De Revisor. Jaargang 4

[p. 11]

Nicolaas Matsier
Vis dormitiva

Hoor ik de elektrische wekker, op het moment dat zij hem uitschakelt, met terugwerkende kracht? Ook het allergeringste, kortstondigste voorval in een slaapkamer blijkt - door de dromer verwerkt in zijn droom - op hetzelfde moment reeds voorzien te zijn van een voorgeschiedenis, zo snel dat oorzaak en gevolg verwisseld lijken. Of heb ik de wekker de hele tijd al gehooid? Soms dringt een vraag pas na minuten tot iemand door.

Vermoedelijk ben ik alleen maar wakker geworden van de eerste van haar bewegingen, die elkaar in hoog tempoopvolgen: zij trekt het licht aan, stapt over mij heen, doet de gaskachel suizen, zet de radio aan. Daardoor (of slaap ik alweer) hoor ik haar niet in de keuken. Slapend of wakker, ik ken deze handelingen tot in de kleinste details. Ze hebben hun harde doeltreffendheid gemeen. Er wordt nog niet nagedacht, de volgorde is noodzakelijk, er zit niets tussen.

Ik lig, zij loopt (stampt).

Voorlopig wordt het verschil tussen horizontaal en vertikaal uitgewist door de muziek, waarnaar wij geen van beiden luisteren. Altijd Albinoni, Boccherelli, Corelli. Wij zijn nog verenigd door de gesloten luxaflex. Daarachter: kou, duisternis, stilte. Binnen is alles gevuld. Er zijn geen leemtes. Ik heb deel aan haar handelingen. Niets wijst erop dat ik zometeen niet ook zal opstaan.

Maar vanaf het moment dat zij haar tanden poetst, naar de kapstok loopt, met tassen klikt beginnen de verschillen groter te worden. Ik moet nu zeker weten of ik slaap. ‘Dag!’ roepend trekt zij de deur achter zich dicht, loopt de trap af. Ik houd mijn ogen gesloten. Ik denk niets. Er is geen sprake van bewustzijn. Maar ik slaap niet; ik beweeg mij niet. Als mijn aanwezigheid nog minimaler kon zijn - zou zij dat zijn.

Als hij zich gisteravond heeft voorgenomen vandaag bepaalde dingen te doen, als hij die zelfs op een papiertje geschreven heeft, als hij haar gisteravond dringend gevraagd heeft hem te wekken - weet ik daar niets van. Volkomen blanco val ik samen met het eigen lichaam, dat niet weet of het slaapt; dat niet weet of het de wekker hoort; dat niet weet of het lekker ligt. Want niemand stelt zulke vragen. Mijn geest is de tabula rasa der empiristen. Niets kan bij mij de indruk wekken dat ik niet zou slapen. Misschien slaap ik ook werkelijk wel.

Ik draai mij om. Ik heb mij omgedraaid. - Ik til mijn hoofd op en kijk naar de wijzerplaat. Ik stel de wekker een uur later af. Dat wil zeggen, ik draai het wijzertje drieëntwintig uur terug. Er kan geen twijfel aan bestaan dat ik wakker ben.

Het geeft een veilig (legitiem) gevoel dat de wekker opnieuw afgesteld is. Ik ben ervan overtuigd dat ik over een uur zal opstaan. Er is niets aan de hand. Ik herhaal: er is niets aan de hand. Nu kan ik me opeens herinneren dat ik me gisteravond heb voorgenomen vandaag bepaalde dingen te doen (dat ik die op een papiertje geschreven heb, dat het papiertje op mijn buro ligt) - maar niet, wèlke dingen. Behoudens wat zich gewelddadig aan mij opdringt, zoals het geluid van de wekker, en behoudens wat, zoals dat papiertje, is binnengeslipt als gevolg van mijn overtuiging dat ik over een uur zal opstaan (en tevens om die overtuiging kracht bij te zetten), is er niets wat zich aan mij voordoet. En voorzover zich niets aan mij voordoet, ben ik er niet.

Ik druk de rechter knop in. De linker is voor definitief, de rechter voor uitstel en herhaling. Anderhalf uur lang zal ik er om de tien minuten aan herinnerd kunnen worden dat ik wilde opstaan. Het monotone geluid is dat van de herinnering aan mijn wil. De de ails van het uitstel worden aan de wekker overgelaten. Telkens opnieuw zal ik ieder verband tussen het gezoem en mijn huidige wil kunnen ontkennen. Telkens opnieuw zal ik gelijktijdig mijn oude voornemen kunnen hernieuwen. Maar zoals het gezoem naar het einde toe geleidelijk zal afnemen om, vrijwel onhoorbaar geworden, tenslotte op te houden, zo zal er ook steeds minder wil zijn om ontkend te worden, en steeds minder ontkenning. Dat wil zeggen - als het mechaniek van de wekker en dat van mijn wil nauwkeurig op elkaar zijn afgesteld.

