De Revisor. Jaargang 6

[p. 34]

Gerrit Krol
Een Fries huilt niet

Opgesteld achter het raam, tussen de geraniums, keek ik naar wat er op straat gebeurde. Jongens zag ik, die met veel geschreeuw voorbijholden. Als ik naar buiten moest, handschoenen aan, muts op, ‘lekker spelen’, dan speelde ik vaak in de achtertuin, met een schepje.

Achtergelaten op de kleuterschool, op een morgen, zette ik het meteen op een brullen, de hele ochtend brulde ik en 's middags weer en ook de volgende dagen zette ik het voort, om te laten zien dat het menens was, met mij. Totdat ik op één van die middagen, door de mist van mijn verdriet, een meisje naar mij zag kijken.

‘Je hoeft je heus niet zo aan te stellen.’

Ze nam me mee naar een hoekje van de zandbak, waar ze mijn gezicht schoonmaakte en me leerde hoe ik foto's moest maken: Met de kruiwagen omgekeerd op mijn hoofd lopen en roepen: ‘Wie wil op de foto, voor de laatste keer!’

Ze vertelde dat weldra de oorlog zou uitbreken, en dat zij dan in Amerika zou zijn.

‘In Amerika komt geen oorlog, daar is het land te groot voor.’

Tegenover de jongens die mijn zandfort vertrap hadden vertelde ik een half jaar later dat ik een ansichtkaart uit Amerika had gekregen en dat de antennes op het dak oorlogsschepen waren. Een van de jongens, die ik mijn vijand noemde, brulde van het lachen, waarop ik hem vroeg of hij zijn naam kon lezen. Ik kon mijn naam lezen. En de nummers bij de kapstokken, in de gang. Omdat de meeste jongens geen nummers konden lezen, was er bij elke kapstok een plaatje geplakt. Ik had een kapstok met een vliegmachine. De jongen die ik mijn vijand noemde had als plaatje een theepot. Hij hing zijn jas op mijn kapstok, omdat die vliegmachine zogenaamd van hem was. Ik vroeg wat zijn nummer was, dat wist hij niet. Ik wist het wel en mijn plaatje kreeg hij niet.

Wij liepen rond met gevouwen zakdoeken voor de borst. Als je van een zakdoek de twee randen naar binnen vouwt, tegen elkaar aan, en je keert hem om, vouwt hem dubbel en je trekt hem aan de binnengevouwen punten naar buiten, dan hou je iets in je handen dat op een bustehouder lijkt. Doe je hem voor je borst dan kun je laten zien dat je net zulke dingen hebt als je moeder. Tieten.

‘Jouw moeder heeft ook tieten.’

Ik ontkende dit, waarop van alle kanten een verschrikkelijk gejoel ontstond. Ik begreep dat ik me vergist had, maar wilde niet op mijn woorden terugkomen.

Ik was blij dat we verhuisden. Mijn vader had het huis uitgekozen. We stonden in een brandgangetje door een kier van de schutting te kijken. Mijn vader tilde mij op, zodat ook ik het kon zien. ‘Een akelig, triest huis’, zei mijn moeder. ‘Laten we het maar doen’, zei mijn vader.

Het was in Kralingen, een oude buurt waar ook onze tandarts woonde en bovendien verschillende doktoren. Grote tuinen met hoge ijzeren hekjes erom. Ik kwam op een andere kleuterschool, waar bijna iedereen al zijn eigen naam lezen kon, daar was ik niets bijzonders. Bovendien ging ik spoedig naar de ‘grote school’. Ook dat was een reden geweest om te verhuizen, ik woonde nu dichter bij de nieuwe school.

Een kind dat door een plas loopt, en nog eens, en nog eens. Oudere mensen lopen er om heen, wachten en lopen er om heen.

Mijn vader gaf mij boeken, het ene na het andere. Met mijn moeder schaatste ik. Mijn vader kon of wilde niet schaatsen. Mijn moeder schaatste altijd alleen, of met mij. Een eind voor mij uit, in een witte trui over het blauwe, snelle ijs vooruitschietend om mij te laten zien hoe het moest. Later schaatste ik sneller dan zij en zie ik haar niet meer, in mijn herinnering.

Ze deed aan toneel, voor de Fryske Krite. Buiten het Heitelân verenigen Friezen zich in krites. Mijn vader overhoorde haar, las ie de tekst van de tegenspelers, op z'n fonetisch en vol haperingen want wist hij veel wat er stond.

[p. 35]

Muren waarop in de twintiger jaren arbeiders met de hamer geheven en boeren met de sikkel in de weer de kracht van het werkvolk verbeelden. Tien jaar later waren die sombere muren wit geverfd, leeg en zonnig.

Jarenlang dacht ik dat mijn vader de Afsluitdijk had aangelegd: Zonder mijn vader was die dijk er nooit gekomen. Boven zijn aan de muur geschoven werktafel hing een foto, waarop hij gehurkt zat met een stel kornuiten, de armen over elkaars schouders, tegen een lege horizon.

