De Revisor. Jaargang 5

[p. 7]

[De vertellingen van een verloren dag (vervolg)]

geen woorden meer tot zijn beschikking had.

‘De oude meneer die kweekte rozen’, verklaart de kastelein, in antwoord op de vraag van Mazzelman. En hij zegt dat op een toon alsof die mededeling inhoudelijk al zijn gram over hem ooit aangedaan onrecht impliceert. ‘Prachtige rozen’, voegt hij er nog wat zuur aan toe. ‘Dat was namelijk het enige dat hij deed. Rozen kweken.’

‘Ja jongen,’ zegt Mazzelman, nu helemaal in z'n sas, ‘dat waren me nog 'ns tijden. Tijden dat sommige lieden nog het vermogen hadden om echt rijk te zijn, zo volkomen gedachteloos gefortuneerd. Dat hield heel wat in, hoor. Daar hadden ze een dagtaak aan. Daar waren ze de hele dag mee in de weer, met dat volmaakte nietsdoen van ze. Het leven was alleen maar vorm, alleen maar struktuur, om in godsnaam toch de dag te vullen, daar moet je niet te licht over denken, wat dat inhield. Je steeds maar weer moeten verkleden, uitsluitend omdat het een bepaald tijdstip van de dag is. Bovendien hadden ze natuurlijk ontzettend veel kleren, dus dat was steeds weer van: wat zal ik nou weer 'ns aantrekken. Om tureluurs van te worden! En dan al die maaltijden, eetlust of niet! Nooit zomaar hap-slik een boterham, niks hoor, uitgebreide maaltijden waar je heel lang over diende te doen, steeds met diezelfde oervervelende mensen aan tafel, die nog nooit in hun leven iets oorspronkelijks gezegd hadden - domweg omdat je dat niet dééd: iets oorspronkelijks zeggen. Dan een wandelingetje door het park, iedere dag hetzelfde, terwille van de spijsvertering - het is namelijk weer theetijd voor je 't weet - met aan je arm je ouwe tante die stokdoof is en sukkelt met een been. En even later weer: wat zal ik nou 'ns aantrekken. Dan thee. Op z'n best een potje schaak met je grootvader van moederszijde die voortdurend met zijn vingers kraakt. Op z'n bèst, want meestal was het alleen maar konversatie. Kletsen over niets. Dan 't diner. 's Avonds misschien een visite bij of van mensen die even saai zijn als jijzelf. En op de koop toe getrouwd zijn met die stomvervelende trut van een achternicht van je, die je precies voldoende eer bewijst om een stamhouder op de wereld te kunnen zetten. En wanneer dat snel gebeurde, nou dan was je al héél jong aan het tuinieren, want verder niks geen frivoliteiten, rozen kweken, meneertje. - Dat zullen wij nooit leren, zo'n leven kun je alleen met zo'n perfektie leiden wanneer je rijk geboren bent.’

‘Wanneer er iemand ziek was,’ vervolgt de kastelein, ‘dan moesten we 'm naar beneden dragen. Daar werd ie dan onderzocht, in de vestibule. De dokter mocht niet verder dan de vestibule hoor, die was niet fijn genoeg voor de oude meneer.’

‘Pure klasse, Hendrik,’ repliceert Mazzelman. ‘Je ware aristocratie. Liever kreperen dan dat je dat dorpsdoktertje over de vloer krijgt. Dat soort dingen schept duidelijkheid in het leven. Afstand moet er zijn. Zo is 't toch? Die mensen hadden nog eens houvast in het leven! Die hoefden nergens over na te denken omdat alles toch al van tevoren vast stond. En de rest bestònd eenvoudig niet.’

‘Op Nieuwjaarsdag kregen we allemaal een rijksdaalder van de oude meneer. Dan moesten we op een rijtje in de gang staan en werden om de beurt binnengeroepen. En dan kregen we een rijksdaalder van 'm.’

‘Precies, Hendrik. En het had ook een stuiver kunnen zijn, of een cent. Het ging die mensen helemaal niet om het geld, het ging om het gebáár, meer niet.’

‘Maar dat zeiden we niet tegen elkaar hoor. Daar kwam een hele hiërarchie aan te pas. Ik zei bijvoorbeeld dat ik vijfentwintig gulden had gekregen, en dan zei het meisje van de keuken dat ze een tientje had gekregen. Alleen de tuinmansjongen, die had een rijksdaalder gekregen, maar die kon dan ook niet lezen en niet schrijven...’