De klassieke muziek moet al die tijd als stilte gefungeerd hebben. De fluwelen stemmen (sottovoce, intiem van timbre), die namen noemen, tijden, plaatsen, ondersteunen haar. De woorden - Köchels Verzeichnis... basso continuo... allegro maestoso... - trekken de dekens glad, stoppen mij in, schikken de kussens, om zich, zonder mij wakker gemaakt te hebben, zachtjes te verwijderen.

[p. 12]

Hoe vaak heb ik de wekker al uitgeschakeld? De firma Remington neemt aan dat de vinger van de slaper, in volslagen duisternis onderweg naar de oorsprong van het gezoem, het verschil kent, niet tussen links en rechts, maar tussen glad en geribbeld. Terwijl het ruimtelijke begrippenpaar een beroep doet op het abstractievermogen, lijkt de tastzin, het oudere zintuig, het zonder taal te kunnen stellen. Men hoeft minder ontwaakt te zijn om de geribbelde, dan om de rechter knop in te kunnen drukken. Voor het geheugen van de tastzin is de aanraking op zich voldoende. Daarom weet ik niet hoe vaak ik de wekker al heb uitgeschakeld. Ik tel niet. De herinnering zetelt in mijn hand. Wel begint zich vandaaruit een soort humeur van lichamelijke aard te verspreiden. In dat humeur ligt precies besloten hoe vaak de wekker al is uitgeschakeld. Maar zichzelf kent het niet. Misschien is het duidelijker om te zeggen dat ik wakker ben als de wekker níet, en slaap als hij wèl zoemt. Misschien bestaat er zoiets als lichamelijk liegen.

Een ander soort stem is het (een stem van vandaag, ongepolijst) die mij hardhandig wekt. Het is de stem van iemand die weet wat eraan scheelt. Van iemand die iets uitlegt, iemand die iets vereenvoudigt. Liever zou hij nu in het geheel geen moeilijke woorden gebruiken. Wat ik, uit de verte, hoor is dat iemand een bepaalde opvatting heeft van zichzelf en van zijn luisteraars. Ik luister niet. Ik onderga het als een soort zwaar verkeer. Het is uitsluitend de vorm van het gesprokene die mij gewekt heeft.

Wordt het lichter aan de binnenkant van mijn oogleden? Alleen wanneer ik niet slechts wakker ben, maar wéét dat ik het ben, heb ik er moeite mee de gevolgen te negeren van het feit dat de lamellen van de luxaflex zo zijn afgesteld dat ze van boven af licht doorlaten. Licht, dat zich naar ik uit ervaring weet niet zozeer vermengt als wel vloekt met het nog steeds brandende lamplicht. Wat ik met tegenzin mijn bewustzijn moet noemen strekt zich nu uit over het hele huis: ik slaap niet langer in de slaapkamer, maar in de ruimte die aan twee zijden begrensd wordt door luxaflex. Er is, met andere woorden, geen verschil meer tussen wat de oogleden en wat de lamellen doen.

Luisteren veronderstelt een numeriek verschil tussen spreker en hoorder; naar zichzelf luistert men niet. Zoals ik in een droom hiërogliefen lees en er geen onderscheid bestaat tussen de tekst en mijn begrip, mijn begrip en mijzelf, en de hele droom slechts een aspekt is van mijn slaap, zo is ook de schoolradio - hogere klassen - een uitvloeisel van mijzelf. Met mijn volwassen stem lees ik een bericht uit de krant voor. Na een korte stilte stel ik (vriendelijk, alsof het niet erg is wanneer iemand het antwoord niet weet) de vraag ‘Wat is een kabinetscrisis?’ Wij denken na.

Lagere klassen. Ik interview de stationschef van Lage Zwaluwe. Op bedachtzame wijze geef ik antwoord aan de zesjarige scholier: ‘...opgebeld heb, doe ik de bomen omlaag, met de hand gaat dat hier nog.’

