De Revisor. Jaargang 2

[p. 2]

[Nummer 2]

[p. 3]

Vladimir Nabokov
Erwin: een sprookje
vertaald door Peter Verstegen

Verbeelding - de exaltatie, de extase van de verbeelding! Erwin wist er alles van. In de tram zat hij altijd rechts, om zo dicht mogelijk bij het trottoir te zijn. Tweemaal per dag, naar kantoor en terug, keek hij uit het raam van de tram en stelde zijn harem samen. Wat een zegen voor Erwin om in zo'n Duitse sprookjesstad te wonen, die al deze mogelijkheden bood! 's Morgens, op weg naar zijn werk, gleden zijn blikken over het ene trottoir, en als hij aan het eind van de middag terugreed naar huis was de overkant aan de beurt. 's Morgens baadde het ene, 's middags het andere trottoir in een zinnelijk zonlicht, want ook de zon kwam en ging. Nu moeten we één ding in gedachten houden: Erwin was zo ziekelijk verlegen dat hij maar eens in zijn leven, getergd door vlerkerige kameraden, een vrouw had aangesproken - die onbewogen had geantwoord: ‘U moest zich schamen. Laat me met rust.’ Hierna had hij alle conversatie met onbekende jongedames gemeden. Maar als hij in de tram zat, met een zwarte aktentas tegen zijn ribben geklemd, zijn benen gehuld in kale streepjesbroek - hij stak zijn ene been altijd uit onder de plaats tegenover de zijne, als die niet bezet was - stelde Erwin zich schadeloos door, vanachter het raam dat hem scheidde van de straat, openlijk en ongegeneerd naar passerende meisjes te kijken. Soms beet hij dan opeens in zijn onderlip: het sein dat hij een nieuwe concubine veroverd had. Ze werd dan als het ware apart gezet, waarna zijn snelle, intense blik, heen en weer schietend als de naald van een kompas, alweer op zoek ging naar de volgende. Deze mooie vrouwen waren onbereikbaar ver, zodat zijn zoete vreugde te kunnen kiezen wie hij maar wilde niet vergald werd door stuurse timiditeit. Maar als een meisje tegenover hem kwam zitten en iets eigenaardig schrijnends hem zei dat ze mooi was, trok hij zijn been terug met een vertoon van wrevelig ongenoegen dat totaal niet paste bij zijn jeugdige leeftijd - en hij kon er dan niet toe komen de inventaris op te maken van haar charmes. Zijn voorhoofdsbeen - precies hier, boven de wenkbrauwen - deed pijn van verlegenheid, alsof een ijzeren helm zijn slapen neerdrukte en hem belette zijn ogen op te slaan; wat een verademing was het dan als ze opstond en naar de uitgang liep. Verstrooide achteloosheid veinzend keek hij dan - schaamteloze Erwin kéék - volgde haar wijkende rug, verslond haar aanbiddelijke nek, haar in zijde gehulde kuiten, en voegde haar aldus toch nog toe aan zijn fabuleus harem! Opnieuw strekte hij dan zijn been, opnieuw gleed het zonverlicht trottoir langs het raam en wederom richtte hij zijn dunne, bleke neus met de duidelijk gegleufde punt naar de straat. Zo verzamelde Erwin zijn slavinnen. En dat is de verbeelding - de exaltatie en extase van de verbeelding!

Op een frivole zaterdagavond in mei zat Erwin op een terrasje. Hij keek naar het trippelend gewoel in de brede straat en beet nu en dan met snelle snijtand op zijn lip. De hemel was geheel doorschoten met roze terwijl straatlantarens en winkelreclames een haast onwereldse glans kregen in de vallende schemering. De eerste seringen werden uitgevent door een ongezond bleek maar aantrekkelijk meisje. En heel toepasselijk speelde de cafégrammofoon de Bloemenaria uit Faust. Een rijzige dame van middelbare leeftijd in anthracietgrijs mantelpak zocht zich een weg tussen de tafeltjes, weinig lichtvoetig maar niet zonder gratie wiegend met haar heupen. Ze waren alle bezet. Tenslotte legde ze een hand in glanzend zwarte handschoen op de rug van de lege stoel tegenover Erwin. ‘Mag ik?’ informeerde haar ernstige blik vanachter de korte voile aan haar fluwelen hoed. ‘Oh, natuurlijk,’ antwooordde Erwin die half overeind kwam en zijn hoofd boog. Hij was niet benauwd voor dit soort stevig gebouwde vrouwen met dik bepoederde, haast manlijke kaken. Ze zette haar volumineuze handtas met een resolute plof op tafel en bestelde een kop koffie met een appelpunt. Haar diepe stem klonk wat schor, maar niet onprettig. De uitgestrekte hemel, nu overal mat-roze, werd donkerder. Een tram gierde voorbij, het asfalt bevloeiend met de stralende tranen van zijn verlichte ramen. Mooie vrouwen in korte rokken wandelden langs en Erwin volgde ze met zijn ogen.

