De Revisor. Jaargang 6

[p. 10]

H. Verveer
Kleine droogte
Een fragment

Het is winderig. Fijn zand waait door de straten. Vlaggen flapperen in stilte en de lucht toont bij koel zonlicht delen blauw. Kinderen gaan zwijgend langs met sinaasappels, chokola en rood-wit-blauwe bekers.

Ze zijn met Schip aan het hoofd die ochtend vroeg vertrokken, luidruchtig nog de dijken uit naar Ambacht (ritselende vlaggetjes van papier, driebreed, zes kilometer voor Oranje) om op een tochtig plein met fanfare en publiek de lof van het koningshuis te zingen. Marcus kwam hen 's middags tegemoet en stepte, zelf ook met een lintje op de borst, de rijen voorbij. Daar ontbrak tweeëntachtig maal de lust tot kommentaar. Tegen de wind inzingend en door konkurrerend koper overstemd, was alle lucht hen geleidelijk ontsnapt, en ook de spitsvondigheid had per kouplet geleden.

In het dorp verspreiden de klassen zich, en her en der zie ik de kinderen gaan, groepjes van een man of drie, soms een enkeling die een sinaasappel opgooit en weer vangt, of afwezig de lege hand langs stenen muurtjes strijkt, voor zichzelf iets neuriënd dat is blijven steken.

Schip heeft een vrije middag, hangt de kameratas om en neemt het statief op de schouder. Direkt na thuiskomst gaat hij weer op weg en wordt nu en dan zonder geestdrift bedreigd door leerlingen met wandelstokken van bamboe en zilveren proppen aan elastiek. Hij loopt de Noldijk uit (de derde keer die dag) en gaat bij de Oude Molen naar beneden, de polder in. Hij dribbelt de helling af die weinig houvast biedt, en komt al snel voor een sloot terecht. Omzichtig zet hij zijn kameratas neer in het gras. Met de ogen schat hij, terwijl hij het angstig tekort voelt van zijn benen, de breedte van het water. Hij kijkt het op en af, ziet rechts in de verte het dorp en Bol's stompe toren, links en voor zich uit de lege weilanden. Het is een koude lente en de koeien staan nog op stal. De lucht trekt dicht en de delen blauw worden steeds kleiner. In een immense diepte stapelen wolken zich op en de sloot rimpelt voor zijn voeten weg. Er is nergens een plank te bekennen, maar aan springen denkt hij vooralsnog niet, hoewel het heuveltje waar hij moet zijn, een paar honderd meter verder ligt. Noodgedwongen wandelt hij weer richting dorp. Daar houdt de sloot op bij een sluisje en langs de andere kant keert hij hoopvol terug, tot hij er na tweehonderd meter nog een voor zijn voeten vindt natuurlijk, breder zelfs, en haaks op de sloot waar hij zo verstrooid omheen gelopen is. Hij ziet de rimpels zolang gaan, dat het lijkt alsof hij moeiteloos langs de oever glijdt en geen stap hoeft te verzetten om te komen waar hij wil. Maar hij moet het zelf doen en ook die sloot loopt hij uit, tot de volgende zijn pad weer kruist.

Hij begrijpt dat het er wemelt van de sloten. Door een telelens ziet hij overal de rechte lijnen van een lage donkere begroeiing, die net iets boven het land uitsteekt. Als een verdwaald, bejaard piraat staat hij daar, gestrand temidden van smalle strepen water en veel groen. Zijn broek bolt op en hij helt iets voorover. Hoppend en wadend bereikt hij tenslotte zijn doel, de kameratas in lussen alle kanten uit, soms boven zijn hoofd of onder zijn armen, de diepte peilend met het statief. In een vlak en gevaarloos hollands landschap houdt Schip een eenmans-expeditie als in donker Afrika. Tot aan zijn middel bemodderd en met ijskoude handen zet hij de kamera op en wacht, terwijl de lucht verder betrekt, het zicht op de Noldijk waar de populieren scheef staan in de wind.

