plots maar zette dat weer even rap als het was gekomen van zich af.

Het was net of de kamer na die lange winterslaap schreeuwde om flakkerend vuur en rook. Daarover sprak die uitgedoofde haard tegen de Hals. Maar de Hals antwoordde dat hij geen tijd had. Hij had werkkoorts. Ik neem geen hap van het eten of wat ook, ik ga alleen maar naar buiten om te hakken -

Hij pakte de pasgeslepen bijl en woog die in zijn handen. Je voelde dat je leefde als je samen was met bijlen en zo.

De Hals liep in het vruchtbare, wuivende en geurige berkenbos. Het regende. De boomkruinen stonden er enorm groot bij. Er hing een kalm, ruisend geluid over. Het loof was vroeg gekomen, van het jaar: het was al groot.

Hij moest stilhouden. Er kwam een gevoel over hem, zo sterk dat het haast onaangenaam was. Enkel een gevoel. Het mocht geen naam hebben. Een trekken in zijn hartspieren bij het zien van het volmaakte.

Kijk toch eens.

En nu ben ik hier ook, zei hij bij zichzelf, alsof er een soort samenhang was. Mij noemen ze de Hals. Nu ben ik hier.

Hij ademde de kruidige geuren van het natte loof in. Hij was zelf ook nat, maar dat voelde hij niet. Zijn kleren roken zuur en oud als ze nat werden, maar hij rook enkel de kruiden die hem tegemoet kwamen geuren.

Toen zei hij streng tegen zichzelf:

‘Als jij de hele dag zo blijft staan, dan hak je nog geen spaander.’

Hij toog aan het werk.

De eigenaar van het bos had inderdaad blessen in de bomen lopen kerven. De grootste bomen hadden een bruine kras op hun witte stam. De Hals liep erheen, om er als verblind naar te blijven kijken. Maar blind was hij niet, op dat ogenblik.

Hij was waakzaam en klaarwakker. Hij ging op zijn knieën zitten en hield het lange raspende zaagblad op zijn plaats.

Wat een regen.

Wat een geruis.

Het zaagblad gleed het van sap doortrokken hout in tot de boom omviel.

Hij viel met zijn buigzame, wijde kroon zacht ruisend. Toen dat geluid kwam keek de Hals omhoog. Hij herinnerde zich iets wat hij op deze of gene plaats had gehoord: Weer des Heeren. - Zo was het in de lucht terwijl de bladerkroon ondersteboven zwaaide. Maar je moest toch maar als een gek in de weer gaan. Hij greep de bijl en bewoog zich klauterend langs de gevelde wittige berk. Viel in het niets, met krachteloze baardharen onder zijn kaken, holle wangen en zijn haar tegen zijn voorhoofd geplakt. Handelswaar, dacht hij. En even daarna: Weer des Heren -. Toen herinnerde hij zich weer dat hij een halve gare was, en dat hij zijn gedachten maar beter een beetje kon intomen.

Hij ging van boom tot boom, velde ze, ontdeed ze van takken en trok ze bij elkaar tot een stapel. Waar hij ze in handelslengte wilde hakken.

Handelslengte, dacht hij. Dat had ik ook best tegen mijn zus kunnen zeggen.

Maar het is toch zonde om zulke bomen om te hakken, dacht hij. Hoe zitten die in elkaar, mensen die berkebossen bezitten? Ze blessen het fijnste wat ze zien. Ik zou daar niet aan mee moeten doen.

Maar op die manier verdien je wel wat. Zo weet je ook al niet wat je hier mee aanmoet. Als om zijn geweten te sussen begon hij op te noemen wat hij in de allereerste plaats zou moeten kopen. Dat was veel meer dan hij vooraf had gedacht. Het was gevaarlijk om je hier aan te wagen. En dan zou ik vrouw en kinderen gehad moeten hebben! dacht hij, als een boog over alle andere wensen heen.

Ik moet echt beginnen met verdienen.