‘Díe wil ik,’ dacht hij en zijn tand grifte zich weer in zijn onderlip. ‘En díe ook.’

[p. 4]

‘Dat kan geregeld worden,’ zei zijn tafelgenote met dezelfde kalme, hese stem waarmee ze haar bestelling had geplaatst.

Erwin viel zowat van zijn stoel. De dame keek hem oplettend aan en ontdeed zich onderwijl van een handschoen om op haar koffie aan te kunnen vallen. Haar opgemaakte ogen blonken hard en koud, als opzichtige glitter juwelen, waaronder zich donkere wallen verdikten en - zeldzaamheid bij een vrouw, zelfs een oudere vrouw - er groeiden haren uit haar roofdierachtige neusgaten. De afgeschudde handschoen onthulde een grote, rimpelige hand met mooie lange, ronde nagels.

‘Wees maar niet verbaasd,’ zei ze met een ironisch glimlachje. Ze onderdrukte een geeuw en voegde eraan toe: ‘Ik ben namelijk de Duivel.’

Naïeve, timide Erwin nam aan dat dit figuurlijk moest worden opgevat, maar de dame vervolgde op zachtere toon:

‘Mensen die zich mij voorstellen met een dikke staart en horens hebben het lelijk mis. Maar één keer ben ik in die gedaante verschenen - aan een imbeciel uit Byzantium - en ik weet waarachtig niet waarom dat zo'n verdomd succes is geweest. Ik word elke twee eeuwen drie of vier maal geboren. Een halve eeuw geleden, zo rond achttien zeventig, ben ik met schilderachtige plichtplegingen en rijkelijke bloedbaden begraven op een heuvel die uitzag op een groep Afrikaanse dorpjes waarover ik de scepter had gezwaaid. Mijn episode daar vormde een rustkuur na een aantal veeleisende incarnaties. Nu ben ik een Duitse vrouw wier laatste echtgenoot - ik heb er, meen ik, al met al drie gehad - van Franse afkomst was, professor Monde genaamd. De afgelopen jaren heb ik diverse jongelui tot zelfmoord gedreven, een bekend kunstenaar zover gebracht dat hij het parlementsgebouw op het Engelse pond in veelvoud kopiëerde, ik heb een deugdzaam huisvader aangezet tot... maar echt, ik heb geen reden tot snoeven. Mijn menswording was ditmaal tamelijk banaal en ik heb er schoon genoeg van.’

Ze schrokte haar stuk taart naar binnen en Erwin reikte mompelend naar zijn hoed die onder tafel was gevallen. ‘Nee, blijf nog even,’ zei Frau Monde, die prompt de kelner wenkte. ‘Ik wil je een aanbod doen. Wat ik je aanbied is een harem, en als je nog steeds twijfelt aan mijn macht - zie je daar die oude heer met hoornen bril die de straat oversteekt? We zullen hem eens laten aanrijden door een tram.’

Erwin wendde zich met knipperende ogen naar de straat. Op het moment dat de oude man de trambaan bereikte, haalde hij een zakdoek tevoorschijn en bracht die naar zijn neus om erin te niezen. Op hetzelfde moment was er de flits van een tram die gierend voorbij reed. Van beide kanten van de straat draafden mensen naar de rails. De oude man zat op het asfalt, zonder zijn bril en zijn zakdoek. Iemand hielp hem overeind. Schaapachtig zijn hoofd schuddend bleef hij staan, zijn handpalmen afvegend aan zijn jaspanden en voorzichtig bewegend met zijn been om te testen of het intact was.

