De Revisor. Jaargang 4

[p. 34]

[Bij meneer Prinsen (vervolg)]

den en in zijn ogen kwam een glans van woede. Ik kende zeker dokter die wel, en tandarts die, en die keurige fabrieksdirekteur. Homo's waren het, allemaal! Ze kwamen iedere week met nog een heleboel anderen van hun ‘klub’ bij elkaar in het duurste hotel van ons stadje. En je hoefde niet te vragen wat ze daar deden. Ja, ja, als je maar bij de deftige mensen hoorde, dan wist de politie ineens van niets! Meneer Prinsen trommelde met zijn hand op de leuning van zijn stoel en leek zich te moeten inhouden om niet op te springen. Ik keek voor me en wachtte met een beklemd gevoel zonder iets te zeggen af. Het enige wat me bezig hield was het verlangen dat het onderwerp waardoor meneer Prinsen plotseling een beangstigende ander werd, gauw voorbij mocht zijn. Gelukkig duurden dergelijke tirades nooit lang. Hij zweeg even, keek verbaasd naar mij, alsof hij vergeten was dat ik al die tijd naast hem had gezeten, en maakte met zijn gewone keuvelstem een opmerking waardoor de spanning verdween.

Nadat we een hele avond hadden zitten praten en gek doen liep hij soms plotseling, op het hoogtepunt van de gezelligheid, naar een kast in een hoek van de kamer. Daar haalde hij diep uit een la een boek tevoorschijn waar ‘Fotostudies’ op stond. Het moment had iets plechtigs. Terwijl meneer Prinsen met het boek in zijn hand terugliep naar zijn stoel keek hij mij aan met een onzekere glimlach. Ik begreep dat hij me iets dierbaars ging laten zien - iets dat hij in het geheim voor zichzelf bewaarde. Terwijl ik naast zijn stoel over zijn schouder tuurde naar de bladzijden die hij langzaam tussen zijn vingertoppen omsloeg, genoot ik van zijn vertrouwen en van de onderzoekende blik waarmee hij bij iedere nieuwe foto naar mij opzag. Na een paar landschappen en portretten kwamen de naaktfiguren: liggende vrouwen en af en toe een man in een broekje waar in het midden een schaduw over viel. Ik grapte soms: ‘Wat een dikke mevrouw!’ en vroeg meneer Prinsen waarom de mannen niet álles uit hadden. Maar meestal zweeg ik, diep onder de indruk van de grotemensengestalten die er door de artistieke belichting star en onwezenlijk uitzagen, als poppen. Wat me extra stil maakte was de ongewone ernst waarmee meneer Prinsen, met zijn wijsvinger zwevend boven het papier, mij begon uit te leggen hoe mannen en vrouwen van elkaar verschilden: ‘Kijk, hier loopt het haar in een boog, daar in een driehoek. En zulke smalle heupen, dat is toch zeker veel mooier!’ Zijn stem klonk vaderlijk en toen ik hem na het plaatjes kijken vertelde dat ik thuis iedere dag stiekum een boek uit de kast pakte met foto's van griekse beelden - allemaal naakte mannen! - lachte hij me toe alsof hij trots op me was.

Omdat ik 's avonds nog niet lang van huis mocht vertrok ik meestal voordat mevrouw Prinsen en Marijke terug waren. Maar 's middags zag ik ze altijd nog even want bij de koffie, die precies om kwart over vijf werd ingeschonken, was iedereen steevast present. Meneer Prinsen en zijn vrouw drongen om het hardst aan dat ik zou blijven tot het allerlaatste moment, wanneer ik door hard te fietsen nog net op tijd thuis kon zijn voor het eten. Als we zo met ons vieren bij elkaar zaten had ik nooit het gevoel op bezoek te zijn. Mevrouw Prinsen vertelde over de ooms en tantes waar ze die middag was geweest en deed daarbij niet anders tegen mij dan tegen haar man en Marijke, alsof ik óók bij de familie hoorde en het vanzelf sprak dat ik iedereen kende. Haar zachte, onzekere stem klonk altijd vriendelijk en ze vergat nooit, zodra ze mij zag, te vragen hoe het met mijn vader en moeder ging. Dat deed meneer Prinsen ook, maar alleen bij haar merkte ik dat het meer was dan een frase. Als ik vertelde dat er bij mij thuis iemand ziek was, zuchtte ze en schudde ze zonder iets te zeggen haar hoofd. Was iedereen gezond, dan riep ze met opluchting in haar stem: ‘Nou, gelukkig maar!’ Ik vond haar erg aardig, maar wanneer ik opkeek naar haar magere gezicht met de dunne, bijna kleurloze lippen en de stille ogen achter haar bril voelde ik, anders dan tegenover meneer Prinsen, ook ontzag. Ze lachte graag - bij het minste grapje van één van ons sloeg ze proestend haar hand voor haar mond - en toch ging er, zelfs bij het lachen, altijd iets ernstigs van haar uit. Echt opgetogen was ze nooit lang. Zodra ze even voor zich keek kwam er een vermoeide uitdrukking op haar gezicht en viel het op hoe slecht ze er uitzag - bleek en met kringen onder de ogen.