Het regende. Hij hakte en sjouwde, en zwoegde als een paard. Een paar berken stonden in de hoek van een moerassig stukje. Daar kreeg hij iets in de gaten: een eindje verderop in dat moerasje stonden er ook sprieterige sparretjes, die op geen enkele manier aansloegen en alleen maar dor en donker en klein bleven.

Er ging een steek door hem heen.

Wonderlijke maar naamloze gedachten vlógen

[p. 29]

door hem heen. Toen voelde hij dat de regen kil langs zijn rug naar beneden liep, en hij ging weer aan de slag met bijl en zaag. Maar hij had niet meer die krachten als eerst. Hij voelde zijn benen sneller dan hij had gedacht. Hier was zijn lijf nog niet hard genoeg voor geworden. Het werd slap en loom.

Aan de bittere waarheid viel niet te ontkomen: dit zal langzaam gaan. Dat wordt een kleine stapel hout vandaag. Veel kleiner dan kerels ze meestal maken.

Er kwam iets duisters bij hem binnen. Duister en zinloos als een met wortel en al omvergewaaide spar in de schemering. Het knorde in zijn keel. Vreemdsoortig strotgeluidje.

Dit wordt niets.

Niets om mee thuis te komen. Ook niets om mee bij een meisje aan te komen. Niets.

Terwijl dit aan de gang was, liep hij met zijn kop er half bij een eindje over het zompige mos naar de pieterige sparretjes toe, zwaaide de bijl en hakte één van de oude dunne boompjes neer. Hij voelde dat hij iets verschrikkelijks deed, maar nu was het gebeurd. Drie, vier hakken waren genoeg. De boomstam was zo dik als een dun armpje. Hij bleef staan kijken naar de jaarringen. Ze lagen als dunne draden dicht tegen elkaar aan: in geen enkele lente was er sap opgestegen. Niet meer dan om het leven erin te houden, zodat het korstmos het maar amper klaarspeelde om erop te groeien.

De Hals staarde bang naar wat hij had gedaan. Hij keek vlug in het rond om te zien of hij alleen was. Toen trok hij het sprieterige boompje het bos in.

Toen hij daar weer uit kwam, merkte hij dat hij het koud had en liep recht op het huisje aan. Er moest toch in elk geval iets met hem aan de hand zijn, want de gebeurtenis met de boom had hem zó aangegrepen dat hij het niet klaarspeelde om ook nog maar ene spaander te hakken.

Nou, jij geeft het ook snel op, zei ze.

Was ze daar nu alweer! Hoeveel keer had die zus van hem die woorden niet gezegd? Zoveel dat ze, ook al was dat brede water tussen hen in, evengoed nog klonken!

Hij trapte zo tegen een blok hout dat de splinters er vanaf vlogen.

Tegen de wand aan lag er een stapeltje droog hout. Hij kreeg de kachel er snel mee aan. De regen kwam door de schoorsteenpijp neer en spuugde in de gloed.

Zijn eten stond op het kastje, maar hij zat enkel in het vuur van de kachel te staren. Hij huiverde en legde er meer hout op. Hij was in een moedeloze bui geraakt, maar de warmte hielp en kikkerde hem op.

Het vuur was groot en vertroostend. Het licht flakkerde langs de donkere wanden. Het lichaam van de Hals werd warm. De stoom sloeg van zijn natte kleren af.

En daar kwam de trek toch nog, zei hij tegen zichzelf en haalde zijn rugzakje te voorschijn.

Nu werd hij sterker. De warmte drong in zijn lichaam door, en het eten gleed in zijn buik neer. Mij krijgen ze niet klein, zei hij.

Het gaat met jou zo op en neer dat een mens er gek van zou worden, klonk het aan de overkant van het water.