‘Ik zei “aanrijden”, ik had ook “overrijden” kunnen zeggen,’ merkte Frau Monde onbewogen op, terwijl ze een dikke sigaret in een geëmailleerd pijpje perste. ‘Enfin, het geeft je een idee.’

Ze blies twee slierten grijze rook uit haar neusgaten en fixeerde Erwin opnieuw met haar strakke, scherpe blik.

‘Ik had meteen een zwak voor jou. Zo verlegen, en dan met zo'n brutale fantasie. Je deed me denken aan een argeloze, maar indrukwekkend geschapen jonge monnik die ik in Toscane heb gekend. Dit is mijn op één na laatste avond. Het heeft zijn voordelen om een vrouw te zijn, maar een vrouw op leeftijd zijn is een hel, als je me de uitdrukking wilt vergeven. Bovendien heb ik onlangs zo'n streek uitgehaald - de kranten zullen er vol over staan - dat ik dit leven maar beter kan verlaten. Maandag aanstaande heb ik bestemd voor mijn nieuwe geboorte. De Siberische snol die ik heb uitverkoren, zal de moeder worden van een heerlijk monster van een man.

“Zo,” zei Erwin.

“Nu is het mijn voornemen, beste jongen,” vervolgde Frau Monde, haar tweede stuk taart verslindend, “om voor ik ga nog wat onschuldig plezier te beleven. Mijn voorstel is het volgende: Morgen tussen twaalf uur 's middags en twaalf uur 's nachts kun je, volgens je gewone methode,” - met een boertig lachje zoog Frau Monde haar onderlip naar binnen, wat een sappig sissend geluid gaf - “alle meisjes kiezen die je aanstaan. Voor ik vertrek breng ik ze samen op een plaats waar ze al jouw wensen zullen vervullen. Je kunt ze daar houden tot je je met allemaal hebt geamuseerd. Hoe zou je dat lijken, amico?”

Erwin sloeg zijn ogen neer en zei zacht: “Het zou me erg gelukkig maken, als het allemaal waar is.”

“Goed,” zei ze, het laatste restje slagroom van haar lepel likkend. “Dat is dan afgesproken. Maar ik stel één voorwaarde. Nee, niet wat jij denkt. Ik zei al dat alles gereed is voor mijn nieuwe incarnatie. Jouw ziel heb ik niet nodig. De voorwaarde is deze: Het aantal minnaressen dat je tussen twaalf uur 's middags en twaalf uur 's nachts selecteert moet oneven zijn. Deze voorwaarde is bindend en definitief. Als je er niet mee accoord gaat kan ik niets voor je doen.”

Erwin schraapte zijn keel en vroeg, bijna fluisterend: “Maar... hoe wéét ik het? Stel dat ik er een heb uitgekozen, wat dan?”

“Niets,” zei Frau Monde. “Jouw gevoel, jouw verlangen is zo goed als een bevel. Maar voor het geval je anders niet zeker zou zijn van je zaak zal ik je elke keer een teken geven - een glimlach, niet per se voor jou bestemd, een woord dat je opvangt in de drukte op straat, een onver-

[p. 5]

wachte kleur die je opvalt... dat soort dingen. Je zal het meteen weten, daar kan je van op aan.”

“En... en...” prevelde Erwin die zijn voeten onder tafel niet stil kon houden, “en waar gaat het allemaal.. uh.. gebeuren? Ik heb maar een klein kamertje.”

“Dat maak ik wel voor je in orde,” zei Frau Monde, en haar korset maakte een knersend geluid toen ze opstond. “Het wordt je tijd. Een goede nachtrust zou je geen kwaad doen. Ik zal je een lift geven.”

In de open taxi vloeide de donkere nachtwind tussen besterde hemel en glinsterend asfalt langs hen heen en Erwin voelde zich verschrikkelijk uitgelaten. Frau Monde zat stijf rechtop, haar ene been in een scherpe hoek over het andere geslagen, en de lichten van de stad flonkerden in haar glitterogen.

