De Revisor. Jaargang 3

[p. 44]

John Updike
Nu is Harv aan het ploegen

Ons leven is onderworpen aan de wetten van de archeologie. Een periode van mijn leven, die langer geleden lijkt dan zij is, heb ik doorgebracht op een boerderij zonder elektriciteit en centrale verwarming. In de woonkeuken hadden we een schoorsteen en, volgens mijn herinnering, een soort chocoladekleurige rechthoekige kachel met van boven een dubbele rij gleuven en met metalen poten op een plaat asbest. Ik heb in geen jaren aan deze kachel gedacht; de voorstelling ervan lijkt met één hoek uit de bodem van 'n kuil te steken. Hij was zo hoog als een jongen en verwarmde een rechthoekig gebied in de lucht om zich heen; als ik ziek was werd ik door mijn ouders in dekens gepakt en op een blauwe sofa bij de kachel gelegd; dan probeerde ik precies in de strook warmte te blijven liggen, terwijl mijn koorts rees en daalde en op zijn hoogtepunt mijn knieën onder de dekens transformeerde tot vreemde intieme bergen, aan de voet waarvan een kom bouillon op een uit de verte gezien, cirkelvormig meer leek. De kachel werd gestookt met wat wij kolenolie noemden. Ik vraag me nu af, wat toen duidelijk waarneembaar moet zijn geweest, of kolenolie en petroleum precies hetzelfde zijn. Ja, dat moet toch zo zijn, want ik herinner me dat ik de kachel en de petroleumlampen vulde uit dezelfde kan, een vijfliterkan met een tuit opzij en een dop in het midden van de bovenkant, die losgedraaid moest worden als ik schonk - anders stootte en schokte de kan door iets van luchtdruk als een onhandelbaar levend ding in mijn handen, en morste ik de tevoorschijn gulpende, doorschijnende vloeistof met zijn doordringende geur. Wat in de lampen petroleum was, werd kolenolie in de kachel: er bestaan dus behalve existentiële verschillen ook essentiële. Wat brood is in de oven wordt Christus in de mond.

Als de lente kwam ontdooide onze aandacht en was zij vrij om naar buiten te zwerven. Van de plaats waar wij woonden was geen autoweg, geen toren, zelfs geen telefoonpaal te zien. Wij woonden op de flank van een heuvel, omgeven door bomen en gras en wolken. Aan de andere kant van een ondiep dal, waarin ongebruikt grasland lag, stond een tweede boerderij recht tegenover de onze op de helling, als in een spiegel. De indeling van schuren en stallen was anders, maar verder waren de huizen vrijwel gelijk - zandstenen boerenhuizen zoals je die in Pennsylvania ziet, de zijden precies naar de vier windstreken en wat te hoog in verhouding tot de breedte, alsof de zolderramen proberen over de bomen heen te kijken. Ze waren waarschijnlijk ongeveer in dezelfde periode van de vorige eeuw gebouwd, en later op dezelfde manier bedekt met zanderig pleisterwerk in een warme tint, dat nu hier en daar afbrokkelde. Op kille ochtenden in april en mei leek de dunne blauwe rook uit de schoorsteen van het huis in de verte de rook uit onze schoorsteen te beantwoorden en de sissende gloed van de kersenhoutblokken, die ik mijn vader in onze haard had zien opstapelen, in een andere dimensie te vertalen.

De belendende boerderij was van een moeder, Carrie, en een zoon, Harvey, die ook samen het werk deden. Zelfs in de onvoorstelbare bloei van haar leven kon Carrie niet veel groter dan één meter vijftig zijn geweest. Nu was ze zo gekromd door zestig jaar gebogen hard werken, dat ze haar gezicht in een soort saterachtige grimas naar boven moest draaien als ze met je praatte. Ze droeg strakke hoge schoenen, die aan al haar bewegingen iets wippends gaven, en een ouderwetse muts, zodat ze mij van opzij gezien angst aanjoeg door haar gelijkenis met de eerste boeman van mijn kinderjaren, de vrouw zonder gezicht op het blik met Dutch Cleanser, die zichzelf in eindeloze kringen achterna zat met een stok. Harvey, die naar plattelandse gewoonte Harv werd genoemd, was dik maar bewoog zich licht en onhoorbaar; de deur rammelde onder zijn kloppen voordat we wisten dat hij op de galerij was. Daar stond hij dan, omringd door jachthonden, een jachtgeweer met de haan ontspannen onder zijn arm, terwijl mijn ouders tevergeefs probeerden hem binnen te noden. Hij bleef liever buiten staan praten, en zijn stem was vaag en ver, als de wind die in een fles blaast; als hij 's nachts op wasberen jaagde in ons bos, dat in het zijne overliep, leek het geblaf van zijn honden een stille geest te begeleiden, die zich met even weinig moeite tussen de bomen voortbewoog als de maan boven door de wolken.