Zoveel moeite, heeft men elders in het land misschien gedacht, dien je te belonen, en tien dagen later al krijgt hij bericht. Kort voordat hij een touw spant met een vlaggetje, wint hij - en het lijkt een aanmoediging - de tweede prijs in een landelijke fotowedstrijd, uitgeschreven door het vakblad Klik. Ondanks een verkoudheid gaat hij naar Den Haag en hoort in een hol klinkend zaaltje met merendeels lege houten klapstoelen - de kamera op de borst - een toespraak aan van een heer die zich, omdat hij lispelt, verdekt achter een vaas chrysanten heeft opgesteld. Hij ontvangt een oorkonde in een koker, vijfentwintig gulden in een envelop, en mag ook zijn reiskosten deklareren ( f 2,75). Na afloop neemt de heer, die even zenuwachtig is als Schip en moeilijk uit zijn woor-

[p. 11]

den komt, hem terzijde en vraagt of het niet mogelijk is de, naar hij bescheiden meent, zegt hij, nogal ongelukkige titel te veranderen.

Hoezo, zegt Schip, strijdbaar plotseling, en niks ervan, om daarna spoorloos te verdwijnen, een zakdoek aan zijn neus. Pas de volgende ochtend vroeg komt hij thuis, de das half uit zijn jaszak en zonder kamera. Hij ziet er slecht uit, alsof hij gedronken heeft (hij drinkt niet). Hij heeft een smaak in zijn mond, zegt hij, alsof een eskadron er de tenten heeft opgeslagen. De beeldspraak is, hoewel die tenten uit de tijd zijn, ongewoon treffend en komt me bovendien bekend voor. Hij ziet me denken en vertrekt zijn mond, alsof hij wil lachen (hij lacht niet).

‘Marcheren kan ook’, zegt hij.

Hij knoopt zijn jas open en haalt uit zijn binnenzak een envelop. Hij geeft hem me bijna zwierig, trekt met zijn arm een lus, tikt het papier resoluut in mijn geopende hand en gaat, iets sneller dan anders, de schooltrap op. Bovenaan steekt hij, zonder om te kijken, losjes zijn hand naar me op. Wie zou dan niet denken - wel, wel, kijk eens aan.

Thuis bekijk ik de foto. Zwart-wit. Schemering. Een onaards donkere lucht met alleen nog een dunne streep licht boven de dijk, daartegen afstekend de gebogen populieren. En Marcus, op weg naar huis met step in silhouet verstard, voor eeuwig afgebroken voortgang, verstilde beweging.

Schip loopt er weken later nog mee te leuren, heeft het frommelend met de vingers over Götterdämmerung en Weltende, duistere dreigingen en Faust, deelt hem uit in zijn klas, aan jarige kinderen uit andere klassen en iedereen die erom vraagt. Het godganse dorp is, na alles wat er gebeurd is, nog steeds met de foto vergeven. Bij Klooster hangt hij, net als vroeger in het café, naast Sarah Bernhardt en Lilian Harvey. Dag- en weekbladen publiceren de foto met een kort begeleidend kommentaar, waarin veelal gerept wordt van ‘verdienstelijk’, en in De Kombinatie verschijnt hij op de voorpagina. Merkwaardig genoeg wordt nergens een titel genoemd.

‘Koninginnedag’, zegt Schip, als ik het hem vraag. ‘Maar ze wilden, dat ik er iets anders van maakte’, voegt hij eraan toe.

‘Weet je’, zegt Verheye later tegen me, en laat zijn bruine tanden zien, ‘ze hebben hem verdacht van republikeinse sentimenten, een profetie van de ondergang van het vorstenhuis. Met zo'n lucht. En dan koninginnedag. Dat kan natuurlijk niet.’

‘Schip?’, zeg ik. Ik vind het vergezocht. Bovendien heeft Verheye kommunistische sympathieën, en ziet hij overal samenzweringen van de gevestigde orde.

‘Weten zij veel’, zegt Verheye.

Marcus is sindsdien in elk geval dezelfde niet meer.

Met een harmonika voorspelt hij de regen, of roept ze op, daar wordt over getwist. Hoe dan ook, een naderende bui kondigt hij trefzeker aan. Steppend en met beide handen aan het stuur wordt spelen een onmogelijkheid. Van een melodie is geen sprake.

Elke afzet garandeert een luchtstoot. Elke luchtstoot is een waarschuwing, een signaal uit voorverstandelijke verten. Na zo'n maand - Schip is aan de rivier bezig met zijn palen en de verbazing van het dorp kent geen grenzen meer - wordt er verband gelegd tussen de harmonika en de regen, die zonder mankeren volgt.

