De Revisor. Jaargang 15

[p. 16]

Anton Haakman
Eversharp

Dank voorje vriendelijke brief, en vergeef mij de vertraging waarmee ik antwoord. Ik heb wat tijd nodig gehad om mijn gedachten te ordenen. Een ontmoeting wil ik nog even uitstellen. Ik ben nu eenmaal meer een man van het geschreven dan van het gesproken woord. Ik zal proberen uit te leggen waarom.

Je vraagt me waarom de nagel van mijn linker wijsvinger meestal zwart is. Ook dat zal ik je uitleggen.

Ik had je brief snel kunnen beantwoorden. Ik had heel kort kunnen zijn. Ik had kunnen antwoorden dat ik er geregeld met de punt van mijn vulpen tegenaan stoot.

Dat lijkt me nauwelijks een bevredigend antwoord. Waarom zou iemand geregeld met zijn vulpen tegen zijn linker wijsvinger stoten?

Denk eens goed na. Je kent mijn naam uit de krant. Je leest mijn kritieken. Misschien heb je gemerkt dat ik scènes en décors heel precies beschrijf, en dat ik stukken dialoog letterlijk citeer.

Stuntelige uitspraken citeren, het is dodelijk. Ik ben berucht om mijn moordende pen.

Dat citeren berust niet op een sterk geheugen. Ik schrijf terwijl ik kijk. Ik heb mijzelf geleerd, in het donker te schrijven. Het probleem daarbij is: hoe vermijd ik dat ik zinnen over elkaar heen schrijf?

Ik gebruik een smal notitieboekje. Mijn linkerwijsvinger houd ik bij de regel die ik schrijf. Wanneer ik een nieuwe regel begin, schuif ik die vinger een centimeter omlaag. Met de punt van mijn vulpen voel ik waar zich mijn linker wijsvinger bevindt, en vandaar vertrek ik.

Ook dit lijkt mij nauwelijks een bevredigend antwoord.

Een enkele keer prik ik met de pen in die vinger. Dan vermengt zich bloed met inkt. Een mij vertrouwde cocktail van levenssappen.

Ik schrijf altijd met een oude Eversharp. Misschien ken je hem uit Bruintje-Beer-boekjes van vroeger. Een advertentie. Bruintje is niet op avontuur in een vreemd land vol griezelige wezens, hij zit thuis bij Vader en Moeder Beer, hij drinkt zelfs niet zijn Ovomaltine, nee hij zit aan tafel te schrijven met een reusachtige vulpen. Zijn ouders en Bullie Mops kijken bezorgd toe. Schrijft Bruintje zijn eigen avonturen op? In de hij-vorm? Of schrijft hij gewoon een brief aan Freddie Snuit?

De pen is groter dan Bruin zelf. Twee mogelijkheden, Bruintje is zo groot als een jongetje, en dan is de pen anderhalve meter lang, of Bruintje en zijn vader en moeder en zijn vriendjes zijn piepkleine knuffelbeestjes, en de jongetjes en meisjes zijn zo groot als poppen. Ik koos voor het laatste. Dan was het tenminste een normale pen, die in het echt kon bestaan. Dat Bruintje niet in het echt bestond, wist ik

[p. 17]

allang. Die pen was kennelijk voor mij belangrijker dan alle dieren en mensen die in die avonturen voorkomen.

Zo'n pen wou ik ook.

Zo'n vader en moeder wou ik ook, maar mijn moeder is dood, en mijn vader is anders. Strenger. Iedereen was strenger, toen. Behalve de Vader en de Moeder van Bruintje. Die kreeg nooit straf, al liep hij nog zo vaak weg.

Op de scholen die ik heb doorlopen waren lijfstraffen gebruikelijk. De aardigste onderwijzer van de lagere school was het Hoofd, mijnheer Kleisen, die wij beschouwden als streng maar rechtvaardig - heel anders dan Vreeken, die er geregeld driftig op lossloeg. Mijnheer Kleisen bewaarde zijn kalmte altijd, en zijn straffen tot na schooltijd. Wanneer de bel was gegaan, en iedereen was vertrokken behalve een paar voor galg, rad en putjesscheppen in de wieg gelegde leerlingen, liet hij de delinquenten een voor een voor de klas komen en hun handen met de palmen omhoog op zijn lessenaar leggen. Dan pakte hij heel beheerst zijn grote schoolbordliniaal, haalde uit, sloeg een striem over de vingers van de delinquent en voegde hem toe: ‘Ga naar je moeder en zeg dat je lastig bent.’

