De Revisor. Jaargang 2

[p. 83]

Jeroen Brouwers
Exitus Huug Pernath

Wandelstok

1. De laatste keer dat ik Pernath ontmoette was in Turnhout, in de nacht van 3 op 4 mei 1975, alwaar en in welke nacht een poëziefestival werd gehouden. Dit festival heette ‘Poëzie in het cirkus’: het tot deelname uitgenodigde poëtendom trad in de piste van een cirkus op. Dat cirkus heette Wiener.

Den Huug zat, in afwachting van dat het zijn beurt zou zijn om op te treden, op de voorste rij stoelen rondom de piste en hield met zijn knieën een vuilnisbak omklemd. Deze bevatte, ingebed in scherfjes ijs, een niet onaanzienlijke voorraad whisky. De dichter en zijn intimi namen het vocht uit papieren bekertjes tot zich. Als den Huug gedurende het culturele gebeuren wel eens de benen wilde strekken, werd hem het koelvat door een paladijn nagedragen, - immers hijzelf bewoog zich voort met een wandelstok, waarvan het rechte gedeelte van de krul kon worden losgeschroefd en, hol zijnde, ineengeschoven, om aldus gereduceerd de mogelijkheid te bieden in de binnenzak te worden opgeborgen, waarbij bleek dat het holle gedeelte van de stok een regenscherm verborg.

In zijn verslag van het dichtersfeest gaf Het Laatste Nieuws op 5 mei te lezen dat de dichter Hugues C. Pernath ten gevolge van een tot zich genomen hebbende overdosis sterke drank zijn lyriek ‘met dubbele tong’ zou hebben voorgedragen. Den Huug eiste een ‘rechtzetting’ in het dagblad, aangezien hij, hoewel geruime tijd sidderend van nerveusiteit achter de coulissen daartoe gereed gestaan hebbende, ten slotte, puur van angst, van optreden had afgezien.

2. Twee jaar eerder ontmoette ik Pernath in de nacht van 17 op 18 februari in het sportpaleis van de Brusselse gemeente Vorst, alwaar die nacht een poëziemanifestatie werd gehouden. Den Huug omvatte mij in accolade, kuste mij de kaken en weende, zeggende: ik neem door deze afscheid van u, gij zult mij hierna niet meer zien. Bij die gelegenheid schraagde hij zich het lichaam met een wandelstok, waarvan het holle binnengedeelte plaats bood aan een jachtgeweer, terwijl het ledige omhulsel, dat aan de bovenzijde middels enige uitklapsels tot een zittinkje kon worden omgevormd, bij het aanleggen op wild of gevogelte bij wijze van éénbenig gestoelte onder de bips kon worden geplaatst. Den Huug kondigde aan dat hij, als het zijn beurt zou zijn het podium te betreden, in plaats van verzen te zeggen de truc met de wandelstok zou laten zien om vervolgens ten aanschouwe der duizenden ‘een zelfexecutie’ te voltrekken.

Daar is niets van gekomen. Den Huug reciteerde zijn verzen zonder wandelstok staande in een kegel roze licht. In zijn handen beefden de vellen vol poëzie. Daarna trad hij, geheel levend, weer in de duisternis terug.

3. Tijdens de boekenbeurs te Antwerpen, november 1974, was in de verkoopstand van de uitgeverij Manteau een hoekje ingericht waar de boekuitgaven van de uitgeverij Pink Editions waren uitgestald. Als tegenprestatie van deze, gratis ter beschikking gestelde, expositieruimte, bedong J. Weverbergh, directeur van de uitgeverij Manteau, van fondsvormer Freddy de Vree van de uitgeverij Pink Editions een voorraadje van een van diens titels, teneinde exemplaren hiervan, gratis, bij wijze van lokbonus, aan de betere Manteauklant ter hand te kunnen stellen. Deze titel bleek, na enig geharrewar over een andere, de dichtbundel Mijn tegenstem van Pernath te zijn, en onder de betere Manteauklant werd híj verstaan die overging tot aanschaf van het complete poëtische oeuvre van de prins carnaval der dietschen dichtren altegaeder Karel Jonckheere. Bij aankoop van diens Poëtische inventaris geheten bundeling verzamelde rijmpjes kreeg de kliënt er Mijn tegenstem van Pernath bij cadeau. Saillant detail: Mijn tegenstem was eerder door Weverbergh voor uitgave in het Manteaufonds afgewezen.

Zo kon men Jonckheere dagelijks in de Manteaustand aanwezig zien bij het omzetten van zijn in prachtband gebonden boekdeel vol vruchten van zijn geestesakker, - daar middels turfstreepjes de stand van boekend, - en tevens de opgetogen koper dubbel verblijdend met een hem gul aangereikt exemplaartje Pernath: ‘ook heel leesbaar’.