“Hier is je huis,” zei ze met een tikje op Erwins schouder. “Au revoir.”

Wat kan je al niet voor dromen verwachten van een kroes donker bier met een tic cognac. Zo peinsde Erwin toen hij de volgende morgen wakker werd. Hij moest dronken zijn geweest, en zijn gesprek met dat gekke mens was allemaal verbeelding. Deze retorische wending treft men veel aan in sprookjes en evenals in sprookjes besefte onze held weldra dat hij zich vergiste.

Juist toen de kerkklok begon aan haar moeizame taak om twaalf te slaan, liep hij de staat op. Zondagse carillons stemden opgewonden in met het klokgelui en in het plantsoen dichtbij zijn huis zag hij de Perzische seringen rond het toilethuisje trillen in de frisse bries. Duiven streken neer op een oude stenen Herzog of waggelden langs de zandbak waar kleine kinderen, hun flanellen achterste in de lucht, kuilen groeven met speelgoedschepjes of speelden met houten treinen. De glanzende lindebladeren bewogen in de wind; als schoppenazen gleden hun schaduwen trillend over het grintpad, beklommen de wandelaars in vluchtige drommen, schoten omhoog langs broekspijpen en rokken, verspreidden zich over schouders en gezichten, en glipten dan met z'n allen terug naar de grond, waar ze amper bewegend op de loer bleven liggen voor de eerstvolgende passant. In dit afwisselend decor zag Erwin een meisje in witte jurk, neergehurkt om met twee vingers door de vacht te kroelen van een dik, ruigharig jong hondje met wratten op zijn buik. Ze hield haar hoofd gebogen waardoor, onder haar blote nek, de rimpeling te zien kwam van haar ruggewervels, de matte glans en de tere gleuf tussen haar schouderbladen, terwijl de zon die door de blaren viel vurige banen trok in haar kastanjebruin haar. Nog steeds spelend met het hondje richtte ze zich half op uit haar gehurkte houding en klapte, te hoog voor de hond, in haar handen. Het dikke kleine dier rolde op zijn rug in het grint, draafde een paar passen en tuimelde op zijn zij. Erwin ging op een bankje zitten en wierp een verlegen en gretige blik op haar gezicht.

Hij zag haar zo scherp, met zo'n indringende, totale perceptie dat - zo leek het - vele voorafgaande jaren van intimiteit misschien niets méér in haar trekken zouden hebben onthuld. Haar bleekroze lippen trilden onrustig, als om elke donzige beweging van het hondje na te doen; haar wimpers knipperden zo levendig dat ze wel kleine lichtstraaltjes leken rond de glans van haar ogen; maar het betoverendst was toch de gebogen lijn van haar wang, die hij nu wat meer in profiel zag, de welving waarvoor natuurlijk geen woorden zijn. Ze begon te hollen, zodat hij haar mooie benen zag, en het hondje rollebolde achter haar aan als een wollen bal. Zich opeens bewust van zijn magische macht hield hij zijn adem in, wachtend op het beloofde teken. Op dat moment draaide het meisje al dravend haar hoofd om, en over haar gezicht flitste een glimlach naar het ronde diertje dat haar nauwelijks bij kon houden.

“Nummer één,” zei Erwin met ongewone zelfgenoegzaamheid bij zichzelf. Hij stond op van de bank.

Op zijn opzichtig geelrode schoenen die hij alleen op zondag droeg, liep Erwin met knersende passen het grintpad af. Hij liet de oase van het minuskule parkje achter zich en stak over naar de Amadeus Boulevard. Dwaalden zijn blikken links en rechts? Oh zeker. Maar misschien omdat het meisje in het wit een zonniger stempel had gezet op zijn verbeelding dan welke indruk uit zijn herinnering ook, was het of een dansende blinde vlek hem verhinderde een nieuwe geliefde te vinden. Maar al gauw vervaagde die vlek en bij een geglazuurde pilaar, met daarop de vertrektijden van trams, ontwaarde onze vriend twee jongedames - zusters, misschien wel een tweeling, te oordelen naar hun sprekende gelijkenis - die met trillende, resonerende stemmen de te kiezen route bespraken. Ze waren allebei jong en slank, gekleed in zwarte zij, met grote, ronde ogen en geverfde lippen.