Zo kabbelt de konversatie voort, rustig en gedempt, even gedempt en getemperd als het licht dat door de vergeelde vitrages naar binnen valt. Je geniet van zo'n moment, waarop alles lijkt stil te staan, alles zich koestert in een zelfvoldane leegheid. Je biedt een rondje aan en zegt:

‘En dan te bedenken dat ik rijk had kunnen zijn, wanneer ik gewild had. Een heel raar verhaal... Lang geleden, het zal een jaar of vijftien terug zijn, ben ik op een ogenblik voor de keus gesteld: wil je rijk zijn? Ja? Welnu, dan ben je vanaf dit moment rijk. Alsjeblieft. Niet? Nou, dan niet - even goeie vrienden. Het gekke is dat die hele geschiedenis op de een of andere manier uit mijn geheugen weggezakt was, dat ik er misschien wel tien jaar lang geen enkele gedachte aan gewijd had, en dat hij me opeens, toen we op weg waren naar Torello weer te binnen schoot. Ik heb het hele verhaal ook nooit aan iemand verteld. Het kwam me allemaal na verloop van tijd zó onvoorstelbaar voor dat ik het zèlf als een verzinsel begon te beschouwen: zo'n verhaal dat je ooit uit je duim gezogen hebt maar inmiddels zo vaak rondverteld, dat je het zelf begint te geloven - terwijl ik dít verhaal nog wel aan helemaal niemand verteld had, vreemd genoeg. Intussen wíst ik natuurlijk dat het toch allemaal echt gebeurd was. En opeens werd ik er na al die tijd weer mee gekonfronteerd. Floep! O gut ja, dat is me ook

[p. 8]

nog eens een keer overkomen! En het klopte, ik kon het opeens verifiëren. Het wàs gebeurd. Tot m'n verbazing...’

‘Echt rijk?’ vraagt Mazzelman, zonder een spoortje van verbazing of ongeloof.

‘Echt puissant rijk. Niet zomaar een miljoen, nee, ieder jaar een miljoen, voor een onbepaalde periode. Zonder dat ik er iets voor hoefde te doen. Gewoon, bij wijze van cadeautje, van iemand die dat toch niet merkte, een miljoen meer of minder...’ - Terwijl je dat zegt, ben je je bewust van een bepaalde klank in je stem: de vanzelfsprekende nonchalance waarmee jij met het begrip miljoen speelt is die van iemand die weet waarvan hij spreekt, iemand die inderdaad dat miljoen had kunnen bezitten - wanneer hij maar gewild had.

‘En?’ vraagt de kastelein, vrij overbodig, terwijl hij zijn tranende ogen met zijn zakdoek dept.

‘Ik heb het afgeslagen, eigenlijk zonder er bij na te hoeven denken. Intuïtief. Terwijl het aanbod me toch tot niets verplichtte.’ - En terwijl je dit zegt komt het moment weer scherp omlijnd bij je boven. Hoezeer je niet verbaasd was over een geschenk dat toch buiten alle tot dan toe denkbare proporties viel en bovendien zomaar uit de lucht kwam vallen. Dat gevoel van ‘o nee hoor, dat kunnen we niet hebben, dáár begin ik niet aan.’ De wetenschap dat de beslissing te weigeren in feite al genomen was, half buiten je om, domweg omdat jij het was die daar zat en voor de keus gesteld werd, en omdat jij iemand was die nu eenmaal niet op zoiets in kon gaan. - Je had geveinsd toch een ogenblik te aarzelen, alleen maar uit beleefdheid. Intussen had je je hersens gepijnigd: hoe dit aanbod af te wimpelen zonder de oprecht gulle gever voor het hoofd te stoten...

‘Het was precies in de periode dat ik me vrij begon te maken van mijn achtergrond, dat ik bezig was mezelf een beetje gestalte te geven. Je eerste eigen kamer, met een vrije opgang. Schuchtere vrijages, studie, baantjes. Dat soort van dingen. Ik moest er niet aan denken: zo'n beslissing, die zo bepalend is voor je hele verdere leven...’

‘Dat is prima, baasje,’ zegt Mazzelman, goedkeurend knikkend. ‘Rijk worden kun je misschien altijd nog, wanneer je dat zonodig wilt, maar arm worden, dat kun je dan niet meer. Zo is dat.’