Een paar keer heb ik haar verontwaardigd gezien. Ze bloosde dan licht, en haar stem werd plotseling vast en helder. Op een middag stond ze in de kamer, kaarsrecht, met het dienblad voor de koffie in haar hand. Ze vertelde dat ze op weg naar huis de direkteur was tegengekomen van het kantoor waar meneer Prinsen had gewerkt. Meteen nadat hij haar had gezien was hij een winkel binnengestapt. Mevrouw Prinsen draaide zich om naar mij: ‘Weet je, mijn man was daar al jaren, en toen hij ziek werd kreeg hij de volgende maand zijn ontslag.’ Ze zweeg een ogenblik en daarna riep ze heftig, voordat ze naar de keuken verdween: ‘Als ik hem nog eens tegenkom stap ik zó van mijn fiets en pak ik hem bij zijn kraag. Ik wil hem toch nog een keer zeggen dat ik het heel lelijk van hem heb gevonden! Dat mag hij best weten!’

Even later, toen we bij de koffie zaten, lachte ze al weer met haar gewone, goedhartige stem. Maar op haar wangen lag nog steeds dezelfde blos en ik durfde, onder de indruk van haar uitval, tot ik vertrok bijna niets te zeggen.

Wanneer mevrouw en meneer Prinsen iets bepraatten dat ons niet interesseerde, schoven Marijke en ik onze stoelen dichter bij elkaar en lachten en roddelden we zachtjes over school. Thuis was ze lang niet zo verlegen. Ze fluisterde er onbekommerd op los en als ze het niet met me eens was schudde ze driftig haar hoofd. Al gauw klonken onze stemmen harder en waren we, vol van onze nieuwtjes en verhalen, haar ouders en de kamer om ons heen vergeten. Pas als het tegenover ons plotseling stil werd, hielden we geschrokken op en zagen we mevrouw en meneer Prinsen tevreden in onze richting glimlachen.

's Zomers, met mooi weer, dronken ze de koffie buiten. Achter het huis stond een witgeschilderde bank en daar werden dan uit de bijkeuken snel een paar tuinstoelen en een tafeltje bijgezet. Op zulke middagen was iedereen extra goed gehumeurd. Vaak stak de buurvrouw zelf even haar grijze hoofd over de heg om te

[p. 35]

vragen of er feest bij ons was, zo'n pret als we schenen te hebben! En dan riep meneer Prinsen, die mij verteld had dat ze gevaarlijk was met haar nieuwsgierige geloer - vooral als ze wist dat zijn vrouw en Marijke er niet waren - iets geestigs terug, waarop ze grinnikend verdween.

Af en toe keek ik tijdens de koffie-uurtjes buiten onwillekeurig omhoog naar het raam van de slaapkamer, waar ik zoëven was geweest. De gesloten gordijnen wapperden, beschenen door de late middagzon, nog steeds langzaam heen en weer. Het was een vreemd idee dat Marijke en haar moeder, die nu zo gezellig bij ons zaten, geen vermoeden hadden van wat hier in huis gebeurde als meneer Prinsen en ik alleen waren. In mezelf moest ik erom lachen en ik voelde me trots: een slimme jongen, op wie je bij een stiekum avontuur vertrouwen kon. Later - ik moet toen een jaar of dertien zijn geweest - kwam daar een ander gevoel bij. Telkens als ik, hoe vluchtig ook, dacht aan het raam daar boven, werd ik me meteen bewust van de grote, rechtschapen ogen van mevrouw Prinsen en draaide ik, uit angst om haar per ongeluk aan te kijken, mijn blik snel naar een andere kant.

V

Mijn schoolvriendjes had ik van mijn belevenissen tijdens en na het eerste fietstochtje met meneer Prinsen nooit iets verteld. Niet dat ik me tegenover hen geschaamd zou hebben. We probeerden elkaar juist altijd zoveel mogelijk met sterke verhalen te overtroeven. Maar als ik onder leeftijdgenoten was dacht ik nooit aan mijn oudere vriend. Ik kwam niet eens op het idee om met hem op te scheppen. Des te groter was de schok toen ik de volgende zomer merkte dat er jongens waren die meneer Prinsen niet kenden en die toch hetzelfde bleken te weten wat hij me had geleerd.