Friesland. Na de oorlog ging hij een paar keer met ons naar Friesland, over de dijk, in een huurauto, om onderweg te kunnen uitstappen. Zaten wij achterin, mijn broertje en ik, liedjes te spelen op een met een sigarettevloeitje bespannen haarkam. Mijn moeder, een blote arm op de rugleuning van mijn oplettend sturende vader, half gedraaid, vroeg onze aandacht voor de meren in de verte. Zij was weer thuis en praatte, zoals altijd als ze opgewonden was, weer Fries tegen ons. In het stadje Workum had je daar een pake en een beppe die ons prezen, omdat wij ze konden verstaan.

Hier werd de dijk gesloten

op 26 mei 1932

Op deze plaats, waar die dijk gesloten is, staat een wit monument opgericht, in de vorm van een gebouw, met een toren. Onderin, aan de waterkant, is een restaurant.

We gingen buiten zitten, op het terras en kregen ijs. Mijn ouders gingen, samen met mijn broertje, de toren in, de trappen op, om van het uitzicht te genieten. Ik bleef zitten, met een boekje, dat ik voorgaf te lezen.

Ik was zo'n jongetje dat, daarin gesterkt door de aanmoedigingen of ook wel door de berispingen van zijn ouders, rondloopt met de overtuiging dat hij het beste en het knapste jongetje van de wereld is. Ik groeide op in het vertrouwen dat mijn leven een succes zou zijn, en een voorbeeld voor anderen. Wat ik zou ondernemen wist ik nog niet. Ik wilde geen piloot worden of voetballer. Ik wilde niet groot worden en sterk. Wat ik wilde worden was: filosoof. Kluizenaar.

‘Vertel 's wat je wilt worden’, vroeg mijn vader met het oog gericht op de visite.

‘Zonderling.’

Mijn vader verstond van zendeling en ik werd geprezen om mijn idealisme.

Ik wilde elke dag wat anders worden. Dichter. Sterrenkundige. In ieder geval iets eenzaams.

‘Jij wordt doctorandus in de natuurkunde’, zo verklaarde mijn vader eens, aan tafel. We hadden de maaltijd net beëindigd. Ik antwoordde niet. Ik zweeg en neeg het hoofd als iemand die de eretekenen krijgt omgehangen. Later op school deed ik dat ook wel, als ik een tien had: een smartelijk gezicht zetten; alsof ik de pijn die ik veroorzaakte, met mijn succes, zelf voelde.

Maar doctorandus, ja dat wilde ik wel. Drs. Doctor en dan nog iets erbij, de s van dominee meende ik. Dominee in de natuurkunde. Als persoon was ik niet altijd een succes.

Nogmaals: het monument op de Afsluitdijk. Mijn moeder staat er tegenaan, armen over elkaar, gefotografeerd door mijn vader en ze doet niets. Lacht. Prima.

Een witte muur kan niet wit genoeg zijn, in mijn ogen. Als de zon erop schijnt, zijn de schaduwen erop grijs, blauw of zelfs rood, dat hangt van de omstandigheden af, maar een witte muur zie ik het liefst zonder schaduwen, en zonder omstandigheden.

Een Noordafrikaans huis, aan de rand van de Sahara, in de middag en zonder ramen, zo moet een muur zijn: zuivering, absolutie voor je gretige ziel die zich door zo'n schitterend wit vierkant ijken laat.

Mijn moeder vond het een slechte foto, ‘overbelicht’. Ik vond hem uitstekend, hield hem achter, die foto was van mij.

Ik zat intussen op het gymnasium, las Homerus in het Grieks en Goden in Hellas in het Frans. Ik bekwaamde mij in de stereometrie en bestudeerde de wereld van het atoom. Ik vroeg mij af waarom er in die wereld bijvoorbeeld geen licht doordrong. Als de materie uit leegte bestaat, zoals beweerd wordt, waarom is er dan geen ruimte voor het licht? Ik las een opstel van Emerson over liefde; ‘... die dagen, toen het geluk zelf ons niet gelukkig genoeg was, maar vermengd moest worden met de prikkeling van pijn en zorg.’ Dat was wat ook ik voelde, daar op de achterste bank.

... de stilte van het proefwerk, de gebogen ruggen en ik was al klaar. En als de zon dan diagonaal in het schoollokaal stond en de muren verdeelde in driehoeken en hypotenusa's, dan verbeeldde ik mij dat ik wist wat ‘Hellenistisch’ was.

Mijn liefde gold een klasgenote, Agnes Schönfeld, een meisje uit Indië. Schöne noemden we haar. Ze was ouder dan de meesten van ons, las moderne Franse romans en was niet bijzonder goed in sport. Een knap, stijf meisje. Net iets voor mij.

Ik mikte briefjes door de klas ondertekend met het Rolls Royce-teken.

[p. 36]

Een foto, op het grint, bovenop de school, toont hoe gelukkig wij waren. Al die lachende gezichten, prachtige gebitten, hand voor de ogen sommigen, alsof men aan het zeilen was.

