‘Newgate School’ produceerden romans over de onrechtvaardige wijze waarop de samenleving misdadigers behandelde; onder anderen Dickens werd erdoor beïnvloed. De happy ending van diens Great expectations hebben we aan de tussenkomst van Lytton te danken.
In Zanoni en A strange story betreedt Lytton het terrein van het fantastische en behandelt hij de zwarte magie. Van zijn kortere fantastische verhalen verdient behalve het hier gepubliceerde ook The coming race, over een reis naar het binnenste der aarde, de aandacht.
The haunted and the haunters is een voorstudie voor A strange story. Het is een goed voorbeeld van negentiende-eeuwse - en nu nog niet helemaal uitgeroeide - opvattingen over onverklaarbare zaken, en omdat er van het verhaal een lange en een kortere, latere versie bestaan, laat het zien welke richting het fantastische verhaal na 1860 insloeg. Het voor het genre kenmerkende balanceren op de rand van de angst, de dialoog tussen verstand en geloof, is bij Lytton in de oudste versie vooral een gevecht tegen hypnose. Zijn ikfiguur is niet bijgelovig. Hij wil een theorie bewijzen: ‘Mijn theorie is, dat het Bovennatuurlijke het Onmogelijke is, en dat wat wij bovennatuurlijk noemen, slechts iets in de natuurwetten is waar wij tot nu toe onkundig van zijn. Als er dus een geest voor mij verschijnt, heb ik niet het recht om te zeggen: “Het bovennatuurlijke bestaat dus”, maar veeleer: “In tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen valt de verschijning van een geest dus binnen de natuurwetten, dat wil zeggen, is niet bovennatuurlijk”.’ Zijn nuchterheid wordt gesteund door zijn lectuur, hij heeft een deel van de Critical and Historical Essays bij zich van Lyttons mede-parlementslid Macaulay, de historicus par excellence van de ‘Glorious Revolution’. Zijn common sense zegt hem dat de griezelige verschijnselen die hij waarneemt, mensenwerk zijn. De bezoekers lijkt een spookverhaal, maar in feite handelt het over zwarte magie, iets waar Lytton kennelijk wel in gelooft. In zijn tijd gingen er geruchten, dat hij een leerling was van de magiër Eliphas Levy.
De hier gebruikte versie is de eerste, die in 1859 werd gepubliceerd in Blackwood's Magazine. In een latere versie (1874) heeft hij het slot (dat begint bij de witregel voor de woorden ‘Maar mijn verhaal is nog niet afgelopen’ (blz. 87)) geschrapt. Deze staart, waarin een ‘beroemde charlatan’ optreedt die sterk doet denken aan de onsterfelijke Comte de Saint-Germain, brengt de confrontatie tussen de haunted en de haunter. Zonder deze whodunit-ontknoping werd het een beter, wat geheimzinniger verhaal, maar de eerste versie is niet alleen curieus, maar zegt ook iets over de spiritisme-rage rond 1860.
In die tijd vierde Daniel Dunglas Home in Engeland, Amerika, Italië, Frankrijk en Rusland triomfen met zijn séances. ‘Boven de tafel ontstond een lichtende damp die langzaam veranderde in een kinderhand... De kamer schudde; de kroonluchter rinkelde; de kanten zakdoek van de Keizerin vloog omhoog... de trekharmonika die Napoleon vasthield speelde melodieuze wijsjes...’ Dit gebeurde in 1857 aan het hof van Napoleon III tijdens een van Home's séances. Home was zelf in staat, zich boven het aardoppervlak te verheffen. Lord Adare, die een boek over hem heeft geschreven, herinnerde zich: ‘Wij hoorden Home naar de kamer naast de onze gaan en een raam openen, en opeens bevond hij zich tegenover ons raam...’ Dat gebeurde op de derde verdieping, ruim twintig meter boven de begane grond. Sir William Crookes, de ontdekker van het element Thallium, heeft verklaard vier maal aanwe-
Auteursrechtelijk beschermd