Ik zal jou eens wat laten zien, dacht hij en liep rechtop naar buiten. Aan het werk. Grondig sloot hij de deur af. Dan kon hij ook de volgende keerde sleutel gebruiken. Achter hem knetterde en geurde de kamer: hij had verdorde jeneverbestakjes op het vuur gelegd.

Frisse moed! zei hij tegen zichzelf.

Nog eens frisse moed! zei hij ook.

Buiten de deur kreeg hij een natte windvlaag tegen zijn onverwachts sterk verwarmde gezicht. De regen was van vorm veranderd: kleine druppeltjes dicht op elkaar. Ze hingen in de spinragdraden tussen de struiken en in de halmen op het veld. Een blauwgrijze nevelsluier hing over de begroeide hellingen en uit het water steeg damp op.

Toen de Hals zijn gereedschap pakte, was er een slak langs de steel van de bijl omhooggekropen. Wat is dat toch met die slakken? Anders kunnen ze zich haast niet verroeren, maar als er ook maar iets van hout dicht bij de grond ligt dan zitten er slakken op vóór je je hebt omgedraaid.

Voorzichtig pakte de Hals de slak en zette hem tussen de strootjes neer. Letter erop dat hij niet stukging. Toen was het werken geblazen.

De bijlslagen klonken dof, in dit weer. Hoewel het stil was, drong het geluid verder nergens door. Deze regen was een slaapregen.

Opeens kreeg de Hals een gelukkig moment.

[p. 30]

Dat kwam terwijl hij met een lange witte berk aan de gang was. Soepel hout zonder takken. Hij presteerde meteen een beetje meer dan eerst. Zijn stapel groeide een beetje vlugger. Zijn lichaam werd soepel, binnenin die natte kleren. Had er zich bovenop gewerkt.

Maar dat was het niet. Nee, hij merkte alles om zich heen zo wonderlijk verborgen en duidelijk. Groen en kruiden geurden uit glimmende en in slaap gesuste bladerkronen, en vanaf nieuw gras. Witte anemonen stonden op de bosgrond oud te worden. Van het berkehout dat hij kloofde kwam ook een zwakke geur af. Die snoof hij op. Zo vers dat het deed denken aan lentedauw. Hij zag slakken op het hout omhoog komen, en ze met vriendelijke ogen op steeltjes rondkijken. Er riep een lijster in een sparretop. Het was geluk, alles bij elkaar. Hij voelde het, begreep het en deelde er in mee.

In deze stonde van geluk velde hij meteen een stevige berk. Eerst kreeg hij een regen van neerstortende druppels over zich heen terwijl de boom beefde vóór hij omviel. Toen viel hij om. Het ruisen van het loof door de motregen heen. Zo zal het ruisen als ik doodga, dacht hij halsoverkop. Dit is het ruisen door mijn eigen hart heen.

De Hals keek in de rondte of iemand het laatste wat hij dacht had gehoord. Hij had het hardop gedacht. Hij begon te rillen van vreugde over dat hij zoiets kon bedenken. Hij wenste dat verstandige mensen het hadden gehoord. Hij zei het weer: ‘Dit is het ruisen door mijn eigen hart.’

‘Als het regent’ vulde hij zichzelf aan.

‘Als de slakken op het hout komen’ voegde hij daar weer aan toe.

Het was er zomaar, het ene na het andere. Hij vond het zo betoverend klinken dat hij even moest gaan zitten om erover te prevelen:

‘Dat hadden ze moeten horen, de mensen die - ja iedereen.’ Hij bedacht dat hij zich moest kunnen indenken wat ter wereld dat toch was.

Geen grens.

Het witte berkenbos stond op te lichten, in dit land. In het berkenbos, dáár is het te vinden, dacht hij. Hier wil ik wezen, en een huis bouwen.

Hij schrok op: zat hij daar al de hele tijd naar de pieterige sparretjes te kijken! Was hij alwéér hier naartoe gekomen. Hij keek naar ze, en begon uit alle macht te hakken.

