De Revisor. Jaargang 12

[p. 2]

[1985/2]

G.T.M. Visser
Vertraging

Het was in zekere zin alsof ik er mezelf zag zitten, kalm, uit één stuk, en ik voelde me daar, ondanks het sombere weer aan het eind van deze vroege herfstdag, niet onbehaaglijk bij. Ik had de ruime stof van mijn regenjas over het muurtje geslagen en zat op enige afstand van de anderen te lezen. Ook ik wachtte op verder vervoer, maar zij stonden in dichte drommen bijeen op de plaats waar zij de bussen verwachtten. Af en toe keek ik naar hen, mijn medereizigers, die zelfs de regen trotseerden, terwijl ik, nog juist onder de grijs betonnen dakrand van het stationnetje te L., zo goed als droog zat. Realiseerde ik me dat ik voor het eerst niet echt naar hen hoefde te kijken, met de angstige, gehaaste blik van iemand die altijd benauwd is te laat te komen?

We hadden de reis reeds eerder gedwongen moeten onderbreken. Een draadbreuk, ergens tussen H. en E., had ik me laten vertellen. De meesten leken niet bereid in dit onverwachte stranden van de rit (zo dicht bij huis) iets anders te vermoeden dan een kwalijk falen van de Spoorwegen of in ieder geval een vervelende speling van het lot. Al in H. was ik tot mijn verbazing de enige geweest die het verstandig had geacht niet al die tijd buiten aan het winderige plein op de bussen van het toegezegde streekvervoer te wachten.

‘Hoor ik het hier, wanneer de bussen arriveren?’ had ik de serveerster in de stationsrestauratie gevraagd.

‘Natuurlijk.’ Ze had het gordijntje opgelicht en door een van de hoge ramen schuin naar buiten gekeken en er zich ongetwijfeld ook over verwonderd dat zij met dit weer van al die forensen alleen aan mij een kop koffie kwijt kon. Ik had het boek, dat ik die middag had gekocht, uit mijn tas genomen en opengestreken op de plaats waar ik gebleven was.

Ook boeken kunnen glimlachen van herkenning, dat is duidelijk. Alsof het mij verwacht had, had het daar gelegen, op de tafel met nieuwe aanwinsten van een boekhandel in de buurt. Een zaak niet ver van het museum, ter hoogte van de voorlaatste halte van de tram. Het was een saaie dag geweest in het museum en ik had dan ook gemeend de vermoeidheid van al weer een lege dag van me af te moeten schudden door eens een kijkje te nemen in deze zaak, waarvan de zorgvuldig opgebouwde etalage me al zo vaak had aangetrokken. Verrast had ik het boek van de tafel genomen en vliegensvlug mijn ogen op willekeurige bladzijden over de prachtige grote letters laten glijden. Had ik dan werkelijk verwacht dat niemand anders ooit dit onderwerp aan zou grijpen, dat mij zelf zo na aan het hart lag? Minutenlang bladerde ik het boek rusteloos door. Pas buiten op straat, wachtend op de tram, was ik tot mezelf gekomen en had steun gevonden in de schamele gedachte dat het hier natuurlijk een auteur betrof die over alles schreef. Dus ging het niet om de naam of de persoon van deze schrijver. Er was alleen het boekje, zijn boek weliswaar, maar met een tekening van de berg op het bruin grijze omslag.

Licht was het in me geworden en tegelijkertijd hamerde het. Kon het toeval zijn dat ook ik me onlangs nog van alles had afgevraagd met betrekking tot de schilder en zijn berg? Kon het toeval zijn dat hier bovendien een dagtocht werd beschreven, door de groeve van Bibemus, die Martha en ik in het verleden precies zo hadden ondernomen?

In de trein had ik me ogenblikkelijk afgezonderd geweten van al de anderen, die wél toegaven aan hun vermoeidheid en met knikkend hoofd uit de ramen keken. Naar het onder de dreigende lucht al donkerende land. Naar de onverstoorbare dieren. Of ook naar mij en het boek dat ik las. Zou er iemand onder hen zijn die de tekening herkende, voor wie ook in deze lijntjes de berg oplichtte met zijn dolomitische glans van kalksteen?