In het voorjaar spande Harv hun muilezel in en ploegde hij in horizontale lijnen de zachte glooiing van het land, die het spiegelbeeld was van de glooiing waar ik op stond. De met elkaar verbonden silhouetten van de man en de muilezel bewogen heen en weer als een langzaam penseel, dat de bleke droogte van het winterkale land overschilderde met de natte donkere kleur van de klei. Het leek in mij te gebeuren; en nu ik tegelijk

[p. 45]

met deze eeuw ouder word, bewaar ik in mijzelf deze herinnering, dit beeld dat bovenkomt uit een pastorale tijd voor mijn geboorte, deze vondst uit een laag waar alleen de minerale afgrond nog onder ligt.

De Engelsen die opgravingen verrichtten in Ur stuitten, bij het steeds verder uitgraven van hun groeve tussen de lagen puin die waren achtergelaten door de elkaar opvolgende perioden van de Soemerische beschaving, plotseling op een bed van volmaakt schone klei, waarvan ze aanvankelijk aannamen dat het de vroegste sliblaag van de delta was. Er werden metingen verricht en de klei bleek te hoog te liggen om de oorspronkelijke rivierbedding te kunnen zijn; toen ze dieper groeven, ontdekten ze dat de klei na tweeëneenhalve meter ophield en plaats maakte voor nieuwe lagen aarde vol vuursteen en potscherven. Maar terwijl het Soemerische aardewerk op een draaischijf was gemaakt en niet was beschilderd, vertoonden deze fragmenten resten van kleur en waren ze met de hand gemaakt. De vondsten bleken afkomstig te zijn van een totaal verschillende beschaving die wordt aangeduid als ‘al “Ubaid”, en de tweeën eenhalve meter klei waren de tastbare herinnering aan de legendarische zondvloed die werd overleefd door Noach.

Mijn bestaan lijkt eenzelfde gelaagdheid te vertonen. Bovenop ligt een dunne laag puin, minuten, uren en dagen, en de gebeurtenissen en voorwerpen waarmee die dagen gevuld zijn. Helemaal onderaan is de verborgen ruimte waar Harv - die na de dood van zijn moeder de boerderij heeft verkocht en is getrouwd en naar Florida verhuisd - eeuwigdurend ploegt. De laag daartussen, even dik als die tussen het gras en de wolken en niet meer overeenkomst vertonend met klei dan vuur met lucht, wordt gevormd door de dichte leegte waarin de vrouw als een overstroming kwam en ging. Laten we heel duidelijk zijn. Ze is daar niet. Maar ze was er: het bewijs hiervoor is te vinden in de vreemde holheid van vrijwel elke scherf die aan de oppervlakte komt bij het wroeten in de dagen. Hoewel natuurlijk de grootste zorgvuldigheid in acht moet worden genomen bij uitspraken over bewijsmateriaal dat zo breekbaar is, zo verbrokkeld en zo besmeurd met de modder van gelatenheid en vermoeidheid, lijkt elk fragment toch op dezelfde manier hol te zijn; en een soort vorm, of tenminste een aanzet tot een beweging die, als we ons haar ononderbroken doorgaand konden voorstellen, een vorm zou opleveren, die hypothetisch aangeduid zou kunnen worden. Maar we zijn op vastere grond als we gewoon de bovenste dagenlaag beschrijven.

