De Revisor. Jaargang 15

[p. 18]

Ruud Muschter
De verovering van Mexico
een ooggetuigeverslag

‘Steek van wal’, zei Cortés aan de kade in Trinidad. Dit was het wat zijn mannen moed gaf, het gewone woord. Even nonchalant waren wij de loopplank opgegaan, naar Yucatan. Naar hemel en hel was het een inscheping. Om het nooit meer kwijt te raken, hoort hoe wapens zich in onze broeders boorden, wat wij beleefden nadat Cortés aan de kade sprak.

Twaalf schepen golven als slangen langs de kust met lekkende bodems. Bij hun nadering gaat de zon slapen, in een gestreept hemd, voor een heel volk vast. Met legenden als samenspanners meert de vloot af, met priesters, popelend bij het visioen van nieuwe papen. Rustig is gezien vanaf de hrug het slachtoffer. Wij claimen het voor god en koning. Ankers ratelen, ijzeren vingers van Spanje doen een greep in het zand. Over de railing springen gewilligen moeiteloos. Geen seconde wordt bij het van het schip gaan aan aarzeling verloren. Planters van de vlag beëindigen verveling door struikelend langs slepers van trossen het land de eerste doodsteek te geven. Hier vormt het lot een grillig boetseerwerk van colliderende culturen, moed en angst. Norse grandes bevelen een kamp op te zetten. Zeshonderd in tal is van overwinning het aas, een dommelend continent de verschrikte vangst. Goden zullen wij, halfgoden, stoten van hun troon, een oude beschaving onder vreemde kroon brengen.

In Tenochtitlán zetelt de Azteek Montezuma, heeft aan zijn leiband stammen en vele vorsten, gebiedt in valleien en dalen oren en ogen. Boodschappers brengen eerbiedig verontrustend nieuws, over vreemden die verklaren naar zijn troon te dorsten. Voorspellingen baarden blanken, blanken banen wegen. Zo dwarsbomen voorouders het heden. Nooit kende men dit tot de hemel stijgende geweeklaag. Leed op leed, wond gemaakt na wond.

Gewapend en bepakt komen op koninklijke pas reizend van ver, die heuvels en valleien als heersers nemen, afgodsbeelden vellend, ruw en bewerkt goud rapend. De achtzaamheid van blinde paarden lijkt het, het magnetisme van onsterfelijke daden blijkt het. Vrome padres als kruisridders trekken godenbeelden om. Ook zij bijten met hun gelaat in de grond. Sterke goden waarvan oplichtende gouden maskers de ruimen der barkassen vullen, opgetast. Van ignorante priesters komt zout in de wond en van hidalgo's het mandaat tegen; erend vele malen indianen, anders dan met spiegels en kralen.

Het geheimzinnig en vinnig godengekrakeel brengt mijn metgezellen bijna op de knie. God, diep in mijn hart doet de pijl zo zeer die mijn ribben als kaken omklemd houden. Veelvoudig ‘santiago’ heet het voor Spaanse glorie. Madre de Dios, al die tranen zijn nu beschikbaar, de zonen van ons land nu zo laag, zwak en wrikbaar. Drie zijn uit paardezadels geslagen namelijk. Zij maaien hun armen als wieken heftig rond. Pijlen betreden ongenood borstkassen. Even is het stil, dan vallen lichamen, een laatste sillabe uitademend. O, als een ontkooide vogel verliet ik mijn grond, klapwiekte van opwinding en raakte enkel hier beland voor dit snikkend met ogen bijten in mexicaans zand.

Cortés tekent zijn kaarten, groot, lijnig, alle doden nauwlettend aangevend vanuit zijn zetel. Meer van mijn kameraden vallen volgens die strategie. Het einde van de ontrolde mappen is niet in zicht. De koks

[p. 19]

stoven onverstoorbaar eten in de ketel. Tegendraads, sneuvelen tegenstrevend; dat duurt tot zij hun hoofd nog verliezen in die eetpot. Maar Cortés, wij zien hem al die lijnen zetten, uit een kastiliaanse veder getrokken. Krachtig spreekt hij woorden tot officieren, stilzwijgend. De krijgers baren hem zorgen, hem en andere bevelvoerders, ernstige gezichten, aandachtig. En zijn soldaten, lijfeigenen van hem haast, tracht hij later na nadenken te bepraten.