Toen verscheen den Huug ter beurs, gesecondeerd door zijn advocate. Hij zag er bleek en slecht uit en sprak gedecideerd, op beschaafde toon, dat het uit moest zijn met het verkwanselen van zijn dichtwerk ter verrijking van een uitgeversbedrijf dat hem als dichter niet had willen aanvaarden en ter meerdere glorie van een collega in de dichtkunst die deze glorie aantoonbaar uit zijn (den Huug z'n) zak bekostigde.

Toen al het propagandaplakwerk terzake door Weverbergh

[p. 84]

persoonlijk met kille rukbewegingen van de schotten was getrokken, ging den Huug ertoe over de liefhebber een snuifje te presenteren. Hij voerde een wandelstok met een ivoren knop met zich mee, van welke knop het bovenste gedeelte als een dekseltje omhoog kon veren en waarvan de holle binnenzijde het nieskruid bevatte.

4. Tesamen met nieuwe poëzieboeken van Paul Snoek, Hugo Claus en Freddy de Vree, werd op 22 december 1973 Mijn tegenstem van Pernath in het elitaire dranklokaal voor kunstvolk, de Vecu te Antwerpen, tijdens een elitair besloten gezelschap ‘ten doop gehouden’. Dit geschiedde door een der voormannen van de agressief rechts-radicale nationalistisch Vlaanderse Volksunie, de politicus Hugo Schiltz, op welke unie, onderscheidenlijk persoon, de vrije, onthechte, links dragende Vlaamse kunstenaar iedere dag van het jaar schimpt, behalve klaarblijkelijk op de avond van zo'n donkere dag voor kerstmis. Hugo Claus was niet aanwezig, Freddy de Vree weigerde de doopkamer te betreden zolang peter Schiltz daar in de vont stond te ademen. Ik had in die periode groot verdriet en zocht verzettenis der zinnen waar ik dacht deze misschien te kunnen vinden: zo was ik in de Vecu verzeild en bevond mij aldaar achter de witte neut aan het schenkbuffet toen mij in enen de luchtpijp werd dichtgesnoerd en ik met barkruk en al rugwaarts tegen het tapijt zou zijn getrokken, hadde ik mij niet nog juist aan de toog kunnen vastklampen. Het was den Huug die mij over de hoofden der doopgetuigen heen de krul van zijn wandelstok om de keel had geslagen om zo doende mijn aandacht op hem te vestigen. Hij overhandigde mij een van een hartelijk inschrift voorzien exemplaar van Mijn tegenstem. Later op de avond ben ik dit exemplaar in de hal van het kunstenaarslokaal, daar waar den Huug weldra in de krul aan de reisstok van Hein zou blijven hangen, bij het aantrekken van mijn wollen jekkertje kwijt geraakt.

De wandelstok waarmee den Huug zichzelf bij de doop van zijn laatste boreling des breins ondersteunde, was van glas. Men kon de krul van de stok losschroeven en aangezien de stok hol was, daarin, als men wilde, vloeistof gieten en zo met zich meevoeren. Dat kon jenever zijn, maar ook, dat verleende aan de stok een gulden gloed, whisky, of cognac, of ook gewoon water, waarin men dan, voor de aardigheid, kleine, kleurige visjes kon laten rondzwemmen.

Begrafenis Hugues C. Pernath.
V.l.n.r.: Patrick Conrad, Karel Jonckheere, Lode Craeybeckx (burgemeester van Antwerpen), Hugo Claus, Paul Snoek, een boom, Nic van Bruggen.

Erepark

1. Pernath overleed op 4 juni 1975. Het stond twee dagen later pas in de krant. Hij werd op 10 juni begraven. Men liet hem neer in de aarde van een van de ‘ereparken’ van het Antwerpse kerkhof Schoonselhof. Aan de rand van de groeve werd het woord gevoerd door de altoos, waar ook, wanneer ook, waarover ook, tot parlemeieren bereid gevonden Karel Jonckheere. Den Huug kon er zijn tegenstem niet meer tegen verheffen, evenals hij dit niet had kunnen doen tegen het feit dat hij op rooms katholieke wijze ten aarde werd geleid en zijn door toga's en tabbaarden omzworven kuil behalve met hemzelf met wierookwolken en plassen wijwater werd gevuld. ‘Bij de ter aarde bestelling zijn de emoties velen te machtig geworden’, aldus de dagbladen. Den Huug werd o.m. uitgeleide gedaan door het voltallige gilde der ‘pink poets’, een gezelschap kunstpoëten van middelbare jeugd en bejaarder, over het algemeen afkomstig uit het Antwerpse, van welk gezelschap den Huug ‘goeverneur’ was.

2. In het grote ‘erepark’ van de gigantische dodenweide Schoonselhof staan de praalgraven van overleden Antwerpse schrijvers, meters hoog, meters breed, fris gesopt, regelmatig van verse lagen goudverf voorzien, vrolijk in de bloemen, het gazon geschoren, de hagen geknipt, de paden gewied. Temidden van politici, gemeentebestuurderen, hoge geestelijken en artiesten van andere dan literaire aard ligt in dit erepark wat rest van onder anderen Maurits Sabbe, Lode Baekelmans, Gaston Burssens, Pol de Mont, Paul van Ostaijen, Lode Zielens, Willem Elsschot. Niet van den Huug.

