De Revisor. Jaargang 6

[p. 46]

De taak van de schrijver

Najaar 1978 publiceerde Carel Peeters, redakteur literatuur van Vrij Nederland, twee artikelen in zijn krant, waarin hij zich de vraag stelt naar de taak van de schrijver. Het eerste artikel was getiteld ‘De ontbrekende dimensie’, het tweede ‘Het literaire ongenoegen’. De redaktie van de Revisor vroeg Peeters de belangrijkste punten van zijn betoog samen te vatten in stellingen, en vier auteurs om er op te reageren. In het volgende nummer van De Revisor zal Peeters' repliek verschijnen, plus eventuele reakties van lezers - waarvoor de redaktie zich aanbevolen houdt.

Carel Peeters:

1 De ontbrekende dimensie van de literatuur van dit moment is de visie: de persoonlijke samenhangen, syntheses en inzichten van een schrijver. Het is niet onredelijk te denken dat heel wat wetenschappen, zoals de psychologie, sociologie en politicologie, op schrijvers ontmoedigend werken, omdat zij voor een deel hetzelfde terrein bestrijken als de literatuur. Maar deze ontmoediging is misplaatst, want - zoals Saul Bellow in zijn rede bij de aanvaarding van de Nobelprijs zei - ‘How poorly they represent us’. Deze wetenschappen isoleren verschijnselen, en iedere wetenschap houdt zich in principe bij zijn eigen gebied. Maar dat is precies wat de literatuur niet deed: daarin werden de samenhangen getoond, daarin vond een synthese van kennis plaats die geen enkele wetenschap kon bieden. Literatuur is wat op geen enkele andere manier kan worden gezegd.

2 Men kan onmogelijk beweren dat de Nederlandse literatuur van de laatste jaren aanzet tot nadenken, laat staan dat er iets van cultuurkritiek in te vinden is.

3 Het gaat in literatuur om tegengestelde belangen: iemand wil iets dat de ander niet wil, iemand vindt iets dat een ander doet steigeren, iemand gelooft iets, de ander niks, de een is een rationalist, de ander is ‘gevoelsmens’ en allebei maken ze brokken; het ene personage neemt een gewichtige en moedige beslissing, de ander weet maar niet wat hij moet beslissen. Zulke voorbeelden van abstracte aard zijn eindeloos te vermeerderen; het gaat er maar om een indruk te geven van waarom het in de literatuur ook zou moeten gaan. Het is deze dimensie, waarbij voor de schrijver de geschiedenis van ideeën zowel als de culturele geschiedenis van zijn tijd komt kijken, die nagenoeg afwezig is in de recente Nederlandse literatuur en die er een plaats in zal moeten krijgen willen we niet nog langer ons inzicht moeten ontlenen aan de abstracties van sociologen dan wel agogen.

De taak van de schrijver is de taak die hij zich zelf stelt. Maar de meeste schrijvers stellen zich geen taak, behalve de uitzonderingen natuurlijk.

[p. 47]

4 Eén blik op de literatuurgeschiedenis leert dat literatuur van betekenis altijd de articulatie is geweest van ideeën en sentimenten die in een bepaalde periode leefden en die verder reikten dan die periode. Dat ‘articuleren’ betekende dat de schrijvers op de hoogte waren van de essentiële thema's van filosofische en culturele aard. Maar nu moet de eerste roman over een rationalist in de industriële samenleving nog geschreven worden. Het intellectuele gehalte van de literatuur is uiterst gering.

5 Binnen elke generatie ontstaat wel een roman waarin de ambivalente verhouding van een schrijver tot de samenleving wordt beschreven. Het gros van de jonge schrijvers leeft nu echter niet op gespannen voet met de maatschappij omdat ze zich hebben neergelegd bij de positie van gelocaliseerde outcast in de maatschappij, een fatalistische bereidheid zich in een marginale en onschadelijke provincie te laten duwen.

6 Het bewustzijn van een schrijver van filosofische en psychologische problemen hoeft helemaal niet zo manifest te zijn. Het is de onnadrukkelijke aanwezigheid ervan in zijn werk die overtuigingskracht oplevert. Daardoor kan een schrijver impliciet een criticus van zijn cultuur worden. Alleen dié literatuur is echt een genoegen om te lezen waar veel ongenoegen uit spreekt.