In H. hadden we allen onverwacht de trein moeten verlaten. Halsoverkop, zodat menigeen die half sliep

[p. 3]

wankelend zijn jas of tas uit het bagagerek griste. En het had zeker zo'n twintig minuten geduurd voor een schallende stem het bericht had omgeroepen dat een volgende trein, die weldra binnen zou lopen, toch nog een halte verder, tot aan L. zou rijden. Voor reizigers met bestemming B. of E. zouden er dan in L. bussen gereed staan voor verder vervoer.

Ik was op dat moment de stationsrestauratie uitgekomen met een merkwaardige zekerheid. Het kwam me voor dat deze reis alleen was onderbroken om mij in de gelegenheid te stellen nog voor ik thuis zou zijn zo niet dit boek uit te lezen dan toch in ieder geval (hoe zeg je dat?) een ervaring rond te krijgen. En zolang het boek niet uit of althans de ervaring niet rond was, zouden ook de anderen onderweg blijven. Bij het zien van hun gezichten had ik hen op het perron een meewarige blik toegeworpen. Aangekomen in L. evenwel was iedereen die met mij verder moest opnieuw samengedromd op een plek, bij de uitgang van het station, waar de wind vrij spel had. Liever dan beschutting te zoeken, maar straks wellicht een plaats in de bus te moeten missen, verkoos men dus wederom in de regen te staan, die hier nu in vlagen omlaag kwam.

Een mus snorde in een streep voorbij en kwam even later (of was het een andere?) nieuwsgierig naast me op het muurtje zitten. Regenspatjes begonnen zich in donkere vlekken uit te breiden op het grove papier van de bladzijden. Ik zou het boek moeten opbergen. Maar ik verroerde me niet. Zo duidelijk als mussen van de kleur van het alledaagse zijn. Je moet ze doorgaans aandachtig beschouwen wil je ze zien. Maar deze bood zich nadrukkelijk aan en wipte tot vlak bij de hand die ik op de klamme steen had neergelegd. Ik keek naar de anderen. Geen van hen had een paraplu opgestoken. Zou niemand op dit weer gerekend hebben? Of stonden zij te dicht op elkaar om er nog een te durven ontvouwen? Men verwachtte ieder ogenblik de bussen. Die hadden er ook al lang moeten zijn.

Hard sloeg de wind de regen tegen de hier en daar glimmende straatstenen, waarvan de kleur zich verdiept had tot een aan zwart grenzend bruin. De mus was opgevlogen en vermoedelijk weer ondergedoken in een van de wilgen, die hier aan twee zijden hoog en ruisend het plein omzoomden. Het station in L. was volgens hetzelfde model ontworpen als dat in B. en zo identiek uitgevoerd, dat ik gewend was vanuit de trein altijd een snelle blik op de omgeving te werpen, om me ervan te vergewissen of ik inderdaad pas in L. of al in B. was. Hier in L. stonden bomen en onder de dichte kruinen door zag je vlak daarachter al de eerste huizen van het dorp, terwijl je in B. eerst een kaal stuk weg af moest om het oude dorp te bereiken; en de nieuwbouwwijken lagen er niet aan deze maar aan de andere kant van de spoorlijn. In gedachten vergeleek ik de beide omgevingen, zonder te kunnen beslissen welke van de twee mijns inziens nu het beste bij het stationnetje paste. Geen van beide? Dan zou het niet aan de omgeving liggen, maar aan dit moderne type station, dat blijkbaar te klein, te kleurloos en onopvallend was om een omgeving te kunnen regisseren. Maar gold dat niet voor alles en iedereen tegenwoordig?

Onwillekeurig haalde ik het boek weer te voorschijn, uit de tas, waarin ik het had weggeborgen, en dacht aan Cézanne. Want was dit het niet geweest misschien dat hem zo had aangetrokken in de berg? Het merkwaardigste was dat hij zo onverwacht oprees. Als berg leek hij verdwaald. Een onverstoorbare kalkstenen reus in een droog maar verder kleurrijk heuvellandschap. Precies in deze relatie echter, die tussen de berg en zijn omgeving, leek mij het raadsel te schuilen dat de schilder gedurende zijn leven in toenemende mate als onuitputtelijk had ervaren. Had deze berg niet alles van een intrigerende persoonlijkheid, die ook zijn naasten niet grofweg overheerst, maar wel in staat blijkt tot in finesses hun gedachten en zelfs het verborgen ritme van hun bewegingen te bepalen?