Maar zijn kracht was niet groot. Nu was het weer zwaarder. De stonde van blijdschap was voorbij. Al die nieuwe woorden verdwenen voor hem. De schaduw van zijn pieterige sparretjes trok over zijn heilige berkenwoud. Na de roes van daarnet was hij slap en leeg. De leegte werd van angst vervuld. Hij kon op geen enkele manier zijn ogen van de pieterige sparretjes afhouden, en toen hij weer wilde beginnen met hakken kon hij amper de bijl opheffen. Hij stelde vast dat als hij drie keer Ik kan niet meer! had gezegd, hij op zou houden voor de avond en dadelijk zei hij het alledrie de keren. Mooi zo, dacht hij, nu is het avond. Hij nam een stokje en stak dat in het veld.

Nu is er één dag voorbij. Blijf daar staan jij, opdat ik niet de tel kwijtraak.

Hij legde het gereedschap neer en wilde net naar de hut toe om de deur open te maken. Maar dat ging niet zo glad als hij had gedacht:

Net toen hij weg wilde lopen hoorde hij daar riemhalen op het water. Even later kwam er een boot om de punt heen.

Dat is vreemd. Wie komt er nu hier naartoe, op deze tijd? De Hals bleef staan en wachtte af. Hij was er zonder meer zeker van, dat het voor hém was. De nattigheid op zijn rug werd kouder dan eerst. Hier komt niets goeds van, daar was hij wel zeker van.

Toen de boot dichtbij genoeg was, zag hij ook met zorg dat het de baas van het bos was die eraan kwam. Hij vatte het maar op één manier op, iets anders was ondenkbaar: de man had er geen vertrouwen in dat het werk was gedaan. Hij roeide liever dat hele eind door het regenweer om eens een kijkje te nemen.

Zoiets stak wel. Nóu.

Maar zoiets deden ze zonder met hun ogen te knipperen. De Hals verwonderde zich niets. Hij was hier maar al te goed mee vertrouwd.

Daar legde de man de boot vast en kwam naar boven toe gelopen. Geweldig groot was hij, om te zien. In die lange, glimmend zwarte oliejas die hij aanhad. Grote overmacht. Wijsheid en kracht. Ogen die meteen alle kleinigheidjes zagen waar mee gerotzooid wezen moest. Alle berken hier waren van hem. Als hij maar naar ze wees, werden ze al omgehakt.

Als hij naar mij wijst dan val ik ook om, dacht de

[p. 31]

Hals. In zijn machtsuitstraling trok de man hem zo sterk aan, dat híj de aangekomene ook een aantal stappen tegemoet trad.

De lange glimmende kwam recht op hem af en groette: ‘Goeienavond.’

‘Goeienavond’ antwoordde de Hals.

‘Dat is me het regentje wel, vandaag.’

‘Ja, maar je bent toch niet gekomen om dat te zeggen’ viel er uit de Hals.

De man werd niet kwaad of wat. Hij bleef rustig staan en ging door met het gesprek:

‘Hoe gaat het hier eigenlijk?’

‘Het gaat best’ zei de Hals.

De man had allang zijn ogen over het hoopje hout laten dwalen. Zijn slimme ogen hadden het werk getaxeerd. De Hals zou per vaam worden betaald, dus er was niets om je zo voor op te dringen. Maar de man wenste toch ook wel dat de klus binnen redelijke tijd werden opgeknapt. Had hij er niet over gesproken dat er haast bij was of wat?

Daar lag dat miserabele kleine stapeltje dat vandaag was gekapt. De Hals wist wel dat van die mannen als deze die vóór hem stond, wel driemaal zoveel konden kappen, als ze er vaart achter zetten.

De man keek naar de stapel.

‘Jaja’ zei hij.

Meer niet en zonder ook maar een spiertje te vertrekken.

