De Revisor. Jaargang 3

Paul Verlaine/Peter Verstegen

Mon rêve familier

Je fais souvent ce rêve étrange et pénétrant
D'une femme inconnue, et que j'aime et qui m'aime,
Et qui n'est chaque fois, ni tout à fait la même
Ni tout à fait une autre, et m'aime et me comprend.

Car elle me comprend, et mon coeur transparent
Pour elle seule, hélas! cesse d'être un problème
Pour elle seule, et les moiteurs de mon front blême,
Elle seule les sait rafraîchir, en pleurant.

Est-elle brune, blonde ou rousse? - Je l'ignore.
Son nom? Je me souviens qu'il est doux et sonore
Comme ceux des aimées que la Vie exila.

Son regard est pareil au regard des statues,
Et pour sa voix, loin taine, et calme, et grave, elle a
L'inflexion des voix chêres qui se sont tues.

Een oude droom van mij

Een droom die ik vaak droom, vreemd en indringend:
Er is een vrouw van wie ik hou - en zij
Houdt ook van mij. Ze is steeds weer verschillend,
Maar steeds begrijpend, en ze houdt van mij.

Zij heeft begrip - al is mijn hart doorzichtig,
Geen mens die het doorziet behalve zij,
En zij alleen schreit tranen die verfrissen
Over die klamme, bleke kop van mij.

Is ze blond, bruin of rood? - Ik weet het niet.
Ze draagt dezelfde lieve naam als een
Van mijn gelieven die het leven liet.

Haar blik is die van een godin uit steen,
En dan haar stem - van ver, stil en sereen:
Een van de stemmen die voorgoed verdween.

[p. 19]

Poëzie vertalen is niet iets dat altijd wel lukt als je er maar genoeg tijd in steekt. Zeker als het gaat om poëzie in gebonden vorm, zal een vertaler meestal vrij snel merken of het gedicht zich láát vertalen - of hij, door toeval of voorbeschikking, zodanig materiaal aantreft in zijn eigen taal, dat de inhoudelijke elementen daarin opnieuw kunnen worden gerangschikt op een wijze die ook recht doet aan de vorm van het gedicht, de klank, het rijm, enzovoort.

Nu is bovenstaand sonnet van Verlaine een goed voorbeeld van poëzie die zich eigenlijk niet laat vertalen. Vele jaren geleden heb ik het een tijd lang geprobeerd, zonder dat er iets anders uitkwam dan moeizaam geknutsel. Maar het gedicht bleef in mijn geheugen hangen, en zoals blijkt heb ik het uiteindelijk toch vertaald.

Wat was er dan zo onvertaalbaar aan? Ten eerste is de inhoud onverteerbaar melodramatisch, maar ook de vorm geeft enorme problemen. Het is geschreven in regels van zes voeten. Zesvoetige regels zijn gangbaar in het Frans, maar in het Nederlands is het haast ondoenlijk om in zesvoetige regels een gedicht te schrijven dat de aandacht langer dan één regel gevangen houdt. Het beste is om er vijfvoeters van te maken. Maar dan is het haast niet te vermijden dat er informatie verloren gaat. Het Frans is wel een fractie wijdlopiger dan het Nederlands, maar het is toch niet mogelijk om dezelfde hoeveelheid informatie te verwerken in ca. 16% minder tekst. Natuurlijk is ook het strakke rijmschema een groot probleem, vooral het vinden van twee maal vier gelijkluidende woorduitgangen voor het octaaf.

Maar de grootste moeilijkheid vormt toch de inhoud. Verlaine was een heel gevoelige natuur, en daardoor is veel van zijn poëzie wel erg sentimenteel. Zo ook dit gedicht. Het is eigenlijk niet serieus te nemen, maar juist de sentimentaliteit had voor mij een onbedoelde humor die mij bizonder beviel. Kon ik dat aspect misschien extra accentueren? Daarmee zou ik het gedicht stellig vervalsen, maar ook genietbaar maken voor een nieuw publiek.

Ik geloof dat dit in principe moet worden afgewezen, maar heb het toch gedaan. Het ging als het ware vanzelf, toen ik een keer de slaap niet vatten kon, in enkele uren tijds. Het rijmschema is - met veel kunst en vliegwerk van halfrijm en hetzelfde woord nog eens - intact gebleven; de opvallende herhalingen in het Frans (aime; m'aime; tout à fait; tout à fait; m'aime; comprend; comprend; pour elle seule; pour elle seule; elle seule) zijn in het Nederlands wat minder sterk aanwezig, maar toch niet verdonkeremaand (droom; droom; hou; houdt van mij; steeds; steeds; begrijpend; houdt van mij; begrip; doorzichtig; doorziet; zij; zij; zij alleen); de vertaling is, zij het minder welluidend dan het origineel, toch nog behoorlijk welluidend.

Maar de inhoud is, zoals gezegd, vervalst. Niet omdat ik veel informatie heb weggelaten (dat valt wel mee), maar omdat de sentimentaliteit in de vertaling sarcastisch is geworden, vooral door de zevende en achtste regel. Het gedicht heeft iets Dorrestijn-achtigs gekregen. Maar is Hans Dorrestijn eigenlijk niet een van de eersten aan wie je denkt als je zoekt naar een hedendaagse Nederlandse reïncarnatie van Verlaine?