Er was een bus voor komen rijden. Ineens, geel en beregend tussen de bomen vandaan. De voorsten drongen samen, precies op de plaats waar de deuren zuchtend open zwaaiden. De eersten glipten naar binnen, om na enig gedrang toch weer uit te stappen en plaats te maken voor anderen die van achter uit naar voren bewogen.

‘Alleen voor E.,’ hoorde ik roepen.

Inmiddels bleek ook de bus voor B. gearriveerd. Ik borg het boek op in mijn tas en sprong van het muurtje. Een groot aantal mensen, verreweg het merendeel, haastte zich naar de tweede bus. Ik sloot me bij hen aan en zag geleidelijk de bus tot aan het eind toe volstromen. Ik stond achteraan, de kraag van mijn jas opgeslagen tegen de nu striemende regen en vroeg me al vagelijk af of iedereen wel mee zou kunnen, toen er plotseling achter de tweede nog een derde bus aansloot. Ik liep er heen. De chauffeur opende de deur. Hij hield één arm op het stuur. Met de ander maakte hij een klein uitnodigend gebaar.

‘Komt u snel binnen.’

[p. 4]

Ik stapte in en groette terug. De man had een wat mat, grof gezicht, maar lichte ogen die me, zonder dat hij ze vernauwde, indringend opnamen. Ik aarzelde en kon voor een ogenblik niet besluiten waar ik zou gaan zitten. Toen liep ik helemaal door naar de achterbank om me daar in een hoek te installeren. Voorlopig hield ik de deur vooraan in de gaten. Was ik de enige die deze bus had opgemerkt? De chauffeur liet de motor oplopen en ontstak het licht in de bus. Waarom claxonneerde hij niet even?

De bus bleef leeg. Vreemd, dacht ik. Ik liet mijn oog rusten op de tekening van de berg, en daarna op de weerschijn van het lamplicht op mijn handen. Toen zette ik mijn voeten neer op een stang onderaan de bank voor me, klemde het potloodje tussen mijn tanden en las verder. Over de ‘route de Cézanne’. Over de tweede maal dat de schrijver, zij het via een andere weg, de tocht ondernam naar de berg, waarvan hij bekende dat die hem ‘aantrok, zoals nog niets in het leven hem had aangetrokken.’

De chauffeur gaf gas en vertrok. Ik keek op en zag hoe hij op datzelfde moment in zijn spiegel en vervolgens achterom keek om er zich van te vergewissen dat hij inderdaad maar één passagier vervoerde of wellicht om na te gaan of zelfs ik er nog wel in zat. In ieder geval hief ik onwillekeurig even mijn hand met het boekje op.

Ik zag nu opnieuw alleen zijn rug, daar helemaal vooraan achter de beschermruit. De meeste gezichten veranderen niet noemenswaardig wanneer daar een lach op verschijnt, zijn daar in alle trekken als het ware op voorbereid of kunnen niet anders. De lach van deze man was blijven hangen. Misschien dat ik daardoor geruime tijd naar voren staarde, over de lege plaatsen heen, de rugleuningen van glad, donkerrood skai.

Ik sloot het boek rond een vinger en keek opzij naar buiten tussen de glinsterende wirwar van het water door. De chauffeur had de bus met een scherpe draai de streekweg opgestuurd. Sinds ik in deze omgeving woonde, was ik niet eerder met een bus door de dorpen gereden. De bus was te hoog voor deze smalle weg, waar op sommige punten nog kleine huisjes pal aan de straat stonden. Eenmaal keek ik op nog geen twee meter naast me het raam van een slaapkamer binnen. Boomtakken en twijgen sleepten zo nu en dan bonkend en ritselend van voor naar achter over het dak.

De chauffeur minderde vaart en ik zag dat we de voor ons vertrokken bus achterop kwamen. Een ogenblik later bracht hij de zijne er vlak achter tot stilstand. Ik nam meteen de gelegenheid te baat verder te lezen.

Het werd aangenaam stil om me heen, tot ik me na een poosje realiseerde dat de chauffeur de motor had afgezet. Ik keek op en zag dat hij schuin op zijn stoel zat en met zijn elleboog op zijn over elkaar geslagen benen op zijn gemak een sigaret rookte. Ik stond op en liep naar voren.

‘Wat is er aan de hand,’ vroeg ik, ‘een opstopping?’

‘Inderdaad.’