Eenmaal per jaar, vlak voor de grote vakantie, hadden we met onze klas een ‘buitendag’ op het nieuwe sportterrein aan de rand van het dorp. Afgezien van het stadion in aanbouw en een paar provisorisch aangelegde sportvelden bestond dit terrein nog grotendeels uit een wirwar van zandpaden, struiken en kale stukken land. Onze gymnastiekonderwijzer was weinig streng. Wie geen zin had om mee te doen kon er ongehinderd vandoor gaan en desnoods uren in de omgeving blijven spelen. Je moest alleen zorgen dat je niet van het terrein ging en snel terughollen als je de onderwijzer in de verte lang en ongeduldig hoorde fluiten. Op de buitendag in de vijfde was ik al meteen na de eerste oefeningen samen met mijn nieuwste vriendje van het veld gelopen.

Hij was een van de kinderen uit Indië die het afgelopen schooljaar als nieuwe leerlingen in onze klas waren verschenen - een stille, goedmoedige jongen, iets ouder en iets langer dan de meesten van ons. Opvallend zag hij er verder niet uit met zijn Hollands-blonde haar en zijn grijze ogen. Alleen hadden zijn handen en zijn magere gezicht zelfs midden in de winter een donkere, vaal-gele tint. De ene keer dat ik binnen was geweest in het bovenhuis waar hij met zijn ouders woonde, had hij me een kris en plaatjes van vulkanen laten zien. Uit een kast had hij een paar stukken koraal tevoorschijn gehaald en toen ik er één had opgepakt en bewonderend van alle kanten bekeken, had hij gezegd dat ik het mocht houden. Sindsdien stond het, iedere dag iets grijzer onder het stof, tussen de speelgoeddieren naast mijn bed. Tegen de zomer waren we onafscheidelijke kameraden geworden en het sprak dan ook vanzelf dat ik hem snel wenkte om mee te komen toen ik, op een ogenblik dat de onderwijzer niet keek, tussen de struiken achter het sportveld verdween.

We holden me teen zo ver mogelijk weg. Bij de omheining sloegen we af en dwaalden we, niet langer gehaast, de kant op waar het stadion-terrein eindigde in een veld met hoog uitgegroeide, bloeiende brem. Van onze klas hoorden we nu bijna niets meer. Alleen wat vaag geschreeuw en de korte, schrille tonen van het fluitje van de onderwijzer drongen af en toe vaag uit de verte door. Het kostte ons in deze verlatenheid geen moeite om allerlei avonturen te verzinnen. Soms waren we samen op ontdekkingsreis in een gevaarlijk land met overal sluipschutters om ons heen en dan liepen we, behoedzaam voorovergebogen, op onze tenen tussen de struiken. Als dat ons verveelde draafden we een van beiden plotseling snel voorde ander uit en speelden we, schreeuwend en zwaaiend met denkbeeldige lasso's, een achtervolging door de prairie. Aan de buitendag dachten we pas weer toen we een ogenblik stilstonden en merkten dat het al laat moest zijn. De zon stond veel hoger en boven het terrein hing een roerloze warmte. We luisterden, maar uit de richting van het sportveld kwam geen enkel geluid.

Ergens op onze terugweg raakten we aan het stoeien. We hadden net op een pad in onze buurt een groep klasgenoten langs zien hollen; kennelijk was het pauze en had iedereen nu vrij om te spelen. Toen mijn vriendje zich omdraaide en zei: ‘Kom, we gaan ze achterna,’ greep ik hem met een bruuske beweging van achteren bij zijn armen en even later rolden we vechtend over de grond. Echt kwaad was hij gelukkig niet. Met zijn grote, behendige lichaam had hij in een ommezien kunnen winnen maar in plaats daarvan gaf hij mij, telkens als ik onder lag, goedig de kans om op te kruipen en hem op mijn beurt achterover te gooien in het zand. Toen ik tenslotte, recht over hem uitgestrekt, zijn armen en benen onder de mijne gekneld hield deed hij zelfs geen poging om los te komen. Af en toe glimlachte hij en spartelde wat tegen voor de schijn. Een paar minuten bleven we liggen zonder dat een van ons bewoog. Zijn gezicht stond nu ernstig en zijn ogen staarden strak naar de lucht, alsof hij aan iets anders dacht.

Nadat we waren opgestaan zei hij kortaf, met een gedempte stem: ‘We moeten het ergens doen waar ze ons niet kunnen zien’.

