De Revisor. Jaargang 12

[p. 34]

Danilo Kiš
Adviezen aan een jonge schrijver

Blijf altijd wantrouwen koesteren tegen de heersende ideologieën en vorsten.

Houd je ver van de vorsten.

Zorg dat je taalgebruik niet wordt besmet door de taal van de ideologieën.

Wees ervan overtuigd dat je machtiger bent dan een generaal, maar meet je niet met hem.

Denk niet dat je zwakker bent dan een generaal, maar meet je niet met hem.

Geloof niet in utopistische projecten, behalve in die van jezelf.

Gedraag je tegenover de vorsten even hooghartig als tegenover de massa.

Geniet met een gerust geweten van de privileges die aan het beroep van schrijver verbonden zijn.

Verwar niet de vloek die op je keuze rust met maatschappelijke repressie.

Raak niet geobsedeerd door de snelheid van de historische ontwikkelingen en geloof niet in de metafoor van de treinen van de geschiedenis.

Probeer niet de ‘treinen van de geschiedenis’ te halen, want dat is slechts een domme metafoor.

Houd altijd in gedachten: ‘Wie zijn doel bereikt, schiet het voorbij’.

Schrijf geen reportages uit landen waar je als toerist bent geweest; schrijf überhaupt geen reportages, je bent geen journalist.

Geloof niet in statistieken, in cijfers, in officiële uitspraken: de werkelijkheid is wat je met het blote oog niet ziet.

Bezoek geen fabrieken, kolchozen en werkplaatsen: de vooruitgang is wat je met het blote oog niet ziet.

Houd je niet bezig met economie, sociologie en psychoanalyse.

Laat je niet beïnvloeden door Oosterse filosofieën, Zen-Boeddhisme etc.; jij hebt wat beters te doen.

Wees je ervan bewust dat de fantasie de zuster is van de leugen, en daarom gevaarlijk.

Sluit je bij geen enkele groep aan; een schrijver is alleen.

Geloof niet in degenen die beweren dat dit de slechtste van alle werelden is.

Geloof niet in profeten, je bent zelf een profeet.

Wees geen profeet, want jouw wapen is de twijfel.

Je kunt gerust zijn: de vorsten hebben niets met jou te maken, jij bent zelf een vorst.

Je kunt gerust zijn: de mijnwerkers hebben niets met jou te maken, jij bent zelf een mijnwerker.

Weet dat datgene wat je niet in het openbaar hebt gezegd niet voor altijd verloren is: het is turf.

Schrijf niet op bestelling.

Zet niet alles op het moment van nu, want dat zul je betreuren.

Zet niet alles op de eeuwigheid, want dat zul je betreuren.

Wees ontevreden met je lot, want alleen dwazen zijn tevreden.

Wees niet ontevreden met je lot, want je bent een uitverkorene.

Zoek geen morele rechtvaardiging voor hen die verraad hebben gepleegd.

Pas op voor dat ‘griezelige consequent-zijn’.

[p. 35]

Pas op voor valse analogieën.

Geloof diegenen, die voor hun inconsequentie duur hebben moeten betalen.

Vertrouw niet diegenen, die hun inconsequentie duur weten te verkopen.

Doe niet mee aan het relativeren van alle waarden: de hiërarchie van waarden bestaat.

Neem de prijzen die je door de vorsten worden toegekend met een gerust hart in ontvangst, maar doe geen moeite om ze te verkrijgen.

Wees ervan overtuigd dat de taal waarin je schrijft de beste van alle talen is, want een andere heb je niet.

Wees ervan overtuigd dat de taal waarin je schrijft de slechtste is, maar dat je hem voor geen andere zou willen ruilen.

Zo dan, omdat gij lauw zijt en noch heet, noch koud, zal Ik u uit mijn mond spuwen (Johannes, Openbaring 3, 16).

Wees niet serviel, want dan zullen de vorsten je aanzien voor een lakei.

Loop niet met je neus in de wind, want dan lijk je op de lakei van een vorst.

Laat je niet wijsmaken dat jouw schrijven maatschappelijk irrelevant is.

Denk niet dat jouw schrijven ‘maatschappelijke relevantie’ bezit.

Denk niet dat jij zelf een nuttig lid van de maatschappij bent.

Laat je niet wijsmaken dat je daarom een parasiet bent.

Wees ervan overtuigd dat jouw sonnet meer waard is dan de toespraken van politici en vorsten.

Weet dat jouw sonnet niets betekent in vergelijking met de retoriek van politici en vorsten.

Zorg dat je over alles een eigen mening hebt.

Breng niet altijd je eigen mening naar voren.

Woorden kosten je niets.

Jouw woorden zijn niet te betalen.