Hij keek me aan, met een gezicht alsof hij zeggen wilde: bent u daar eindelijk? Toen wenkte hij met zijn hand in de richting van het voorraam en zei:

‘U ziet het, de wereld is dol geworden.’

Pas toen zag ik het, pal achter de grote ruitenwissers die nog altijd over het raam de regen naar opzij veegden. In de andere bus. Ze zaten daar opeengestapeld. Ik zag tenminste twee rijen hoofden boven elkaar, op de achterbank hield iedere passagier een andere op schoot, zo te zien, en daarbovenuit ontwaarde ik weer anderen, die stonden, met uitdrukkingsloze gezichten als van mensen die niet werkelijk meer kijken om de eenvoudige reden dat ze hun gezicht geen kant meer op kunnen keren.

Ik ging zitten, op de voorste plaats rechts en deelde in de verbazing van deze chauffeur, die diep inhaleerde en voor me langs de rook nakeek die hij vervolgens uitblies. Een gespeelde verbazing, zo kwam het me voor. Want het was toch een kleine moeite even zijn collega te waarschuwen. Of niet soms?

Twee gezichten op de onderste rij hadden zich naar ons weten om te draaien, dat van een vrouw en een jongeman. En vaag meende ik daarop ook iets te bespeuren van verbazing, dat ik hier in mijn eentje in een nog volkomen lege bus zat. Maar juist zij hadden niets aan deze wetenschap, omdat ze van waar zij bedolven zaten onmogelijk de bus uit konden. Het was benauwend om te zien, temeer daar de stromende regen het zicht door de ramen vervaagde.

De chauffeur had lichtblauwe ogen, tegen het grijs aan. Hij liet ze rusten op de kaft van mijn boekje.

‘Weet u, ik verbaas me hier al jaren niet meer over. In dit beroep leer je de mensen kennen. Niet omdat je ze spreekt. Je ziet ze. Alleen al de hand die ze uitsteken of hier bij je neerleggen, alleen al dat gebaar heeft mij meer over ze geleerd dan alle boeken bij elkaar u en mij kunnen vertellen.’

Ik lachte en hief automatisch het boek op, als om me te verontschuldigen. En inderdaad hoorde ik mezelf zeggen:

‘Dit gaat niet over mensen.’

[p. 5]

Maar onmiddellijk ook besefte ik dat het geen verontschuldiging was. En alsof hij dat begreep, zweeg hij en deed alsof hij me niet gehoord had. Ik had nog steeds een vinger tussen het boek, op de pagina's niet ver meer van het einde, waar ik gebleven was. Waarom had ik het mee naar voren genomen? Je zou zeggen om zo snel mogelijk weer terug naar mijn plaats te kunnen. Een routinegebaar: de ander ziet dat je bezig bent.

‘Ook een sigaret?’

‘Nee,’ sloeg ik af.

Maar het aanbod was sympathiek. Het had natuurlijk ook wel iets: zo hier met zijn tweeën te zitten. Ik observeerde zijn gezicht. Een veranderde lichtval had er donkere kloofjes op doen verschijnen als in een ongepolijste witte kei. Vaak zijn sculpturen alleen al mooi, omdat aan hen te zien is dat ze in ruwe steen zijn uitgehouwen. De donkerblauwe spencer die hij droeg, over zijn dienstoverhemd, ademde iets huiselijks.

Hij keek opnieuw naar het boek, dat ik gesloten naast me neer op de bank had gelegd.

‘Mag ik het even zien?’

Ik reikte het hem aan. Aandachtig bekeek hij de tekening van de berg op de kaft. Daarna bladerde hij het door, de bladzijden met zijn brede vingertoppen nauwelijks beroerend. Ik wilde juist iets zeggen, over de berg, toen hij zijn sigaret uit zijn mond nam. En terwijl hij me een blik toewierp als over de rand van een bril heen, las hij gedragen voor:

‘Van gesteente spreek ik, dat, de dood al achter zich, niets anders te doen heeft dan zich slagregens, wind en tijd over het gezicht te laten gaan.’

Hij trok zijn rossige wenkbrauwen op tot diep in het voorhoofd: ‘Mooi is dat!’