Ik had geen moeder. Tegen mij zei hij: ‘Ga naar je vader en zeg dat je lastig bent.’

Ik ging naar mijn vader, maar zei niet dat ik lastig was. Anders had ik er thuis nog eens van langs gekregen. Ook mijn vader was streng maar rechtvaardig. Wanneer ik met een slecht rapport aankwam, kreeg ik een pak slaag, als ik goede cijfers had beloonde hij me met een cadeau.

Ik slaagde voor het toelatingsexamen gymnasium. Mijn vader zei dat ik een cadeau had verdiend. Hij bood me een nieuwe tweedehands fiets aan, maar ik vroeg een Eversharp. Allang niet meer vanwege Bruintje Beer, maar die merknaam was gewoon blijven hangen, zo schijnt reclame te werken.

Ook op het gymnasium waren lijfstraffen niet ongebruikelijk. Hoeben, de uit Limburg stammende leraar Frans was een vakman op dat gebied. Hij overhoorde woordjes. Wie een woordje niet wist moest voor de klas ‘op de knieën met de handen omhoog’. Wanneer daar zo'n tien leerlingen zaten, kregen zij het bevel, de armen te laten zakken. Dan gaf hij hen met volle kracht een klap van rechts en een klap van links. Daarna mochten ze weer naar hun plaatsen. Ook liet hij wel eens iemand op de knieën vooroverbuigen zodat zijn hoofd de grond raakte. Dan gaf de leraar de leerling een trap in zijn kruis. Hij had één lieveling, voor wie hij een bijzondere straf had, een lievelingsstraf. Luijckx heette die lievelingsleerling. Luijckx had gemillimeterd haar. Wanneer Luijckx iets had misdaan, grijnsde Hoeben van genoegen en zei hij: ‘Ik zal oe 'ne komma oppe kop tèèèèèkenen, jongen.’ Dan pakte hij een balpuntpen, drukte die krachtig op het hoofd van Luijckx en maakte er met grote hartstocht een middelpuntvliedend spiraaltje mee. Was het een balpuntpen of een potlood? Ik weet het niet zeker meer. Wanneer Indemans strafexercitie gaf, moesten wij ons in rotten van drie opstellen, over het schoolplein marcheren - bijna had ik ‘het kazerneterrein’ geschreven - en Limburgse liederen zingen, waarvan ik me het ‘Hoog op de gele wagen’ nog goed herinner. Een keer moesten wij na afloop enige tijd in de houding staan in het als kantine gebruikte souterrain. Plotseling gaf hij de voorste van iedere rij een duw, zodat wij allemaal over elkaar heenvielen, want wie stram staat, is niet stabieler dan een kegel.

Mijn vader, en de andere vaders, vonden dit niet ongewoon, en als het al te gek was geloofden ze het niet. Onze leraren waren immers Heilige Mannen, monniken.

[p. 18]

Ik haalde goede cijfers voor Frans. Ik zorgde dat ik mijn woordjes kende. Talen goed, wiskunde slecht. De wiskundeleraar kon geen orde houden.

Uitgeteerd was zijn gezicht. Zijn ogen brandden in hun kassen. Hij werd bespot, gehoond, bekogeld met alle denkbare projektielen. Het was onmogelijk zijn lessen te volgen, ze gingen ten onder in tumult, maar alle andere leerlingen schenen alles van de wiskunde al te weten. Of stiekem thuis te leren, van hun vader of moeder of een oom. Ik niet.

Ik was een relatief brave leerling. Ik deed mee met herrie schoppen om er een beetje bij te horen, maar eigenlijk had ik medelijden met de wiskundeleraar, en soms denk ik dat eigenlijk iedereen medelijden met hem had. Maar infernale klassen zijn onvermijdelijk.

Tijdens een van zijn lessen gebeurde hetgeen mijn verdere leven zou bepalen. Ik zat met mijn vulpen wat poppetjes te tekenen, keek even op, hoorde iets en maakte net die ene brutale opmerking die de maat deed overlopen. Wat ik zei weet ik niet meer. Wat er gebeurde weet ik nog wel. Pater Sieben werd zo driftig dat hij mij wilde slaan. Ik kan me niet herinneren dat hij ooit eerder had geslagen. Misschien was dat zijn zwakte. Misschien was hij de enige die nooit sloeg, maar op dat moment wilde hij mij slaan, dat was het noodlot.