Tennissen deden we met z'n vieren. Prachtig, dat gedraaf van die meisjes. En die kleuren. Het rode gravel met de witte serieuze Schöne, gebogen en in spreidstand afwachtend. Schöne die je een bal toezwiepte. Of, als zo'n bal per ongeluk naar het zenith schoot en daar, alvorens te vallen, even stilstond, klein als een planeet - als ik daar woorden voor vond, zoals deze, dan was de dag goed geweest. Ik was dichter, meer dan tennisspeler, maar zonder tennis geen gedichten, en zonder de fiets, in het verkeer, geen dichter.

‘... zonder geld geen dichter.’

‘Iedereen heeft een zeker gevoel voor schoonheid, alleen jij, Robert Roffel, hebt het niet.’ Uitspraak van onze leraar Nederlands. Omdat ik gezegd had van dat geld.

Ja, als het om poëzie ging was ik hard. Keihard. Languit in de bank keek ik naar de ontreddering die ik teweeg had gebracht, met mijn stelling. Geborgen in de zekerheid dat niemand mij begreep.

Het laatste jaar op school was een jaar van eenzaamheid. Ik wilde dat. Geen vrienden, geen relaties. Geen sport ook meer. De dag had ik geruild voor de nacht, en de regen. Ik las Franse romans. J'effleurais ses seins, las ik in L'Etranger (het moment dat hij zijn vriendin helpt het zwembad uit te komen). Ik schreef deze zin in het Nederlands over en huiverde. Ik dacht aan Schöne, in haar zwarte trui en ik stelde mij voor dat ik haar omarmde en tegen mij aanklemde, steeds maar opnieuw.

De zag haar niet zoveel meer als voorheen. We zaten in verschillende klassen. Op een nacht stond ik bij haar in huis, niet in haar kamer, maar onder aan de trap. Ik wist niet wat mij mankeerde. Wat maakte mij zo begerig? En zo bang? Kraaien hebben hetzelfde. Roofzuchtige beesten zijn het die heel dichtbij komen, maar bij het minste alarm vliegen ze weg.

‘Wat was je snel vertrokken’ zei ze de volgende dag. Ze kwam apart naar mij toe. Het gaf mij een warm en vliegend gevoel: dit was er eentje die mij begréép...

Vanaf die dag zag men ons vaak samen.

‘Schöne, waar is je vrijer?’

Heerlijk om dat van haar te horen; dat ze dat gezegd hadden. We fietsten naar huis, met z'n tweeën, en langzaam. Ze maakte me deelgenoot van haar plannen om naar Israël te emigreren, dáár konden ze haar gebruiken. En mij misschien ook. Dit idee lachte mij wel toe.

Onze eerste kussen wisselden wij in het Kralingse Bos, op onze manier. Ik bekende haar later dat zij mij erg ‘warm’ toescheen. Ze knikte: ze was zeer hartstochtelijk.

Zorgeloze schooljaren, bekroond met een eindexamen.

Een zonnige, hete dag. We spreidden, wachtend op de uitslag, een stoïcijnse kalmte ten toon, ik in het bijzonder. Ik droeg mijn nette pak; van de aandacht die mij ten deel viel genoot ik. Agnes, schöne Agnes was de dag tevoren geslaagd, een feit waarvoor ze haar schouders ophaalde. Fiets tussen de benen, een eenvoudig bloesje aan. Wat stelt zo'n papiertje nou eigenlijk voor, zei ze. Nogmaals, ze haalde er haar schouders voor op. Ik glimlachte. Ik dacht er precies zo over. Het niet te loochenen feit dat ik tenslotte, die middag, na veel grapjes en lang wachten, voor mijn examen bleek te zijn gezakt, bracht met zich mee dat ik er voortaan wel anders over zou denken. Joviaal lachend verscheen ik voor mijn klasgenoten; ik bleek de enige te zijn die niet was geslaagd. Ik was alleen. En alleen fietste ik naar huis, mét Schöne overigens die, solidair, me achterna gekomen was.

‘Ga je het nog 's overdoen?’

‘Ik pieker er niet over.’

Het viel me tegen dat zij, ten opzichte van mij, niet consequenter was. Wat dacht zij wel niet? Onze wegen scheidden zich. Voor haar plannen om Frans te gaan studeren had ik slechts hoon over.

Ik bracht een paar dagen door in de bossen bij Rockanje. Het strand was koel, maar veel te vol. Ik bleef op een afstand, op een duintop gezeten, toekijken. Aan mijn voeten de vrouwen met borsten die dansten onder het lopen; hoe meer die dansen, des te groter is het zelfvertrouwen.

Ook wel liggen ze op hun rug, om bruin te bakken, of voorover, op hun buik, het hoofd ter zijde neergelegd op hun gevouwen armen. Schelpvormige heupen waarover een lintvormig badbroekje gespannen staat. In deze houding wordt veel gelezen; uit boeken en tijdschriften lijkt het dat zij informatie opdoen, maar in werkelijkheid kijken ze aldoor omhoog, naar de zon, om te zien hoever die al gedraaid is. De vrouwen draaien mee.

Kop op. Het licht spatte van mijn tanden: succes.

Een Fries huilt niet is ‘work in progress’, vandaar dat een paar alinea's dezelfde zijn als in De Revisor V/5.