Het eten smaakte niet. Tot drie keer toe. Drie keer vluchtten wij hals over kop het moeras in. Niemand heb ik zien hereten die daareven at aan dezelfde dis als ik. Niemand dus van hen maakte zich verderop los van die waanzin. Cortés deelt zojuist ons allen ontnuchterd mee dat de laatste aanval zijn armee decimeerde.

Trajecten bijna onbegaanbaar trotseren de armen van de gigant in de hoofdstad. Vanaf de hoogvlakten dalen zij hautain af tot het kamp beneden. Om zich van opwachting te verzekeren in 't paleis der doorluchtige, voorzien spaanse edelen Montezuma's boden van boodschappen. Hierna zetten wij hen zonder omhaal in hun oude voetschreden. Eenmaal uit het zicht ijlen bezorgd, over de bergrug en ademloos, door Cortés geïnstrueerden naar de stad terug. Na hun aankomst spreiden zij vlijtig de schetsen uit. Naar evenbeelden getekende weergaven van vreemden schokken, worden levend. Montezuma houdt nog hof. In een kring staand, gebogen over de beeltenissen, is hier ieder eenzaam; nog in huis zijnd ontheemden houden op bevel met goud en juwelen Cortés op. Maar de bloem der veroveraars staat ruimschoots in de knop.

Montezuma offert verwezen mensen op een stenen blok. Door Huichilobos geraden Maria te weren moet hij het doen. Vanaf een voetstuk zegt zijn god het en Cortés dient hij bij voorkeur te mijden. De Azteek hoeft amper gehoorzaamheid te leren. Hij anticipeert op onuitgesproken godenbeden; toen hij aantrad veegde hij vrijwillig de treden van de tempel.

Azteekse taxgaarders knechten. Met opschik, in hun hand rozen en een gekromde staf waren van zij dorp tot dorp. Een bezoeking. In een geplaagde streek zijn wij getuige en ziet: ze schuimen de hele streek af naar geld, goed, vrouwen en meer en Montezuma noemen zij hun meester. Ontberingen en nauwelijks buit om rijk te zijn doen onder ons velen overwegen, om te keren. Hernando, in 't zicht van afbrokkelende troepen, verzint een list, pretendeert dat houtworm vreet aan zijn barkassen. Hij laat ze door vuur verteren. Lijken de schepen al door houtworm te zijn overrompeld, erger nog heeft dalend moreel de vloot aangetast. In het aangezicht van grimmige stammen staan wij. In de rug ligt de zee recht onbetreedbaar nu. Wij creëren Villa Rica de la Vera Cruz uit het niets. Vanuit verankeren veroveren. Landuitbreiding is spanjaarden een déjà vu. Voor Villa Rica substituere men ons koninkrijk, tegelijk genaaste bodem en uitvalpost.

Deze dag heeft de regen zijn slag geslagen, ons doorweekt. Bepakkingen schuren schouders, wambuizen, ruggen. Koorts sloeg met waandromen Cortés en officieren. Bij het krieken van de morgen zullen vlakten resoneren van kreten. Morgen moet Tlaxcala zijn huizen tegen ons die vandaag triomfeerden, troepen, verdedigen, mannen tegen ons in het geweer roepen. Tlaxcalanen zijn kannibalen. Eng behuisd in kooien zitten, opgepakt in naburige steden hun vijanden, vetgemest. Wie niet geofferd wordt wordt gegeten. Cortés zet de deuren open, een menselijke veestal strookt niet met zijn zeden. Die aan slachting ontsnappen vragen zich niet af of leven zonder tralies altijd vrijheid biedt...

Montezuma overlegt, aarzelt en acht zich belaagd door priesters van vlees en houten goden. In legenden rechtmatigen genoemd maar op diens woord gevreesd door Huichilobos' kritiekloze getrouwen, naderen de hoogvlakte. Beijzerde onheilsboden. De koning is gedoemd eenzaam pal te staan tussen hemel, aarde, gewijde en onderdaan.

Vandaag zag een andere vijand het licht. Schalen, goud van versierselen, edelstenen groot, werden door ons heen en weer getrokken. In de verte verraadt Popocatepetl wrok, als ze hete stoom naar de hemel stoot. Hebzucht splijt ons leger als uit Troje's paard,

[p. 20]

dat in ons kamp evidente dissonanten baart. Een bestoft gezelschap overstelpt ons met geschenken maar is niet vlot met proviand. Dromen verbleken van ongestoord marcheren. Als samenzweerders fluisteren zich beradende edelen met lege magen, moe, door slaap en honger overmand. Cortés stuurt Tenochtitláns handlangers de tenten en het legerkamp uit. Met verkapte dreigementen.