Hij hief zijn arm. In een afwerend gebaar bracht ik mijn rechterhand, met mijn Eversharp vulpen, naar mijn hoofd, terwijl hij sloeg.

Inkt vermengde zich met bloed.

Sieben snelde de klas uit. Mijn klasgenoten wendden zich naar mij om, maakten gebaren van triomf, ik was de held.

Ik schaamde me zo lang als het verband om Siebens hand zat.

Er is nooit een rector aan te pas gekomen, Sieben is er niet op teruggekomen, misschien was dat het ergste. Dat verband was mijn straf.

Op het volgende schoolrapport was mijn wiskundecijfer terecht heel slecht. Ook had ik onvoldoendes voor aardrijkskunde, geschiedenis en biologie.

Mijn vader wilde mij een pak slaag geven. Hij kwam op me af, op de gebruikelijke pak-slaagwijze. Maar ik greep hem bij zijn polsen, en hij was machteloos. Ik was sterker.

Op dat moment heb ik mijn vader verloren. Van toen af was ik een wees.

Als er iets is dat ik niet van andere mensen begrijp, is het hun streven naar macht.

Maar misschien hebben zij er nooit naar gestreefd, en is het hun net als mij komen aanwaaien.

Telkens valt het mij op, hoe de macht met het schrijfgerei samenhangt. Ik zie in het advertentieblaadje een foto van een bestuurlijk comité. Een inspraakuurtje bij de Raad voor het Stadsdeel. Het publiek beschikt alleen maar over stoelen en hier en daar een microfoon, de raad zit achter een tafel, met bloenotes en pennen. Ze luisteren aandachtig en maken aantekeningen. Gespeelde ernst. Toeschouwers. Toehoorders. Machtig.

Allerlei beelden schieten me te binnen. Examencommissies met pennen. Ambtenaren achter loketten en balies. Rechters.

Mijn gezondheid laat te wensen over. Mijn huisdokter heeft achter zijn bureau met zijn vulpen een verwijsbrief geschreven voor de specialist, die mij, vulpen in de hand, allerlei impertinente vragen heeft gesteld, en daarna mijn lichamelijke en voor een groot deel ook mijn geestelijke levensloop heeft bepaald door mij een boekje over mijn kwaal te overhandigen. Op het omslag een dokter in witte jas achter zijn bureau, met vulpen. Tegenover hem een oude vrouw, die hem vol ontzag en vrees aankijkt. Beiden zitten, toch kijkt de vrouw op naar de dokter.

[p. 19]

Een true van de fotografie, een wapen bijna even machtig als de pen. Ik kan erover meepraten. Ik ben een poosje fotojournalist geweest. Heel integer, dacht ik. Alles fotograferen zoals het zich aan het oog voordoet. Maar geleidelijk ontdekte ik dat het wel handig is als iemand een pas opzij doet. Uit het beeld, of juist in het beeld. Of ik doe zelf een pas opzij, met hetzelfde effect. En zo verviel ik van kwaad tot erger. Ik riep figuranten en regisseerde ze. Zolang de negatieven maar niet al te scherp waren, kon ik alles voor authentiek verslijten.

In de bioscoop had ik allang ontdekt dat het onhandig is om de werkelijkheid vast te leggen zoals je hem toevallig aantreft. Ensceneren is effectiever. Het resultaat is in alle opzichten bevredigender, ook esthetisch. Ik maakte films, maar ik ontdekte dat filmers helemaal niet mogen ensceneren wat zij willen ensceneren. Dat de film niet door de censuur van de eerlijkheid of die van het staatsbelang wordt gehinderd maar door die van het geld. Filmers zijn aan handen en voeten gebonden. Daarom ben ik opnieuw van beroep veranderd en heb ik mij opnieuw op het standpunt van de toeschouwer geplaatst, maar gewapend nu. Toeschouwer, toehoorder, niet meer weerloos. Gewapend en gevreesd om mijn scherpe pen. Hele generaties cineasten heb ik afgeslacht, hele stromingen heb ik in de kiem gesmoord.

Wie de vulpen in de hand heeft, bezit de macht.

Ik ben daar niet trots op. Het overkomt mij.

Uit plichtsgevoel tegenover het noodlot zorg ik ervoor, dat ik altijd mijn pen bij de hand heb. Mondeling ben ik weerloos. Vandaar deze brief.