[p. 85]

3. Enige dagen voor de datum waarop hij vierenveertig jaar zou zijn geworden (den Huug was jarig op 15 augustus, net als G.A. van Oorschot en Napoleon Bonaparte), vraag ik aan de dodenakkerwachter aan de ingang van Schoonselhof waar in zijn domein ik het graf van de dichter Hugues C. Pernath kan vinden. De man zit, radiootje aan, kannetje koffie onder handbereik, de bretellen aan de voorzijde van de pantalon van de knopen losgehaakt, in zijn grenshuis in een op Avenue papier gedrukt tijdschrift te lezen: hij heeft het open liggen bij de afbeelding van het dodenmasker van de farao Thoetmes I. Hij slaat het voor me na in een register, - Pernath, Pernath, - en treft deze naam niet aan in de bladzijdenlange opeenvolging van recent in zijn hof onder het gras neergelaten P's. Waarna mij te binnen schiet dat ‘Pernath’ een pseudoniem is geweest en den Huug eigenlijk Wouters heette. Aha. Ander register. Prijtjes op m'n dijtjes, bietjes op m'n knietjes, deze woorden komen vanuit het radiootje gezongen tot ons. Nu is de plaats waar den Huug voorgoed te sluimeren is gelegd spoedig gevonden: de gaardenier noteert het voor me op een formuliertje en met die vinger van zijn hand waarvan de nagel donkerpurper is wijst hij me op de plattegrond van de begraafplaats aan hoe ik rijden moet om er te komen. Schoonselhof is zo uitgestrekt dat men tussen de grafpercelen verkeerswegen heeft aangelegd. Ik moet hier onmiddellijk rechts tot Peter Benoit. Die ligt op een rotonde. Ik ga om Peter Benoit heen naar links. Alsmaar rechtdoor. Links zie ik Hendrik Conscience. Die laat ik liggen, ik moet rechtdoor en daarna lichtjes het hoekje om. Daar vind ik een paaltje met de letter R erop. Daar is het. Goedemiddag meneer.

Conscience, ‘hij leerde zijn volk lezen’, ligt onder een monument zo groot als een arbeiderswoning met voor- en achtertuin. Toen het in 1886 werd onthuld zong men er de Conscience-cantate bij, getoonzet door Peter Benoit, ‘hij leerde zijn volk zingen’. Het al even kolossale herdenkingsbouwsel op diens graf, vult, terwijl ik Conscience passeer, mijn achteruitkijkspiegel nog steeds volledig.

Ik vind het graf van den Huug in het erepark R. Het is nog niet van een steen voorzien. Hij ligt onder een in de blakerhitte van deze dag scheuren vertonende terp van zand, waarin roze geraniums, enige petunia's, enige plantjes met nietige blauwe bloempjes zijn gepoot. Temidden van het levende bloeisel staat, rechtop in het zand, een tuil verdorde, verdroogde, rozen. Op de dwarsbalk van het zwarte, houten, niet geheel recht staande kruis staat in witte schrijfletters Hugues C. Pernath; daaronder, op het verticale kruisgedeelte, de bij hem horende jaartallen: 1931-1975. Om de schouders van dat kruis hang ik een weelderig vol witte bloemklokjes hangende guirlande wilde wingerd.

4. Links van den Huug is het gazon nog onbespit. In dit gedeelte van het door middel van taxushagen in verschillende stroken en lappen versneden erepark R is trouwens toch nog plaats genoeg voor vele beroemde Antwerpenaars die niet zo beroemd zijn dat ze op het grote erepark mogen. Rechts van den Huug is het

De gaardenier noteert het voor me op een formuliertje...

eveneens nog niet bezerkte graf van de eerder in 1975 verscheiden glasschilder Eugeen Yoors, en daarnaast dat van schrijver Roger van de Velde die, omdat hij jarenlang in gekkenhuizen en gevangenissen heeft gezeten, nu is toegedekt met een metalen celdeur, uit het van tralies voorziene kijkgat waarvan metalen rozen zijn gesproten.

Ook den Roger heb ik gekend. Twee doden die ik heb gekend op een kerkhof waar er mogelijk tienduizenden liggen. Maar in het onbespitte gedeelte links naast den Huug daar komen er meer te liggen die ik zal hebben gekend.

5. In gezelschap van deze letterkundigen liggen den Huug en den Roger in het erepark R: ‘Frederik Clymans alias Fritz Francken’ (zo staat het op den Fré z'n steen), A.J.J. Delen, Frans Smits, Amand de Lattin, Willem Gijssels, Lode Monteyne, Jan de Schuyter, Constand de Kinder, op wiens naambord ook nog staat ‘Schrijver van Jan zonder Vrees’. En dr. Gustaaf L.F. Schamelhout ligt er. Hij was er een van ‘Van Nu en Straks’.