Dan komt na beraad trots en manhaftig Montezuma - onder een baldakijn met groen gekleurde veren, met zilver en goud bestikt, parels en groene stenen - op sandalen van de edelste metalen. Daalt af naar de grond die geveegd is om hem te eren. Op kleden zet hij zijn voeten. Om hem zie ik dienaren, eerbiedig in het neerslaan van hun blik. Daar staan een afgezant van een god en een afgezant van een koning. Tijdens de illustere audiën tie verstomt even te lang door twee dirigenten in majeur georkestreerd wapengekletter. Montezuma weeklaagt, bepleit ontdaan bij Cortés christelijke clementie. Huichilobos ziet zich een godendood ondergaan, hem aangedaan door de hand van een aanbidder.

Als een blinde minnares ontvangt Tenochtitlán-Mexico Hernando. Op de tempeltop staand toont Montezuma Cortés van de stad de diepte. In hun ruggen staan Tezcatlipoca en Huichilobos, goden, en verbeeld ik het mij dat de koning zegt: ‘Dit alles schenk ik u, malinche Cortés, als gij op dit bordes beiden aanbidt.’ Doch weigert daar Cortés' Mariastatuet, als acht hij haar in zijn slachthuis miszet. Op hun lange haar dragen de priesters kappen, samengeklonterd is het door gestold bloed. Peilloos roodzwart is de blik in hun ogen door het vuur dat Huichilobos in hen ontstak. Onbekend is mij wat in hun duistere borsten woedt. Zijn wij daarbij nog niet gelukkig, in ons werk liefelijk, vol van het licht der roomse kerk? Nu, wat let de vorst in haast ons hart de goden te geven? Hen te verzadigen met spoed met een veldheer? De officieren ontbranden. Het is niet te vroeg dat men Montezuma naar het spaanse kwartier ontbiedt; gebiedt er hof te houden, of nee, verzoekt. Door hartzeer en de schijn gast te zijn voelt de monarch zich marionet. De koning zucht, gezet in kluisters van voorzeggingen.

Goud sluimert niet lang ongestoord in een schatkamer. De azteekse koning schenkt het grootmoedig de spaanse. Cortés stelt zich daaruit schadeloos voor kosten. Een grote som beliepen zijn persoonlijke verliezen. Hij werkt aan zijn eigen kroon in dit ondermaanse. Als hij zo zijn schraapzucht voedt wekt hij misnoegen, doch mokkenden en wie konkelt overreedt hij honingzoet.

Van nagekomen schepen brengt Narvaez pokken mee, een onweerstaanbaar wapen. Voor het nieuwe spanje had Pandora ook dat nog in haar doos. Over de provincie waaiert de ziekte onopgemerkt uit. De virussen houden op slag hun eigen campagne: de kleinste conquestadores van het kontinent, gelijkelijk kontent met niet-immune indianen en met ons. Meteen betwist Narvaez aanmatigend Cortés' handvest maar valt hem gewond, aan één oog blind, in handen. Hernando, via verspieders tijdig in intriges ingewijd bezocht 's nachts Narvaez' notoire naarlingen, op wie hij elk musket verrassend liet ontbranden. Malinche inkasseert. Op zijn ongelimiteerd gezag verruilen Narvaez' mannen onterfd hun vlag. Koud is Narvaez' schamele restant zonder omhaal ingelijfd of, komend uit het hoeken en gaten bevattende landschap springen indianen op, opgevangen door Cortés' gevechtswagens. Als zo vaak dwingt gezamenlijk gevaar antipoden tot samenwerken, doet hier spaanse lieden samensmelten tot verwantschap. De azteken prepareren zich; in het zicht van feest te vieren zijn hun wilde, gretige dieren reeds twee dagen niet gevoederd. Eensgezind de armen om elkaar versleep ik mijn dode, aan mij vastgeklemde broeder. Eindeloze ogen kijken in de midamerikaanse nacht. Bleek van verloren bloed daalt het lichaam in de kuil. Zo is hij geen roofdiervoeder. Cortés kwam daarnet verwarrend onthullen dat hij mensen te kort kwam, om kuilen te vullen...