Maar de Hals werd razend, zodra het was gezegd. Hij voelde het vanuit zijn schedel naar beneden schieten, de aarde in. Hij deed zijn mond open om iets kwetsend te zeggen, maar vond dat in de gauwigheid niet en stond maar een beetje te mompelen en te kauwen. Tegen deze man had hij niets te zeggen. Wist ook helemaal niet over iets verkeerds dat-ie had gedaan... Aan de andere kant, de man had ook zelf de Hàls een houthakkersklus bezorgd!

Als een vodje zakte de Hals weer in elkaar.

‘Jaja’ zei de man en bekeek dat belachelijke beetje werk dat de Hals had verricht, vandaag.

‘Wat is er!’ zei de Hals op het laatst en liet zijn ogen zo rollen dat het pijn deed. Nu zie ik er afschuwelijk uit, dacht hij.

De man werd niet bang.

‘Ik kwam alleen maar even kijken hoe het ging’ zei hij, net zo kalm als eerst.

‘Ja ik weet het wel!’

‘Het is het nou niet waard om je de eerste dag al af te matten.’

Was dat spot of wat was het? De man opperde:

‘Maar als het te zwaar is, kun je beter meteen ophouden.’

De Hals zette grote ogen op.

‘Néé, dat doe ik niet!’

‘Nou dan moet je maar doorgaan.’

‘Het is avond nu.’

Dit was muggeziften. De man bedoelde niet doorgaan vanávond, maar het moest nu maar eens kunnen dat hij dwarslag. Proberen de ander op de kast te jagen. Hij keek of er in het gezicht vóór hem geen tekenen van boosheid te zien waren. Maar niks. De Hals werd echt angstig.

De man draaide zich alleen maar om, om weg te gaan.

‘Jaja’ zei hij, ‘'t is niet zó makkelijk.’

Hij wilde vast iets toepasselijks zeggen, maar ook hij had de woorden niet.

En dàt voelde de Hals ogenblikkelijk, dat de man nu onzeker was. Het verloste hem meteen van gal en van wat hem stak.

‘Ik zal even met je meegaan’ zei hij zomaar ineens.

[p. 32]

Zei in het wilde weg het eerste wat hem inviel.

‘Met me meegaan?’

‘Ja, ik bedoel: ik kan toch met jou meelopen naar de boot’ zei de Hals.

De man had nu weer dat rustige gezicht.

‘Dat kun je. Maar je kunt beter naar binnen gaan en de kachel opstoken en je verkleden, denk ik. Je hebt toch wel andere kleren bij je?’

‘Ik wil toch met je mee naar de boot. Het is raar, maar zo is het’ zei de Hals.

‘Nou, kom dan maar.’

Ze liepen samen weg. Liepen zij aan zij. De fijne regen was opgehouden. De Hals had een bende gedachten, maar kreeg ze niet op een rijtje. Hij liep naast deze grote sterke kerel.

‘Kijk die eens’ zei hij en wees op een slak die op een houtsplinter zat.

‘Ja, kijk die eens -’

De Hals vroeg:

‘Waarom komen die omhoog op houten dingen zodra het regent?’

De man schudde zijn hoofd.

‘Weet ik niet.’

De Hals liet zijn mond even openvallen.

‘Aha’ zei hij.

‘Zo zou ik lang kunnen doorgaan met vragen’ zei hij en was een beetje trots.

De man knikte.

Maar nu waren ze bij het stuk moeras waar de pieterige sparretjes stonden. Daar had je ze weer. Het kwam als een schok, voor de Hals.

‘Er is hier ook zoveel dat je aan het denken zet’ flapte hij er ook nog uit.

‘Oh ja?’

‘Ja, er is hier zo véél dat je aan het denken zet -’

Hij keek voortdurend naar de pieterige sparretjes.

‘Al zijn het enkel maar pieterige sparretjes in een moeras’ zei hij fel.

De man kreeg het te kwaad. Zo erg dat het aan de buitenkant te zien was. Wat de Hals zei, kwam enigszins als een aanval. Vlug zei hij, om af te leiden:

‘Er is er zopas eentje gekapt, zie ik.’