Overvloedig aanwezig zijn kleine accessoires die met kleding te maken hebben, vooral ceintuurs en schoenveters; porseleinen borden, met en zonder ornamenten; roestvrij stalen bestek; tafeltjes met één losse poot; glazen waarin, als onregelmatige juwelen die haastig zijn weggestopt bij de schrikwekkende dood van een koningin uit de oudheid, ijsblokjes zitten; gezichten, stemmen en speelgoed van kinderen; kranten; en geïsoleerde flarden weer, lucht, torens en plantengroei. De volgorde waarin de elementen voorkomen is niet willekeurig; over het algemeen is bij het onderzoeken van elke nieuwe laag een tandenborstel het eerste voorwerp dat wordt gevonden, vaak gevolgd door de versnellingshendel van een auto en een ballpoint, of een vulpen die onveranderlijk uitgedroogd is. Voorbehoedsmiddelen en flesjes waar kennelijk medicijnen in hebben gezeten zijn geen uitzondering. Soms wordt een bladzijde van een boek gevonden samen met een stuk zeep, en verwarrende sneeuwstormen van sigarettenfilters en golfballen moeten moeizaam worden afgegraven. Behoedzaamheid is geboden; dagen zijn, hoewel ze gezamenlijk een schijnbaar eindeloze hoeveelheid afval leveren, afzonderlijk gezien een onwerkelijk dun vlies. Bij de opgravingen van de uiterst kwetsbare graftombe van koningin Shub-ad in Ur kon een onhandig neergezette voet een verborgen schedel verbrijzelen, en een houweel dat een centimeter te diep de grond in werd gedreven kon te vroeg een stuk van een gouden band mee naar boven nemen, of een diadeem, of een gouden beukeblad breekbaarder dan een wafel.

Zo dreigen ook de dagen van mijn leven, zelfs waar de toplaag het sterkst lijkt, tot stof uiteen te vallen en mijn blik te confronteren met een vreselijk, aan zichzelf overgelaten goud in de diepte. Onder de aanraking van oude gevoelens van hoop wijkt het behang uiteen en wordt de afwezigheid van een muur zichtbaar. Een seringenstruik, en het haar van de vrouw overspoelt mij. Gitaarmuziek zweeft uit een raam, en ik draai me om, om te zien of zij het hoort, en ontdek opnieuw dat zij er niet is: verdriet vult mijn mondholte met een smaak van oud metaal, en verlies doorstroomt de doorschijnende ruimte tussen het gras en de wolken als een allesomvattende hypothese van de etherische fysica. Uitgestrekte wegen openen zich naar alle kanten onder deze openbaring, en de hele wereld, met steden en bomen, lijkt een negatieve afdruk van haar afwezigheid, een soort gekleurde holte waaruit haar aanwezigheid gereconstrueerd zou kunnen worden, zoals houten artefacten, die allang tot niets zijn verrot, kunnen worden herschapen uit de indruk die ze in klei hebben achtergelaten, een schaduw van verf en structuur die een vinger gemakkelijker uitwist dan het poederige patroon op een vlindervleugel.

Stel je een strand voor. 's Nachts. Het gewone, onveranderlijke web van de sterren aan de hemel. Boten die op enige afstand van het strand voor anker liggen en zachte klappen uitwisselen met het water. Veel mensen, een picknick; er brandt een groot kampvuur, dat gezichten doet oplichten in het donker. Ze is er. Zij, zij zelf, is er, hier. Verkild van angst onder de mantel van het donker ga ik naar haar toe; het verbaast en verrukt mij dat ze zo menselijk en klein is, teruggebracht in de werkelijkheid naast mijn schouder. ‘Hoe is het met je?’

‘Goed, heel goed.’

‘Nee, hoe is het echt met je.’

‘Dat moet je niet vragen. Het gaat best. Je ziet er heel goed uit.’

‘Dank je.’

Het nerveuze glinsteren van haar ogen, die langs mijn schouder in het vuur kijken, vertaalt het vuur dat mijn vader aeonen geleden aanstak in weer een andere dimensie. Eindelijk kijkt ze

[p. 46]

naar mij. Het vuur in haar ogen gaat uit. Ze vraagt: ‘Wil je koffie?’

‘Ik heb geen kopje.’

‘Ik heb een kopje.’