Na strijd gaan wij weer aan op de hoofdstad. Een officier, bij Cortés' absentie onder mandaat, verwachtte tijdens feestelijkheden oproer. Voorbarig sabelde hij feestgangers neer, te laat: de kiem van spanningen in die daad. Hoor het volk! dat dit aan Montezuma's zwakte wijt die aan valse vreemden reeds te lang respijt gaf. In de ontreddering blijft de

[p. 21]

veldheer bedreven, overreedt hij Montezuma te spreken vanaf het dak. Die tracht vanaf de rand zijn volk te manen tot rust. Vijanden escorteren, landslieden belagen hem. Wat van twee kanten klemt maakt elke koning mak. Vernedering completerend bewerkt het lot verraad dat hem, ontwrichter van rijken, een hulp is. Met treurig visage beklimt Montezuma het dak. Als hij zich wendt naar een dreigend gehoor komt zijn mantelrand zwaaiend tot stilstand. Liefdevol is hij vrede's pleitbezorger. Zulk pleit, daar krijgt hij amper stenen voor. Drie raken hem aan arm, been en aan 't hoofd dodelijk. Letterlijk slaat men geen hand aan zijn eigen principaal.

Niets houdt ons nu nog in Tenochtitlán. Weg moet ons kamp, schielijk weg uit dit oord. In de Noche Triste is de aftocht. Onze schaduwen, vluchtend met leger en materieel over de damweg, ontsnappen het eerst de stad. Dan wordt de stilte verstoord. Priesters krijten seinen die uit schelphoorns komen. Als wij verkild op dreef komen, staan horden in slagorde. De wind is stil, verder huilt alles. Met indianen vechten als met ijzeren doodshemden beplate soldaten onder verblekende sterren. Onduidelijk, schitterend vallen ze over elkaar. Aldus vinden hun eind die de oceanen temden. In drie voet grond, op beide kampen overwonnen, bejuichen aasdieren voldongen rampen. Een keur van troepen trekt laat over het maisveld. Nooit kleedde de nacht zich zo in een vlammenpij van rode kleur, geel en oranje, groen. Vertel door van vreemden die het wagen te gaan op vier benen met de lans aan de zij. Tussen de op- en neergaande hemelsgoden ondernemen zij het ontsokkelen van goden. Veelbelovende zonnen komen op en zie ik ondergaan, feestelijk dat schijnsel maar wat een bloed. Kurassen



gepoetst, later met mannen in 't zand begraven. Zij hebben in die zware pakken de dood ontmoet, uit spanje dit ijzer gesleept, droegen het fier. Slepen het niet terug maar laten het hier met inhoud.

Dochters van Montezuma en provinciale koningen blijven levenloos achter op de bruggen. De fine fleur van Tenochtitlán ademt in, balt zijn vuist tegen de retirerende Cortés, kijkt in een oogwenk tegen onze vluchtende ruggen. Jammerend vergaard op de landweg naar Tlaxcala eten wij van honger onderweg dood paard. De vijand toont zich meester in het verbergen van haar hinderlagen, overal als dood op afroep gelegd. Met speren en pijlen, als varkens met stekels vallen indianen gewelddadig op ons neer. Met doodsverachting wordt een strijd beslecht tussen culturen. En in de annalen van de brandhaard brengen velen trots persoonlijk leed in kaart. Wenenden, achtergebleven gewonden staken jammerklachten, ze sterven. Alsof de koning het heeft geboden. De schepen zijn stram van de opeengepakte skeletten, doden en uitgehongerden. En vol schatten geladen. De spanten kraken, maskers schitteren van azteekse goden in het ruim, donker. Als op vleugels van de schuit spoeden, uit op buit, mannen zich landinwaarts.

Met obstinate stammen weten wij raad. Op de dorpspleinen wordt het ijzer heet gestookt. Men drijft het dorpelingen in 't gezicht. Dit is tekenend. Als het brandmerk ‘oorlog’ zich schroeiend nestelt in een gestortureerde, als het gelaat rookt, verzwakken protesten. Dit handelen buigt geproclameerde tegenstanders, te haastig overtuigd. Een strafexpeditie vertrekt en beboet Zocotlá om hen die men er onder de onzen doodde te wreken. Door hun dragers verlaten liggen rustingen verspreid van spanjaarden. Nogmaals tekent het ijzer gemaakte slaven om weerstand te breken. Voor koninklijke schatting gaat een vijfde opzij, maar aan ons ontgaat de rest ervan.