‘O-o ja?’ zei de Hals bang.

‘Ja, dat geeft niet. Ze zijn toch niet de moeite waard’ zei de boseigenaar.

Het gesprokene moest zeker geruststellend werken, maar op de Hals was de uitwerking heel anders. Hij meende dat de man nòg groter werd, in zijn donkere jas. Dat hij vreemd streng werd, in het avondlicht. Meer dorst de Hals niet te zeggen. Ze kwamen bij het strandje aan, en de Hals keek toe terwijl de man zijn boot te water duwde en de roeispanen pakte. Vreemd streng, met dat wijde wateroppervlak achter zich.

De man knikte naar het land.

‘Goeienacht dan maar.’

‘Goeienacht’ zei de Hals vol ontzag.

De man duwde af.

Zijn bewegingen getuigden van zijn kracht. Om de boot heen schuimde het onstuimig. Het werd een weg achter hem aan in het meer. Bijna net zoals die andere, geheime wegen. Nu roeide de man van deze oevers weg.

De Hals kreeg het koud. De man was achter de punt verdwenen. De Hals herinnerde zich alles wat er gezegd was. Maar hij had de man toch mooi te pakken genomen met de slak. En was toch ook met hem mee naar de boot gelopen.

En de sleutel had hij toch nog steeds. Die was niet teruggevraagd. Hij had het onderpand. Dat was het sprankje dat hij nu nodig had. Hij zou mogen doorgaan in het hakhout.

Hij trok die machtige sleutel tevoorschijn.

‘Hiermee maak ik het huis nog een keer open, vandaag’ zei hij hardop en gewichtig.

‘Ook al piepen de sloten nòg zo erg’ zei hij weer.

Binnen rook het naar smook van eerder op de dag, en weldra laaide het vuur weer op.

Ja, nu hebben we eten en warmte nodig, dacht hij. En dat heb ik. Ze heeft me zelfs spek meegegeven! En een pan. -

Het water liep hem in de mond, bij de gedachte aan gebakken spek. Ze heeft alles ingepakt wat we daar van hadden, dacht hij. Nu zit ze thuis met alleen de koffieketel nog, ongeveer.

‘Maar ze zal er dik voor beloond worden’ zei hij hardop. ‘Zo is dat -’

Hij was in de weer om zijn eten klaar te maken. Ze denken dat ik het niet klaarspeel, maar kijk eens: ik kan het best.

Hij had verdorde sparretakken mee naar binnen genomen, van onder de grote sparrebomen. Daar

[p. 33]

kreeg je grote vuurtongen van. Af en toe knalden de takken en vlogen er gloeiende stukken in een boog door de lucht. De warmte stroomde als een waterval de kamer in, en overspoelde de Hals. De Hals trok zijn kleren één voor één uit. Zat op het laatst spiernaakt.

Nu is het goed dat het ver is naar de mensen, dacht hij en rekte zich behaaglijk op het krukje uit.

Zijn kleddernatte, afgestroopte goed hing hij te drogen aan haken en palen. Zelf zat hij zo dicht bij het vuur als hij maar kon verdragen. En opzij van het grote takkenvuur stond de pan met spek te pruttelen. De Hals ademde er met wijd opengesperde neusgaten de geur van in, terwijl die vrolijke stroom warmte weldadig langs zijn lijf streek.

Ja, dacht hij.

Het voelde aan als het in ontvangst nemen van nieuw leven, ongeveer. Hij dacht: zo is het in de Hemel. Daar kan ook niemand wat anders dan Mattijs tegen me zeggen. En heb je honger, dan hoef je alleen maar naar buiten te lopen om manna te eten. Maar niet als het koud is. Maar de hele zomer zal ik manna eten. Hij werd lekker loom, en keek half door zijn oogleden naar de vuurzee. Al zijn gedachten werden afgerond.

Vertaling Mick Spaan