In natte tijden heeft hij geen leven. Hij put zich uit. De regen roept en Marcus blaast, moet en zal ook blazen. Pas bij lamplicht keert hij stapvoets terug, terwijl de bomen druipen en het water in de regenpijpen naar beneden ruist. Het plaveisel glimt mat en in de plassen rollen bladeren, kort op een kant hakend, om en om. De lucht is koel en doodmoe stept hij door het slop. 's Nachts raakt hij in paniek. Hij voelt de regen, en zijn ouders moeten hem met geweld tegenhouden. Hij trapt, en gilt, en slaat met zijn armen. Zijn tranen brengen hem in de war; te vroeg grijpt hij naar de harmonika, voortijdig steppend met het rechterbeen, tot zijn vader er vol tegenzin op gaat zitten. De volgende ochtend ligt hij met koorts in bed en blijft star kijken naar de natte ramen; de strepen die met rukjes langer worden, plotseling verder tuimelen en zich soms in tweeën splitsen, houden hem wakker, zodat zijn moeder de gordijnen weer dicht doet. In de halfduistere stilte hoort ieder echter, behalve elkaars adem, het geruis en getik van wind en regen. Marcus ook, wiens rechterbeen zich onder de dekens zwak, maar voor ieder zichtbaar, beweegt tot het lichter wordt, de lucht opentrekt, bleekblauw, wit en winderig.

Hij haalt, kort na Schip, de kranten als een merkwaardig fenomeen. Hij is medicijnman en profeet, een komediant met eksterogen en zakelijk instinkt. Schip vindt tijd omstandig Shakespeare te citeren, en ook de wetenschap toont belangstelling, wordt minzaam en grijsgeruit in gezelschap van Marcus (vijandig, gesloten) afgedrukt in De Kombinatie, zevende jaargang, nummer zesentwintig, met step. Schip is uiterst rechts net zichtbaar. Een overvolle foto.

Vanaf dat moment heerst natuurlijk de droogte, en gaat Marcus geruisloos om. Blijkbaar wil hij alleen optreden in eigen kring en Schip neemt de palen weer op, vult kuil na kuil met zand. Pesterig blijven talloze welvoorziene buien hangen aan de overkant, waar men er al snel genoeg van krijgt en begint te klagen. Het water vervaagt het zicht loodzwaar en grijs als mist, zodat de pont, die vanzelfsprekend vice-versa heet, pas halverwege de rivier tevoorschijn

[p. 12]

komt, nat glimmend. Door het nog verre motorgeplof heen hoor je het geruis van de regen en het gedempte hameren van Schip. Die denkt, met op vijftig meter een wolkbreuk, aan geen regen, ziet niets, waant zich volkomen veilig en zegt tegen ieder die het horen wil, dat het weer heel aardig meewerkt.

Van de wetenschappers zijn er na een week nog maar drie over. Het zijn parapsychologen van middelbare leeftijd op zoek naar bewijsvoering voor wankele hypothesen, en hoewel je kunt zien dat het ze een plezier doet zich over niets te verbazen, hebben ze het zelfvertrouwen van mensen die lijden onder een gebrek aan prestige, en zijn ze schrikachtig van aard. Op de verschijnselen van alledag, die een ieder kan verklaren, de hond van Paasman, een autohoorn, een donderslag, reageren ze in paniek.

Ze lijken in alles zo op elkaar, dat niemand weet wie wie is, en ze steeds moeten wijzen naar een metgezel en zeggen - nee, dat is hij. Schellekens is de enige die elk van de drie herkent (al weet niemand hoe) en hij maakt er regelmatig misbruik van. Ze zijn lang, mager, en dragen dezelfde grijsgeruite broeken en kolberts, eendere overhemden, schoenen en dassen. Ze hebben hoge voorhoofden, vlasssige puntbaardjes en benige handen met abnormaal lange vingers. Hun gezichten zijn bleek van het lamplicht en ze hebben brillen met dikke glazen op, waarachter de ogen onnatuurlijk groot en bol staan. Desondanks bewegen ze zich alsof ze slecht zien, op de tast bijna, botsen keer na keer tegen elkaar aan, en zeggen ‘ben jij dat?’ Mijn stok zouden ze goed kunnen gebruiken. Ze verzetten hun voeten alsof het spiegelglad is, en ze bij elke stap een kuil verwachten of uithollingen overdwars. 's Avonds lopen ze met een zaklamp door het dorp, dicht opeen zoekend naar de goede weg.