Spreek niet in het openbaar namens je land, want wie ben jij dat je iemand anders zou kunnen vertegenwoordigen dan jezelf!

Voer geen oppositie, want je staat niet tegenover, maar onder de anderen.

Conformeer je niet aan de macht en de vorsten, want jij staat boven ze.

Strijd tegen het maatschappelijk onrecht, zonder er een programma van te maken.

Zorg dat de strijd tegen het maatschappelijk onrecht je niet een andere weg doet inslaan.

Neem eerst kennis van andermans denkbeelden voordat je ze verwerpt.

Stel je creativiteit niet in dienst van een politiek programma, of van welk programma dan ook; jij creëert vanuit het magma en de chaos van de wereld.

Wees op je hoede voor hen die met een definitieve oplossing aankomen.

Wees niet de schrijver van de minderheden.

Zodra een groep je begint te claimen, moet je goed over jezelf gaan nadenken.

Schrijf niet voor de ‘gewone lezer’: alle lezers zijn gewoon.

Schrijf niet voor de elite, de elite bestaat niet; de elite ben jijzelf.

Denk niet aan de dood, maar vergeet niet dat je sterfelijk bent.

Geloof niet in de onsterfelijkheid van de schrijver, dat is professorale onzin.

Wees niet serieus op het tragische af, dat werkt alleen maar komisch.

Wees geen komediant, want de bojaren zijn eraan gewend te worden geamuseerd.

Wees geen hofnar.

Denk niet dat de schrijvers het ‘geweten van de mensheid’ vertegenwoordigen: jij hebt genoeg smeerlappen meegemaakt.

Laat je niet wijsmaken dat je niets en niemand bent: je hebt al gemerkt dat de bojaren de dichters vrezen.

Laat je niet de dood insturen voor welk idee dan ook, en probeer niemand over te halen voor iets te sterven.

Wees geen lafaard, en veracht lafaards.

Vergeet niet dat je voor heldendom een hoge prijs moet betalen.

[p. 36]

Schrijf niet voor feestdagen en jubilea.

Schrijf geen lofredes, want daar zul je spijt van krijgen.

Schrijf geen grafredes voor nationale grootheden, want daar zul je spijt van krijgen.

Als je niet de waarheid kunt spreken - houd dan liever je mond.

Pas op voor halve waarheden.

Als iedereen aan het feestvieren is, betekent dat nog niet dat ook jij daaraan mee moet doen.

Bewijs geen gunsten aan vorsten en bojaren.

Verwacht geen gunsten van vorsten en bojaren.

Wees nooit tolerant uit beleefdheid.

Probeer niet koste wat het kost gelijk te krijgen, discussiëer niet met een dwaas.

Laat je niet wijsmaken dat we allemaal gelijk hebben en dat over smaak niet valt te twisten.

Als twee mensen ongelijk hebben, wil dat nog niet zeggen dat ze allebei gelijk hebben (Popper).

Als je toegeeft dat de ander gelijk kan hebben, biedt dat nog geen bescherming tegen een ander gevaar: te geloven dat misschien iedereen gelijk heeft (Idem).

Treed niet in discussie met onwetenden over zaken waarover ze voor het eerst horen dankzij jou.

Verbeeld je niet een missie te hebben.

Wees op je hoede voor hen die denken een missie te hebben.

Geloof niet in het ‘wetenschappelijk denken’.

Geloof niet in intuïtie.

Pas op voor cynisme, ook voor dat van jezelf.

Vermijd ideologische gemeenplaatsen en citaten.

Heb de moed het gedicht van Aragon ter ere van de gpu een schanddaad te noemen.

Zoek hiervoor geen verzachtende omstandigheden.

Laat je niet wijsmaken dat in de polemiek Sartre-Camus beiden in hun recht stonden.

Geloof niet in l'écriture automatique en de ‘bewuste vaagheid’ - jij streeft naar helderheid.

Verwerp de literaire stromingen die ze jou opdringen.

Als het woord ‘socialistisch realisme’ valt, staak dan verder elk gesprek.

Wanneer het onderwerp ‘geëngageerde literatuur’ ter sprake komt, doe er dan het zwijgen toe: laat dit over aan de professoren.

Wie de concentratiekampen met de Santé vergelijkt, stuur die een blokje om.

Wie beweert dat Kolyma toch iets anders is dan Auschwitz, laat die naar de maan lopen.

Wie beweert dat ze in Auschwitz slechts luizen, en geen mensen verdelgden - dezelfde behandeling als boven.

‘Vien dietro a me, e lascia dir le genti’ (Dante, Purg. V, 13).

1984

Vertaald door Lela Zečković en Roel Schuyt