En dan, terwijl je daar zo zit, met Mazzelman aan je zijde, is er plotseling, in een flits, een beeld. Is het de associatie geweest met Mazzelmans optreden als grafredenaar, is het de vermoeide rust van de Mazzelman die naast je zit en die je zó eigenlijk niet kent? Of is het misschien dat baasje van 'm, die exklusief voor jou bestemde aanspreektitel uit zijn privé-titulatuur? Wat is de reden dat plotseling alle krachten je ontvloeien, dat de tranen je in de ogen springen, is het een zinsbegoocheling?

Schemering. Een klamme regen. Glimmend asfalt reflekteert het licht in kringen. - Ik loop met Mazzelman door een smalle, uitgestorven winkelstraat, smaller en stiller dan ooit een winkelstraat kan zijn. Dáár, naast me, loopt Mazzelman, met zijn handen in de zakken van zijn jas, zijn eeuwige sigaar tussen de tanden, regendruppels in zijn haar en baard... Ik kijk naar hem, van opzij. En het valt me eensklaps op dat zijn ogen onnatuurlijk opengesperd staan, dat er van zijn bewegingen iets onwillekeurigs uitgaat, alsof het alleen nog maar zijn benen zijn die weten dat ze lopen, zijn armen dat ze zwaaien. En op hetzelfde moment dringt het tot me door dat die machine, die machine die hem op zo'n machinale wijze het ene been voor het andere doet zetten, zijn armen doet zwaaien, hem rechtstandig en overeind houdt - dat die machine het toerental verlaagt, langzaam tot stilstand lijkt te komen... - Waarop Mazzelman blijft staan en wankelt. Hij staat daar, voor zich uit starend in de richting die we liepen, en wankelt. Dan lijkt het alsof hij iets zeggen wil. Zijn lippen truien en zijn sigaar valt op de grond. - Waarop Mazzelman ineenzakt: als iets heel erg zwaars dat opeens iedere vormvastheid heeft verloren. Daar ligt Mazzelman aan je voeten, zomaar, midden op het trottoir, heel groot, in zijn jas, met zijn wang op het glimmende plaveisel. Mazzelman! roep je - een snerpende, inwendige kreet alsof er een mes tussen je schouderbladen wordt gestoken. En je hurkt bij hem neer, en raapt - o formidabele zinloosheid - zijn sigaar op, en je pakt hem bij de schouders en schudt hem door elkaar. Er vaart een trilling door hem heen. Je draait zijn gezicht naar je toe, omvat zijn wangen met je handen en je voelt hoe warm je handen zijn. En eigenlijk pas op dat moment realiseer je je dat Mazzelman zijn ogen gesloten heeft, dat er écht iets gebeurd is, dat Mazzelman in elkaar gezakt is, zomaar, midden op straat, dat je van alles verkeerd hebt gedaan, hem niet op zijn rug hebt gedraaid, zijn boord niet losgemaakt en wat al niet... En juist op dat moment opent Mazzelman zijn ogen. Hij kijkt je aan, en hij is heel ver weg hoewel hij toch vlakbij is, je buigt je naar hem over, en fluistert: ‘Mazzelman...’ Waarop er weer een trilling door Mazzelmans leden vaart, en het lijkt of hij zich op wil richten. Waarop Mazzelman fluistert.

[p. 9]

heel zacht, van heel ver, maar toch onverwisselbaar de stem van Mazzelman:

‘Dag baasje, ik ga slapen...’

Wat is dat voor een beeld, een beeld dat logischerwijs op z'n slechtst een hersenspinsel zou kunnen zijn, en op z'n best een toekomstbeeld, of misschien wat betreft dat best en slechtst juist andersom, maar dat zich aan je opdringt in de gedaante van een glasheldere herinnering! Alsof dat allemaal werkelijk al gebeurd is, zich in je geheugen gegrift heeft om het nu opeens en met zo'n triomfantelijkheid prijs te geven? Je kijkt naar de Mazzelman, die naast je zit, de Mazzelman die ongevraagd iets voor je bestelt: een vriend. En je haalt diep adem om je te verzetten tegen een duizeling wanneer hij vraagt:

‘Zeg baas, hoe zijn jullie gegaan? Met 't spoor?’