Ze hangen angstig rond, wachtend op het water dat niet komt. Ze spelen, hoewel dat zinloos is, met een oog op de lucht, schaak of domino, en vallen ten prooi aan Schellekens die, naar hij zegt, van veel bovennatuurlijke verschijnselen persoonlijk getuige is geweest. Hij bestookt ze met uittredingen, astraallichamen, woordelijke verslagen van konversaties met een grootvader die onder Napoleon ooit Moskou heeft belegerd en ook nog terug is komen lopen, en voorspellingen uit betrouwbare bron omtrent het einde der wereld. Bol komt ze tegen, toevallig, leidt ze rond in de kerk, klaagt zijn nood over de toren en de goddeloosheid van de autoriteiten, die waanwijs het huis des heren al zolang onaf laten staan, en overhandigt de drie aan Alderliesten, die bij de achterdeur wacht tot hij ook mag. Omdat het toch op hun weg ligt, laat hij ze het kerkhof maar zien. Hij vertelt van elk graf wie erin ligt en waarom, en wie hij nog verwacht voordat de jaren vijftig om zijn. Op zijn beurt beklaagt hij zich over zijn pensioen, de zachtheid van de grond die de kruisen doet verzakken, en het gebrek aan respekt van veel bezoekers, die lachend als heidenen door de perken gaan.

En bij de poort vallen ze, kansloos achter zoveel glas, weer in handen van Schellekens, die stamt uit een omvangrijk en bovennatuurlijk zeer begaafd geslacht met vertakkingen door de hele wereldgeschiedenis, zodat er voor ieder die wil luisteren veel te leren valt. Alom viert men dus zijn lusten bot op de drie, die er met de dag droeviger gaan uitzien. Omdat ze menen de plaatselijke bevolking te vriend te moeten houden, horen ze het geklets lijdzaam aan, hoewel dat steeds zichtbaarder moeite kost en de tekenen van onrust daar zijn. De enige, die hen niet lastig valt, is Marcus. Die gaat dag in dag uit doodstil zijn gang, terwijl de regen dreigt. Verheye ziet het in minachting en medelijden aan, en besluit ten langen leste vol goede bedoelingen de drie sukkels te waarschuwen voor de ziekelijke praatlust van sommige bewoners. Hij wacht een gunstige gelegenheid af en begint, om niet gelijk met de deur in huis te vallen, over koetjes en kalfjes, doet dat echter op een moment dat ze besloten hebben het niet langer te nemen. Ze weten best, dat het maar niet wil regenen. Waar bemoeit hij zich mee. Hij is, roepen ze, en bij alle verontwaardiging getuigt de beeldspraak van geduld, de druppel die de emmer doet overlopen. Jij oud wijf, sist er een giftig, het lijkt hier wel een gekkenhuis.

Perplex van zoveel eensgezinde woede blijft Verheye achter. De dag daarna pakt een van de drie zijn spullen (de interessantste, zegt Schellekens) en vertrekt met verwarring en onenigheid, omdat Klooster geen idee heeft wie van het stel de ander is, al na een dag de pogingen ze van elkaar te onderscheiden heeft gestaakt, en voor het gemak alles op een rekening heeft gezet. En dat neemt de heer niet. Hij is, zegt hij, in tegenstelling tot zijn kollega's een sober levend mens en kan met weinig toe. Van koffie en bier weet hij niets. Hij is geheelonthouder en koffie lust hij niet.

Een van de resterende twee is rond die tijd veelvuldig te vinden in de nabijheid van Klooster's cafétoilet, dat door de kliëntele, die beter weet, in een ruime boog wordt gemeden. Het is een vies grijzig hokje met een half mannetje op de deur, waar de bril al jaren tegen de muur staat. Hij gaat er regelmatig met vertrokken gezicht binnen, hoewel hij in het geheel niet drinkt. Bij gebrek aan regen, zo blijkt, heeft hij besloten zelf water te maken, en hij wordt met blaasontsteking afgevoerd. De laatste lijkt ontmoedigd, verzaakt zijn plicht, en staat overdag met in de wind fladderende kleren aan de rivier. Hij wandelt langs de palen, alsof ze er horen en groet Schip op zijn keukentrap, naar die later zegt, gedachteloos.

[p. 13]

De rest van Nederland begint blijkens krant en radio te klagen over zware regenval. Mensen die uit de stad terugkeren berichten luidkeels van ondergelopen kelders en blankstaande straten, waar huisvaders manhaftige pogingen in het werk stellen, kinderen en dieren van een zekere verdrinkingsdood te redden. Ook zij maar net en zwemmend. Er bijna geweest. In elk geval kopje onder. Beschuldigend wringt de boodschapper het laatste water nog uit de jas.