Kleuterprogramma. ‘Wat koop je bij de bakker?’ Met de anderen schreeuw ik: ‘Bróód!’ ‘Ja. En nog véél meer. Jongens, ik ga jullie nu verder vertellen over Konrad de Koe en Ferdinand het Varken, weten jullie nog wel?’ Mario zit weer heel hard te knikken. ‘Konrad de Koe had dus telefoon aangelegd (weten jullie het nog?) en daar stond dus dat gro-te, hou-ten oor op het dak, en Konrad maar luisteren of zijn tante Angélique ook opbelde...’ Stilte. Ondraaglijk. Niet langer uit te houden. In één beweging ben ik opgestaan, naar het toestel gerend, heb de stem het zwijgen opgelegd, de kachel laag gedraaid, de lampen gedoofd. Doodstil sta ik midden in de kamer naar de planten te kijken. Er heerst een temperatuur van hoogbejaarde mensen. Het enige dat beweegt is de pauweveer die, door de opstijgende warmte van de kachel, met schokkende bewegingen ronddraait in de hals van de fles op de schoorsteenmantel.

Ik weet wat me te doen staat: de luxaflex ophalen, de planten water geven, afspraken nakomen, aantekeningen ordenen, een funderingsonderzoek laten uitvoeren, de was wegbrengen, het boek uitlezen, haar opbellen.

En als ik daar geen zin in heb kan ik: het huis verlaten, een cappuccino drinken, de trein nemen naar Den Helder, omdat het zo heet, of omdat het een eindpunt is, of omdat ik er nooit geweest ben en niets te zoeken heb, naar een middagvoorstellinggaan, zwemmen in een zwembad, een meter boeken verkopen, op de hoek van een straat blijven staan -

Waarna ik opnieuw in bed lig, ogen wijd open, vervuld van een weerzin die niet verder groeien kan. Onwil en woede zijn in nauwkeurig evenwicht en geven in combinatie een smaak van bedorven adem.

Ik heb het ver gebracht op het gebied van bewusteloosheid, halfslaap en dagdroom. Een ontelbaar aantal malen heb ik me omgedraaid. Men kan niet onbeperkt slapen. Men kan niet onbeperkt doen alsof men slaapt.

Ik droom van wakker zijn, ik doe of ik slaap. Ik beoefen de regressio ad infinitum. Ik ben me bewust van mijn bewustzijn, ik walg van mijn walging. Met elke stap verwijder ik me verder van mijzelf.

Ik schijn te wachten. De tijd voor de oude plannen moet nu ruimschoots voorbij zijn. Het gaat allang niet meer om deze of gene taak, dit of dat plan, deze dag of een andere. Het gaat om het opstaan als zodanig. Wat verschaft me een beweegreden? Dat ik zoëven nog door de kamer liep, met een concreetheid die ook de meest heldere gedachtengang deed verbleken - het is een raadsel. Het is volstrekt uitgesloten dat ik ooit nog zal bewegen. Ik probeer een redenering op te stellen die er langs logische weg toe leidt dat ik opsta. Niets verbaast mij zo buitengewoon als dit: dat iemand een plan kan bedenken - en het vervolgens uitvoeren. Het is alsof ik op dezelfde rondgang steeds dezelfde deuren gesloten vind. Terwijl één gedachtengang meer dan voldoende zou zijn, worden mijn gedachten toenemend ijler. Ik weet niet waar ik mij bevind. Het is de vraag of het verleden verder weg kan raken dan het op dit moment is - alom. Wordt

[p. 13]

daar geklopt?

Die vraag beantwoordt zichzelf doordat er opnieuw geklopt wordt: drie maal hard en snel achtereen. Ik zwijg, omdat dit niet het moment is om een pyama aan te hebben. Ontzet bedenk ik dat de radio nog aan had kunnen staan. Zij verdwijnt weer naar boven.

Al die tijd heb ik geweten dat zij het was die klopte, aan de manier van kloppen, en omdat het regent. Omgekeerd weet ik nu pas dat het regent (dat het de hele dag geregend heeft), omdat zij geklopt heeft.

Het gaat natuurlijk weer om die lekkage.

Vanaf het moment dat zij geklopt heeft beginnen de begrenzingen van mijn verblijf me te benauwen. Het is niet langer mijn eigen besluit om hier te doen alsof ik niet besta.

Ik wil opstaan, maar mag geen lawaai maken. Ik wil licht maken, maar het mag niet zichtbaar zijn. Ik wil het huis verlaten, maar met geen ander doel dan erin terug te keren.