Meende hij wat hij zei? Of las hij de passage alleen maar voor, omdat ik er een uitroepteken bij in de kantlijn had



geplaatst? Hij gaf me het boek terug en leek, met een zuinig knikje, te willen zeggen: daar houdt u zich dus onledig mee. Maar het had ook duidelijk zijn nieuwsgierigheid gewekt.

‘Ik ben kunsthistoricus,’ zei ik.

Hij knikte, ernstig nu. Maar onmiddellijk voegde ik daaraan toe:

‘Werkzaam als suppoost.’

Hij keek verwonderd. Ik legde hem uit dat men mij dit werk na afloop van mijn studie had toegewezen als vervangende dienstplicht, op mijn eigen verzoek overigens. Op dit moment had ik nog zo'n vier à vijf maanden voor de boeg, maar of ik die tijd uit zou dienen?

‘Soms denk ik: ik houd het geen dag meer uit. Maar dat is onzin natuurlijk. Waarom zou ik ook niet gewoon van onder af aan beginnen?’

Had ik iets verkeerds gezegd? Ik merkte dat ik een kleur kreeg, toen hij het woord overnam en zei:

‘In Praag werken professoren als taxichauffeur, heb ik begrepen. Of rijden op een bus...’

Ik zweeg. Duim en wijsvinger liet hij peinzend heen en weer over de rand van het stuur gaan, tot hij zijn hand optilde en er een lichte klap op gaf.

‘Ik voor mij heb er vaak aan gedacht iets anders te beginnen. Maar ik weet dat er geen plaats meer is en dat het helemaal niet meer uitmaakt, tegenwoordig, wat je doet.’

‘Toch bent u chauffeur geworden.’

‘Ja, natuurlijk, een mens moet zijn brood verdienen. En illusies heb ook ik wel gekoesterd. Wie niet? Het voor de hand liggende idee, denk ik, van onderweg zijn en onder mensen te verkeren. Binnen een jaar had ik het gezien. Toen is het observeren me tot een obsessie geworden.’ Zijn stem die tot dan toe toonloos had geklonken, als sprak hij niet tegen mij maar in zichzelf, verdiepte zich. ‘Eerst lijkt dat je redding. Maar al spoedig walg je van jezelf dat je, al maar kijkend naar al die in- en uitstappende gezichten, de meeste ertussen bepaald niet fraai, niet vrolijk of opwindend vindt.’

Er was een doffe glans verschenen op zijn ogen. Hij grinnikte. Ik verstarde en met kloppend hart gleed ik bijna van de bank. Want al die tijd had ik op het puntje gezeten, om, haast naast het glazen ruitje voor me en met één hand aan de stang, zo dicht mogelijk bij de chauffeur te zitten. Hij trok voor de laatste maal aan zijn sigaret en wierp een blik opzij naar de mensen in de bus vlak voor ons, waartussen nog altijd die twee gezichten die ons net van boven de achterbank nauwlettend in de gaten hielden. De jongeman lag met zijn kin op de harde

[p. 6]

rand van de rugleuning. Was het nieuwsgierigheid of konden ze gewoon niet anders? Ik nam het boekje op, maar legde het terug toen hij me opnieuw in de ogen keek. Vragend. Ik knikte, zonder eigenlijk precies te weten wat ik beaamde. Dat ik eindelijk dat boek maar eens moest laten liggen? Dat ik me ook verbaasde: over die lui daar voor ons? Over de aard en duur van de opstopping?

‘De mensen zijn u dus niet opwindend genoeg?’

Dat was een vrij zinloze herhaling van wat hij zelf al gezegd had. Maar ik gaf er tenminste mee te kennen, zo dacht ik, dat ik zijn woorden bepaald niet vanzelfsprekend had gevonden. Of juist wel, maar dan in een andere zin. Hij haalde zijn schouders op.

‘Ik heb de mensen leren kennen, en zo door en door opgenomen, dat ík me tenslotte alleen nog maar oog, alleen nog maar twee borende ogen voelde.’

Hij had de nadruk op ‘ik’ gelegd. Sloot er zich iets in deze zelfde ogen? Ik liet mijn blik naar de ruitenwissers gaan, die knikkend als enorme spinnepoten eentonig raspend over het raam heen en weer bewogen. Het kon zijn dat hij dacht dat ik me niet meer zo op mijn gemak voelde (en misschien gaf ik daar ook wel aanleiding toe), want plotseling zei hij, welwillend:

‘Het eerste wat me aan u opviel, na uw gezicht dat iets plezierigs heeft, was uw tas...’