De aardappeloogst loopt gevaar, zegt het ANP, en in de kerken bidt men massaal voor het gewas. Neerslagrekords worden gebroken.

Hier blijft de regen uit, al is de hemel steeds egaal grijs of zwaar bewolkt, en zijn de voortekenen aanwezig. Een enkele keer drijft de wind een verdwaalde druppel (voor de overkant bedoeld) onze richting uit en vormt op de straatstenen een donker plekje, dat snel bleker wordt. Eromheen staat al gauw een groepje mensen, kijkend van de straat naar boven, zacht mokkend, wachtend op meer. Een enkeling spreidt theatraal de armen, de handpalmen open en het blote gezicht omhoog. Maar er valt niets, en het is alleen een oefening in evenwicht. Slikboer, Driesprong en Knol staan uren aan de rivier, kijken tussen de palen door, leunend op wandelstokken naar de rijkdom die daar hangt en niet wil komen, mummelen van voorbije jaren, de winter van negentig en die van eenentwintig, de zomer van tweeëntachtig. De eerste weken beschouwt men, terwijl men overal om zich heen een teveel aan water weet, de droogte hier nog als een zegen, en de regen bij de buren als een vloek. Men vermoedt dat het bewind van Bol, gods onderhuurder, eindelijk de eerste vruchten afwerpt en denkt beter laat dan nooit. Hij denkt dat zelf ook en zoekt op je gezicht naar dankbaarheid. Maar al spoedig gaan er stemmen op van ontevredenen, die bang zijn dat er iets mis is en Bol de zaken niet meer volledig in de hand heeft. Een beetje, zeggen ze, zou geen kwaad kunnen; helemaal niets is hoe dan ook overdreven.

De grond wordt hard en steeds lichter van kleur, begint in grillige patronen te scheuren en verdeelt zich in oneffen velden waar geen spoor op achterblijft, tot een konstant oprukkende verbrokkeling de wortels toont van het gewas. Stof blijft minutenlang hangen in ondoorzichtige wolken en de bruine randen aan het uitgedunde gras worden steeds breder.

Ook hier - bij een enkele druppel blijft het - loopt de aardappeloogst gevaar en is men genoodzaakt, nu de konnekties van Bol niet zo perfekt zijn als hij doet geloven, zich rechtstreeks tot diens superieuren te wenden, en te bidden om een klein deel van de rampspoed, die anderen zo rijkelijk treft: regen heer, maar niet zoveel als aan de overkant. Hoewel na dergelijke gelegenheden de hoop opleeft, wordt dat door niets gerechtvaardigd. De enige die profiteert is Schip, al weet hij dat niet en vindt hij nog steeds, dat het weer heel aardig meewerkt. Hij timmert de waterkant langs, en de droogte wist dag na dag zijn schande verder uit. Marcus laat niets van zich horen.

Er ontstaat verzet tegen de laatste parapsycholoog, een man met lange adem en veel plichtsbesef. De mening, dat Marcus niet naar de harmonika zal grijpen, voor hij vertrokken is, wint veld. Bol noemt dat aanvankelijk bijgeloof, maareen fietstocht op zondag van de heer, die met zijn tijd geen raad weet, versterkt de dorpse vooroordelen, die ze in dit geval van Bol zelf hebben.

De heer begrijpt niets van de plotselinge vijandigheid, en wordt tenslotte in nummer zesendertig van De Kombinatie nogmaals afgedrukt, ontluisterd en vol wrok. Stepper en step ontbreken, naar zal blijken vanwege een regenbui. Ook Schip is afwezig, al was er ruimte genoeg. Hij slaat een van de laatste palen en heeft niets door. Van de vertrekkende wetenschapper ontwaren de dorpelingen nog net een bleek gezicht achter licht bespatte autoramen. Of hij de harmonika heeft gehoord, is de vraag. Het is trouwens snel weer droog.

Het buitje valt geheel in de talrijke scheuren, en vergeefs zoekt men, waar dan ook, de sporen van vocht. De druppels komen wijd uiteen neer en lijken verdroogd voor ze de aarde raken.

De bespatte autoramen zijn een godswonder, al bestaat zoiets niet godzijdank, en de volgende dag is het, terwijl Nederland blijft klagen en met steeds meer bevreemding dit dorp gaat bezien, droger dan ooit en schijnt zelfs, als wraak voor onrecht lijkt het, de zon, zodat men zich hier, kijkend naar Schips palen, afvraagt waar men het aan te danken heeft en hoe lang het nog gaat duren voor de regen komt.