‘Dank je. Je bent erg lief voor me.’ Als ik het kopje aanraak dat zij ook aanraakt (onze vingertoppen raken elkaar niet), voeg ik eraan toe: ‘Je moet me niet haten.’

‘Ik haat je niet. Dat geloof ik niet, tenminste.’

De smaak van metaal volgt in mijn mond op de smaak van koffie. ‘Daar ben ik blij om,’ zeg ik. ‘Ik heb er nog steeds veel pijn van.’

‘Dat wil je graag. Je geniet van lijden, omdat je niet weet wat lijden is.’ En door de snelheid waarmee ze haar hoofd heen en weer beweegt, naar het vuur en ervan af, alsof ze het uit een strik moet bevrijden, realiseer ik me dat ze worstelt met haar tranen; ik word gegrepen door een golf van verrukking en even ben ik weer haar meester, gedragen door de vloed.

Ik zeg: ‘Dat weet ik wel.’

‘Nee.’

‘Ik vind het erg dat je me haat,’ zeg ik om haar tot tegenspraak te verleiden.

De tegenspraak komt niet. ‘Ik denk niet dat dat er iets mee te maken heeft,’ zegt ze nadenkend, en ze pakt ons kopje uit mijn hand en neemt een slokje, alsof ze daardoor haar woorden een grotere precisie kan geven. ‘Ik denk dat het komt doordat ik gewoon dood ben. Ik ben dood voor jou,’ - en ontroerend vastberaden zegt ze mijn naam. ‘Probeer dat alsjeblieft te begrijpen. Ik verwacht niets van jou; dat geeft een gevoel van grote opluchting. Ik ben erg moe. Het enige dat ik van jou wil, is dat je me met rust laat.’

En ik hoor mijzelf zeggen ‘Ja’ terwijl ze wegloopt, haar lange haar dansend op haar rug bij de lichte vlugge stappen die ze nog steeds heeft, ‘Ja’, alsof ik van een afstand en wetenschappelijk de onaantastbare feiten om mij heen bevestig: het rigide spatten



patroon van de sterren boven mijn hoofd, het zand dat in het voorbijgaan mijn voetdrukken opneemt, de zee die verstrooid een bleke branding over de rand van het donker laat glijden - linten van fosforescerend wit die steeds weer afgewikkeld worden, steeds in dezelfde richting, als de wagen van een schrijfmachine.

Waar ben ik? Het doet er niet meer toe. Ik ben oneindig klein, verloren, onzichtbaar, niets. Ik verlaat het vuur, het gezelschap van de anderen, en zwerf verder dan de buitenste cirkel, het randgebied waar je nog gitaarmuziek kunt horen. Iets ver weg trekt mij aan. Ik kijk omhoog, en de sterren drukken in hun nabije helderheid op mijn gezicht, dringen in mijn schuld en schaamte binnen met de vreemde, alles doordringende sterke zekerheid dat het heelal, menselijk gezien, volkomen doorzichtig is: wij bestaan als oneffenheden in oud glas. En als ik deze doorzichtigheid ervaar, gaat mijn geest binnen in een plotselinge vrijheid, iets als krankzinnigheid; de sterren lijken mij een dak, het dak van dagen waar we elke nacht afvallen, wat we overleven, een wonder. Ik wacht op wederopstanding. De archeologie is de wetenschap van het ongelooflijke. Troje en Harappa waren fabels tot de spade op iets stootte.

Het is 's nachts op het strand nooit helemaal donker of helemaal stil. De zee houdt alleenspraken, de maan peinst en maakt met haar schijnsel een patroon van koppeltekens op het water. En er gebeurt nog iets anders, iets als het naklinken van een aangeslagen snaar. Wat? Ik ben door de leegte gevallen waarde vrouw was, en ik leef nog; ik beweeg, en sta stil, en luister, en weet. Daar, op de helling van zand, weet ik wat er gebeurt aan de overkant van het grasland, voorbij de lijn waar water en lucht hun elementair bestand in acht nemen. Nu is Harv aan het ploegen.

Uit: De muziekschool, te verschijnen in 1977, bij Meulenhoff, in een vertaling van Willem van Toorn.