‘Mijn tas?’ riep ik uit.

‘Ja, de manier waarop u die naar binnen droeg, alsof u iets kostbaars tilde.’

Dat kan zijn,’ zei ik aarzelend. ‘Maar u observeert dus nog altijd?’

‘Nee, nee!’

Hij schudde het hoofd en zei, na enig nadenken:

‘Ik kijk niet meer. Anders had ik hier niet meer gezeten.’ Hij keek weer langs me heen en liet zijn ogen verwijlen bij het spel van de regen op de ramen achter me.

‘Soms kan het nog wel gebeuren dat ik mensen onwillekeurig aanstaar. Maar dat is dan geen kijken meer, zou ik zeggen, geen kwestie van nieuwsgierigheid, geen kwestie ook van hen te willen imponeren, voor me in te nemen of wat dan ook, maar gewoon een soort verlangen. Een verlangen waar ik geen naam voor heb.’

Hij keek me vrolijk aan.

‘Of zou u weten wat dat is, dat je...’

Hij brak zijn vraag af en met een verrassend lenige beweging trok hij ineens zijn lange benen op en maakte zich, de hielen van zijn schoenen tegen de rand van de stoel, klein en rond. De twinkeling in het ene oog waarmee hij me aankeek, onder zijn opgeheven arm vandaan, werkte aanstekelijk. Ik schoot in de lach. Hij ook. Hij liet zijn benen weer zakken en richtte zich op.

‘Of zou u weten wat dat is, dat je ernaar verlangt er tegelijkertijd wel... er één en hetzelfde ogenblik wel... en niet te zijn...?’

Verantwoordelijk voor de opstopping waren twee vrachtwagens geweest, waarvan één met oplegger. We waren er half over de stoep met enige moeite langs gekomen. Er had politie bij gestaan, druk gebarend. Inmiddels hadden we L. verlaten en reden nu over een weg in de verkavelde polder. We hoefden in de dorpen niet te stoppen en deze nieuwe (langs een lineaal getrokken) weg reed blijkbaar sneller.

De chauffeur had mij belangstellend gevraagd wat ik na afloop van mijn dienstperiode dacht te gaan doen en ik had hem de antwoorden gegeven die ik kon geven. Gingen mijn woorden nog altijd in hem om?

Zijn handen halverwege rond het grote stuur, links en rechts op gelijke hoogte, zat hij kaarsrecht op zijn stoel. Alles aan hem was voor het ogenblik een volstrekt chauffeur-zijn. Ik giste naar zijn leeftijd. Als hij werkelijk zo oud was als ik hem schatte moest hij toch al jaren op een bus rijden.

Zwijgend staarde ik mee in de wolken water die opstoven achter de bus voor ons. Ook ik zat nu rechtop, niet meer op de punt van de bank, maar stevig tegen de rugleuning. Ik hield mijn tas, die ik had opgehaald van de achterbank, met beide handen omklemd en zoals ik hier op de voorste plaats haast naast de chauffeur zat was het alsof ik sinds lang weer meeging op schoolreisje. ‘Rijdt u wel meer in deze streek?’

Ik dacht dat hij me niet gehoord had en kwam al overeind, maar hij draaide zijn hoofd een kwart slag en zei, zonder zijn gezicht volledig naar me toe te keren:

‘Ja, en maar al te vaak hele einden met een volkomen lege bus, haast zoals nu...’

Hij moest lachen.

‘Zinloze rit door de dorpen,’ riep ik terug.

Het zou een fraaie titel voor een film of een verhaal kunnen zijn. Tegelijkertijd ook moest ik aan de veelal lege zalen van het museum denken.

‘Zinloos...’

Ik hoorde het hem mompelen, alsof hij de geladenheid van het woord woog, het om en om keerde.

‘In zekere zin wel natuurlijk. Je hoort mensen in je bus te hebben.’

En vervolgens met luider stem:

‘Een feit is dat je te hard gaat rijden. Je hoeft niemand

[p. 7]

uit te laten en is er na een aantal haltes ook nog altijd niemand bij je ingestapt, dan ben je geneigd de bus met een steeds grotere snelheid door de dorpen te jagen.’

Hij bepaalde zich weer tot de weg.