Even keek hij om zich heen en daarna stapte hij het pad op waar we zojuist vandaan waren gekomen. Zonder te begrijpen wat hij wilde liep ik achter hem aan, nieuwsgierig maar ook een beetje bang door zijn vastberadenheid. Onderweg zei hij geen woord. Als ik iets vroeg of hem probeerde aan te kijken, draaide

[p. 36]

hij zijn gezicht opzij. Helemaal aan het eind van het terrein, op een veldje dat rondom door de brem was ingesloten, ging hij op zijn tenen staan en tuurde hij naar alle kanten. Toen zei hij: ‘Vooruit, wie het 't vlugste kan’ en knoopte, nadat hij met scheef opgetrokken knieën was gaan zitten, zijn broek los.

Ik keek, even geschrokken maar al gauw met ontzag, naar het lid dat hij tussen zijn vingers hield. Bij het mijne vergeleken was het indrukwekkend lang. Maar het zag er ook anders uit - veel mooier - dan ik het van meneer Prinsen kende: slank en egaal bleek. Aarzelend door het onbekende gevoel van bewondering hurk te ik naast hem neer om er, net als bij meneer Prinsen, mijn hand naar uit te steken. Maar hij duwde me ongeduldig weg en zei: ‘Ga jij nou daar zitten, dan beginnen we tegelijk’.

Ik schoof naar de plaats die hij had aangewezen en maakte ook mijn broek los. Toen hij ‘ja’ riep en zijn hand open neer liet gaan deed ik zijn bewegingen mee. Eerst keken we elkaar aan en lachten we onzeker. Maar later sloeg hij zijn ogen neer en kwam er een verbeten trek om zijn mond. Nu ik zo aan mezelf was overgelaten kreeg ik een beschaamd, leeg gevoel. Ik had maar één verlangen: dicht naar hem toe te kruipen en hem te vragen het spelletje anders te doen, over en weer. Maar na zijn reaktie van zoëven durfde ik het niet. Hij leek mijn aanwezigheid ook te zijn vergeten. Pas nadat hij had gewonnen keek hij me opnieuwaan, met wijd-open ogen en een krampachtige uitdrukking van triomf op zijn gezicht. Toen bloosde hij en veegde hij het vocht op zijn vingers snel achter zich af in het gras. Even bleef hij besluiteloos zitten. Daarna frommelde hij zijn broek dicht, sprong op en liep zonder iets te zeggen terug in de richting van het pad. Ik kon hem achter de struiken al niet meer zien toen ik hem met een schorre stem hoorde roepen: ‘Schiet op, we zijn al veel te laat. Straks gaan ze ons nog zoeken’.

Inde daarop volgende weken kwamen we vrijwel iedere dag bij elkaar aan huis om samen het dorp of de omgeving in te gaan. Maar het spelletje van het stadion-terrein herhaalde zich niet. Een enkele keer dacht ik er nog wel eens aan terug, maar hij leek het te zijn vergeten. In ieder geval zei hij er nooit meer een woord over en hij deed tegen mij ook niet anders dan vóór de buitendag - even gelijkmatig aanhankelijk en aardig. Toen hij aan het eind van de zomer met zijn ouders naar een verre provincie verhuisde, sloot ik me weer aan bij mijn vroegere vrienden, die hem te ‘sloom’ hadden gevonden om buiten schooltijd mee om te gaan.

Bij meneer Prinsen kwam ik die zomer minder vaak dan in de tijd ervoor en erna. De eerste weken gebeurde dat vanzelf. Ik vergat de oppasmiddag, een andere keer had ik toevallig net zwemles of was ik uitgenodigd voor een verjaardagspartijtje bij iemand uit onze klas. Pas toen mijn moeder op een avond zei dat meneer Prinsen aan de deur was geweest om te vragen waar ik toch bleef, merkte ik dat ik een tegenzin had om naar hem toe te gaan. Zodra ik zijn naam hoorde kreeg ik een onaangenaam, verongelijkt gevoel - alsof het zíjn schuld was dat ik die ochtend op het sportterrein verkeerd had begrepen wat mijn vriendje wilde en hij mij, toen ik op het punt had gestaan hem aan te raken, van zich had geduwd. Tegenover mijn moeder haalde ik mijn schouders op: ik hoefde toch niet áltijd naar die rare man? In mijn hart deed het me plezier dat meneer Prinsen ongeduldig was geworden. Opzettelijk, met een gevoel alsof ik hem strafte, wachtte ik net zo lang tot hij opnieuw op bezoek was geweest en mijn ouders vroegen waarom ik zo onaardig deed. Zij vonden hem ook wel een beetje vreemd met zijn damesachtige manieren, maar voor iemand die ziek was moest ik iets over hebben. Een paar dagen later, op een tijd dat mevrouw