Buiten zal het nu ongeveer even schemerig zijn als hier binnen. Ik trek het licht aan en pak - alsof licht tot niets anders kan dienen dan om bij te lezen, alsof deze handeling logisch voortvloeit uit de vorige, alsof ik niets anders te doen heb - een willekeurig boek waarin ik buitensporig snel begin te lezen, met dezelfde dwangmatigheid waarmee ik altijd een paar alinea's lees alvorens te gaan slapen. Om iets anders nog niet te doen. Weten dat je wakker bent doe je alleen op het korte moment tussen wakker worden en opstaan, uitkleden en inslapen - ik laat dit moment voortduren, ik heb het uitgebreid tot een hele dag.

Funkties worden hernomen. Het blijkt dat ik naar het toilet moet. Ik ben al half opgestaan als het tot me doordringt dat doortrekken teveel lawaai maakt. Verder lezend merk ik dat ik honger begin te krijgen.

Wanneer ik mijn honger niet langer kan bedwingen, sta ik onhoorbaar op (zomaar, van het ene moment op het andere), kleed me aan, sluip naar de keuken. Licht aan kan niet - zij zou het kunnen zien. In het donker bak ik eieren en schenk ik melk. (Wat een geluiden: geklok, brekende schalen, sissende boter, krakend papier.) In de verlichte slaapkamer eet ik; de rest van het huis is onbruikbaar vanwege uitgesleten drempels. Mijn bewegingsvrijheid is beperkt. Zij, met haar vierkante en volstrekt openbare aanwezigheid daarboven (ze draait nu grammofoonplaten), fnuikt en kanaliseert mijn schamele handelingen. Ik kauw en lees. Kan ik zometeen niet thuis komen - de piepende deur zachtjes openen en hard sluiten? Ik ben me bewust van de stapel post, waaronder de weekbladen, die achter de deur op de mat moet liggen. Ik zal moeten wachten tot het haar belieft het huis te verlaten.

De grammofoonplaten geven precies aan hoe lang ze thuis is. Dit is de eerste keer dat keuze en volume me niet irriteren. Enkele malen doof ik veiligheidshalve het licht (waarvan ik niet weet of het op de gang doorschijnt), om het weer te ontsteken bij de volgende plaat.

Hoewel ik voorzien heb dat er opgebeld kan worden, en besloten niet op te nemen, bezwijk ik. Ik doe het licht uit.

Met één arm uitgestrekt om nergens tegenaan te stoten, bereik ik het toestel. Het heeft nauwelijks zin de ogen überhaupt open te hebben. Met gedempte stem noem ik mijn naam. Terwijl ik zelf zo weinig mogelijk zeg luister ik naar een vriend die, volkomen op zijn gemak, keuvelt. Ik praat zo zacht dat het moet opvallen. Is er iets, vraagt hij. (Nee.) Beschaafd, zegt hij. Terwijl hij midden in een verhaal is let ik opeens scherp op. Geen grammofoonplaat meer te horen. Sleutelgerinkel. Zij is bezig te vertrekken! Ik hoop, ik bid, ik smeek dat hij aan het woord zal blijven terwijl zij de trap afdaalt. Dat ik, terwijl zij de deur passeert, niets zal hoeven zeggen. Klossend komt zij de trap af. Gewone snelheid, dat wil zeggen niet erg snel. Er valt een stilte in het gesprek. Hij zwijgt. Anekdote afgelopen. Normaliter zou ik nu iets moeten zeggen. Ik zwijg eveneens. Ik adem vrijwel niet. Klos. Klos. Haar zware lichaam heeft de overloop bereikt.

‘Hé,’ zegt hij. ‘Ben je er nog?’

Ik zwijg. Zij doet de paar passen die de overloop lang is. Zij staat nu plusminus naast me, alleen de deur scheidt ons. Ik luister bewegingloos.

‘Hé, Nico! Is er iets?’

Zij klopt niet opnieuw... Ze loopt de volgende trap af...

‘Nico! Wat is er? Wat is er aan de hand? Hallo!’

Ik zwijg, en blijf, ondanks de kreten in de hoorn, die steeds dringender worden, zwijgen, tot ik eindelijk de buitendeur dicht hoor slaan. Ik geef een verklaring. We hangen op. Ik ga, licht aanknippend, onmiddellijk naar de w.c. en luister met ontroering naar het geraas van de stortbak. Daarna ontsteek ik alle lampen in huis: mijn burolamp, het spotje op de planten, het spotje op de boekenkast, het koperen lampje op de rooktafel, mijn leeslamp, haar burolamp, haar leeslamp, het spotje boven de draaitafel, de verlichting van de afzuigkap, plus het licht op de gang, om duidelijk te kennen te geven dat ik er weer ben. Ik zet een fluitconcert op. Het regent nog even hard. Ik was me. Ik scheer me. Ik voel me als een wond waar de pleister van af is getrokken.