raadzaam eerst eens dat Suhrkampbundeltje te lezen.
Eigenlijk zou elke fatsoenlijke recensent datzelfde bundeltje overigens dood moeten zwijgen, want het is zo schaamteloos autobiografisch, dat veel lezers daarna alleen nog maar ‘Handke’ zullen lezen i.p.v. zijn literaire werk.
Des al niettemin: daar blijkt nog eens ten overvloede, hoezeer Handke de schrijver van de zinloosheid is. (Reeds als kind, vertelt de ik-figuur van Der kurze Brief, speelde ik niet zoals andere kinderen dat ik me in iets anders kon omtoveren, maar dat ik mezelf wegtoverde, en het was altijd vreselijk dom als iemand het laken wegtrok en je was er nog.) De behoefte om te verdwijnen, je zelf op te heffen bij de aanblik van deze wereld, deze verstarde onzindelijkheid, die behoefte heeft Peter Handke als schrijver tot een romantisch schrijver gemaakt. Maar een romanticus zonder geloof, en vooral: zonder literaire traditie. Steeds weer opnieuw vervalt hij in de waan, dat wat hij nu beleeft nog nooit eerder geweest is, elk moment van zinloosheidservaring en elk moment van geluksgevoel wordt zo kinderlijk primitief en primair als eenmalig beleefd, dat het opgeschreven moet worden. Steeds opnieuw lijkt het, of hij het buskruit van de literaire vorm opnieuw wil uitvinden. En dat doet hij dan ook, zodat elk nieuw boek eigenlijk weer een verrassing is, waarna je je in de verste verte niet kan voorstellen hoe het volgende er uit zal zien. ‘De ontzetting komt voort uit een natuurwet: de horror vacui in het bewustzijn. In je hoofd vormt zich juist een voorstelling en dan merkt ze plotseling dat er niets meer is om zich voor te stellen. Dan stort ze in de afgrond, als een tekenfilmfiguurtje, die bemerkt dat ie al een hele tijd zomaar over de lucht heeft gelopen. - Later zal ik over dit alles preciezer schrijven.’
Deze belofte, waarmee Handke zijn Wunschloses Unglück besloot, heeft hij nu gestand gedaan met Die Stunde der wahren Empfindung. De hele roman is gebaseerd op dat plotseling doorbrekende besef van de zinloosheid rondom en binnen in je. De eerste zin luidt: ‘Wie heeft al eens gedroomd, een moordenaar te zijn geworden en van zijn gewone leven slechts de uiterlijke vormen voort te zetten?’ Op die inval is het verhaal gebouwd, waarin Gregor Keuschnigg, persattaché van de Oostenrijkse ambassade in Parijs, getrouwd en vader van een vierjarig dochtertje, dagenlang probeert te verbergen dat hij eigenlijk uit de wereld is gevallen. Tenslotte echter geeft hij zich over aan zijn wanhoop, zodat zijn vrouw hem verlaat met de opmerking: ‘Verwacht van mij niet, dat ik je de zin van je leven zal leveren.’ Tenslotte, als zijn dochtertje plotseling uit het park verdwenen is, wil hij niet meer verder leven. Dat is het moment waarop de wereld zich weer voor hem opent: het moment tussen besluit en uitvoering. De zelfmoord vindt niet plaats, als hij hoort dat zijn dochtertje bij haar moeder is. Dan begint hij met nieuwe moed een nieuw leven. Net als Kafka's Gregor Samsa heeft hij een ervaring gehad alsof hij alleen nog maar belachelijk zinloos op zijn rug ligt als een monsterlijke kever die met z'n veel te vele treurige pootjes door de lucht maait. Maar Handke is geen Kafka, omdat hij het zondebegrip van Kafka mist. Gregor Samsa kan niet anders dan sterven, omdat de zonde ligt in de afzondering zelf. Gregor Keuschnigg kan in de wereld na Brecht zijn vervreemding opheffen door weer onder de mensen te gaan.
Dat de naam van Brecht hier valt, zal misschien verbazing wekken bij iemand als Handke die zo slecht in staat is om sociale houdingen te beschrijven. Maar juist Handkes kunst om a-sociale houdingen te beschrijven dwingt tot de vergelijking met Brecht, veel meer dan tot de gebruikelijke vergelijking Handke - Kafka. Voor het onbewuste gedrag en de verwrongen waarnemingen van iemand die bijkans verpletterd wordt door een onzinnige wereld, daarvoor vindt Handke als geen ander verbluffende formuleringen. Ook dit boek kent er weer talloze, van die zinnen waarbij je de adem inhoudt: ‘De droom was zo onverdraaglijk, dat hij wakker werd. Maar waken was even onmogelijk als slapen, alleen belachelijker, vervelender: alsof zijn onafzienbare straf al begonnen was. Er was iets gebeurd dat hij niet meer terug kon draaien. Hij vouwde de handen achter zijn hoofd, maar die gewoon te kon niets meer herstellen.’ - ‘Hij haalde zijn handen niet achter zijn hoofd vandaan, maar blies slechts, als ter bescherming, zijn wangen op.’ - ‘Hij sloeg het boek dicht en legde het zo op tafel dat het evenwijdig aan de tafelrand lag. Dan raapte hij een draadje van de grond op en droeg het door de hele gang de keuken in naar een prullemand. Terwijl hij dat allemaal volvoerde, probeerde hij panisch in hele zinnen te denken.’ - ‘Hij ervoer zichzelf als de gevangene van Disneyland.’
Het gevoel dat hij krijgt als deze geheimzinnig ontstane krisis op even geheimzinnige wijze overwonnen is, wordt beschreven als ‘een gevoel, dat je van ieder punt uit te voet naar huis kon gaan.’ Daar houdt de vergelijking met Brecht weer op: Handke heeft slechts Brechts scherpe blik voor de toneelmatige gebaren waarmee wij ons dagelijks leven spelen. Diens interpretatiekader heeft Handke niet. Hij blijft staan bij het fenomeen als zodanig, en dat is dan ook de oorzaak van het feit dat de verlossing van Gregor Keuschnigg uit de Grote Vervreemding slechts als een sprookje verteld kan worden.
De manier waarop hij in Wunschloses Unglück het vervreemdzijn van zijn moeder sociaal interpreteerde, heeft dat boek tot zijn meesterwerk gemaakt. Bij zichzelf is hij daartoe kennelijk nog steeds niet in staat. Die Stunde der wahren Empfindung weerspiegelt slechts de wijze waarop een
Auteursrechtelijk beschermd