Om een tempel heen waait wind, zuchtend. Bleek staan hoofden op ontdekking te wachten op een rij op het altaar, ontdaan van torso's. De zon is onder, schimmig speelt licht binnen. Die op bevrijding door kameraden wachtten verloren ontijdig lijf en leden. In 't licht der maan wordt door hen geen veldslag

[p. 22]

meer uitgevoerd... De boute successor van Montezuma, Guatemoc, slacht een aantal van de onzen af, zendt rond hun hoofden en ledematen door zijn streken. Tegen Azteekse suprematie zich verzetten is, dat is zijn boodschap, ongezond. Maar wie eeuwenlang het juk hebben getorst houden zich nu van hun heerser afgewend.

Cortés voert een oorlog tegen vijandige ingewanden en mergelt uit, wie niet aan wapens sterven wil. Koortsig staan benige gelaten. Vurigen te paard maaien, het zwaard zwaaiend, hongerigen als graan. Vijfenzeventig dagen lang vertoeft ijzig en kil de dood als logé in Tenochtitlán. Hij zal succes hebben en Cortés haalt vele schoven voor hem binnen. Wij bouwen dertien schepen achter de linies; dit wapen kerft paden in Mexico's meer. Nu of nooit is het, wordt het ons land of graf. Alle buurtstammen tonen nog één maal moed. Annihilatie wacht, misschien immortale eer. Laat nu zien wie verbondenen onmetelijk in tal afhoudt van de doorbraak, onze winst, de val der stad. Doordringend geschreeuw, aanmoedigend. Een gewonde conquestador zet kermend zijn moed te kijk. Zelf ontsnappen, geen offer zijn, dat maakt blij. Een door leed omhulde, beperkte en verstolen vreugd. Wie anderzijds solt met het veroverende rijk moet het afleren. Wij zingen een krijgslied, wij regeren. Sneuvel dan, of dan maar niet. Paarden met vermoeide, doorzakkende ruggen stappen voort, gedrenkt met water en in 't bloed drijven verwilderd in mijn ogen kijkende indianen.

Voort stappen wij, een dag als geen eerder verstreek, op het slagveld waar spaanse furie heeft gewoed. Wij droegen natte dekens in de kampementen, slachtoffers van krijgers, de elementen en honger. Voor de paarden voel ik medelijden... Gehoorzaam spreken zij wild van hun heren de taal. Zij dragen hun meesters een pijlpunt tegemoet, transporteren ze naar de vijand. Zo is hun aard. De azteken nemen ze mee voor het feestmaal om te eten. Hulpgeroep is alom, niets kan ontsnappen wat in dit door doden omringd theater binnenstapt. Op het roeren van de trom openen priesters borstkassen, waarna op oude wijs en ritueel men bloed stort, het hart uitrukt onder groot tumult. Het is een offer. Azteekse goden maken goede sier met foetaal christendom. Een wonder is het waaraan het arme donders schort wier lichamen men van hoge trappen smijt. Het azteekse rijk valt later in de tijd. Vanaf de tempel galmt de oorlogstrom, Tenochtitlán leert indringers manieren. Zij offert Huichilobos spanjaarden. Men slacht ze, vilt ze, offert en eet ze en werpt hun resten voor wilde dieren. Die zijn niet als hun meester die niet weerbaar is. Gedachteloos slikken zij een vijand die onverteerbaar is.

Guatemoc wreekt het op Cortés' gezag gestarte gebrouilleer, valt nogmaals massaal aan op alles wat spaans en gehaat is. Als de schepen van zijn vijand vrijwel bij elkaar zeilen, is Montezuma's erfgenaam onder de dreiging des doods genoopt te ontsnappen in een boot. Met vrouw, vrienden en wie van staat is. Een barkas onderschept en entert de vluchtplaats op het meer. Te water ontnemen wij Mexico zijn laatste vorst. Gevoerd voor Cortés vraagt Guatemoc de gunst gedood te worden, ontmoet aversie. Als listig middel om een volk te knechten doodt men zijn leiders bij voorkeur niet, geeft ze landerijen. Om de spaanse veldheer persoonlijk te behoeden op zijn reizen, dwingen wij Guatemoe aan zijn zij te zijn bij verdere gevechten. De regen komt, Cortés spoort zijn paard naar Coyoacán. Een sombere horizon verzwelgt het vreeswekkendste span van Mexico.

Het is dertien augustus, maar voor azteken winter. Vijftien een en twintig is het jaar onzes heren, maar de jaren van hun eigen heer zijn geteld. Aan de kant stelden wij priesters met offers, laat nu Huichilobos in dit land onthand opereren. Krakend stopt Mexico. De zon treedt af onder protest in het westen.

Licht neemt zwaar afscheid.