Ik keek opzij, links, waar in een smalle lichtstrook aan de einder de kerktoren van W. het raam binnenschoof. De polder was plat gaan liggen als een groot en huiverend dier onder het geweld van de regen. Nauwelijks nog zichtbaar zwiepten hier en daar boompjes wild heen en weer. Op het land geen mens. Het sprak bijna vanzelf, zo overwoog ik mijmerend, dat in streken als de onze het penseel van de schilder de zon (die er zo vaak niet is) wel heeft moeten vervangen. Hier als motief geen berg natuurlijk, badend in onbarmhartig licht, maar wel zware luchten die het land en het water daaronder in hun nuchtere aardsheid tonen.

Ik had mijn hoofd in de hoek tegen het raam gelegd. Helder begon zich het beeld af te tekenen van hoge pijnen en rotsen en daarachter oprijzend die massieve witte keten. Had ik niet in de nabijheid ervan willen overnachten, wanneer Martha op de heenweg niet zo van die honden was geschrokken? Heel even ook ging het motorgeraas van de bus over in het oorverdovend geweld van miljoenen boomkrekels. Vervolgens verdween dit alles weer en was er alleen de bus en het gevoel van het rijden, van het vervoerd worden en onderweg zijn.

De chauffeur had de snelheid opgevoerd. Toen ik mijn ogen opende, bemerkte ik dat we de andere bus aan het passeren waren. Vaag onderscheidde ik gezichten van mijn medepassagiers uit de trein. De chauffeur keek achterom, maar alleen om opzij of langs me heen te zien wanneer hij de bus weer naar rechts kon sturen.

Lang, heel lang had deze rit voor mij nog mogen duren. Maar luttele seconden later al had de chauffeur abrupt op de rem moeten trappen. De afslag naar B. was eerder opgedoken dan hij had verwacht, wellicht door het slechte zicht misleid. Trefzeker draaide hij de bus vervolgens door het oude dorp.

We bevonden ons al op de winderige weg naar het kleine station, waarachter de huisjesrijen van de nieuwbouw schemerden, nat en onaangedaan. Ik stond op en kwam naast de chauffeur staan. Zwijgend volgde ik hoe hij de bus haarscherp langs de stoeprand reed en ter hoogte van de fietsenstallingen tot stilstand bracht. Hij keek achter me langs. Zijn blik bleef op iets rusten.

‘U vergeet uw boek.’

‘Mijn boek?’

Warempel, ik had het laten liggen. Ik pakte het op van de bank. Toen ik de rits van mijn tas opentrok en er een plaats voor inruimde, hield hij mijn arm tegen. Hij wees op de tekening van de omslag en terwijl hij op datzelfde moment de deuren voor me opende, zei hij, op een toon alsof hij een bezienswaardigheid toelichtte:

‘Het is in feite een bergketen waarvan de kam zo'n duizend meter boven de zee kilometers lang zo goed als een rechte lijn volgt. Dit hier is alleen maar de top zoals je hem vanuit het westen ziet..., is het niet?’

‘Hoe weet u dat?’ vroeg ik, met één been op de treeplank. Hij glimlachte, ter verontschuldiging zo leek het, terwijl hij weer recht op zijn stoel ging zitten en blijkbaar te kennen gaf dat er ook bij hem thuis mensen op hem wachtten.

‘Ik heb jaren op een touringcar gereden naar het zuiden.’

Ik stapte uit en moest onmiddellijk mijn gezicht afwenden voor de regen, die er niet minder op was geworden. Had ik hem nog wat willen vragen dan was het nu te laat. Ook de andere bus was gearriveerd en stroomde leeg.

‘Een monumentaal koraalrif,’ riep hij nog.

Ik wilde me omkeren. Maar de stoep was hier smal en de voorsten stootten me al in de rug in de richting van de fietsenstalling. Ik begreep hun stemming. De opstopping had hen natuurlijk tot het kookpunt gebracht. Voor de ingang van de stalling liep alles en iedereen vast.

Als laatste stapte ik op de fiets, doornat, met in mijn oren nog vaag de claxon van de bus. De chauffeur had getoeterd bij zijn vertrek. Ik had hem niet meer kunnen zien door het gedrang van mijn medereizigers en hij mij waarschijnlijk ook niet, maar wel was ik er in geslaagd bij wijze van groet met een wilde armbeweging nog juist mijn tas boven hen uit te zwaaien.