“Dat is precies de tram die je hebben moet,” bleef de een herhalen.

“Allebei graag,” verzocht Erwin snel.

“Ja, dat spreekt,” antwoordde de ander.

Erwin vervolgde zijn weg over de boulevard. Hij kende alle mondaine straten die de beste mogelijkheden boden. “Drie,” zei hij bij zichzelf. “Een oneven getal. Niets aan de hand. En als het nu twaalf uur zou zijn...”

Met haar tasje zwaaiend liep ze de trappen van het Leilla af, een van de beste hotels van de stad. Aan haar zijde een grote vent met een blauw waas over zijn kaken die even de pas inhield om zijn sigaar aan te steken. Een prachtige vrouw was ze met dat polkahaar - zonder hoed - dat pagekopje waardoor ze leek op een jongen in de rol van ingénue. Toen ze hem passeerde, nu van nabij geescorteerd door deze lachwekkende rivaal, zag Erwin in één oogopslag de helrode kunstroos op haar jasje en de

[p. 6]

tekst van een reclamebord: een blondgesnorde Turk met in vette letters het woord JA! en daaronder in kleiner korps: ik rook alleen de roos van het oosten.

Dat was vier, deelbaar door twee, en Erwin voelde de behoefte zich snel weer te voegen naar de bizarre voorwaarde van het oneven getal. In een smalle zijstraat wist hij een goedkoop schafthuis waar hij 's zondags wel eens at als de kost van zijn hospita hem was gaan tegenstaan. Tot de meisjes die hem daar bij tijd en wijle waren opgevallen behoorde een jonge dienster. Hij ging het eethuis binnen en bestelde zijn lievelingsgerecht: zuurkool met bloedworst. Hij zat aan het tafeltje naast de telefoon. Een man met bolhoed draaide een nummer en begon te oreren met de hartstocht van een jachthond die de lucht van het haas heeft gesnoven. Erwins blik dwaalde naar het buffet - en daar was het meisje dat hij drie of vier maal eerder had gezien. Ze was mooi op een wat fletse, sproetige manier, als flets-rossig mooi kan zijn. Ze stak haar armen omhoog om afgewassen bierpullen op een plank te zetten en hij zag de plukken rood haar onder haar oksels.

“Goed, goed!” blafte de man in de telefoonhoorn.

Met een zucht van verlichting, nog versterkt door een oprisping, verliet Erwin het restaurant. Hij voelde zich loom en had zin in een dutje. Het leek wel of een krab zijn tenen te pakken had, zo knelden zijn nieuwe schoenen. Het weer was omgeslagen en de atmosfeer was zwoel. Grote gebolde wolken zwollen op en verdrongen elkaar aan de warme hemel. De straten raakten leeg. Je voelde hoe de huizen zich tot de nok toe vulden met het gesnork van een zondagse middag. Erwin stapte op de tram.

De tram kwam op gang en Erwin wendde zijn bleke gezicht, glimmend van het zweet, naar het raam, maar er liepen geen meisjes. Terwijl hij zijn kaartje betaalde zag hij aan de andere kant van het middenpad een vrouw die met haar rug naar hem toe zat. Ze droeg een zwartfluwelen hoed en een zomerjurk met het dessin van dooreengevlochten chrysanten tegen een half doorschijnende mauve achtergrond waardoorheen de schouderbandjes van haar lijfgoed schemerden. De gebeeldhouwde vormen van de vrouw maakten Erwin nieuwsgierig naar een glimp van haar gezicht. Toen haar hoed zich bewoog en als een zwart schip begon af te zwenken, wendde hij eerst ouder gewoonte zijn blik af, keek met geveinsde afwezigheid naar een jongeman tegenover hem, dan naar zijn nagels, dan naar een kleine oude man met appelwangen die achterin de wagen zat te soezen. Toen hij op die manier een uitgangsstelling had opgebouwd die verder rondkijken rechtvaardigde, liet Erwin zijn terloopse blik afdwalen naar de vrouw die nu zijn kant opkeek. Het was Frau Monde. Haar rond, niet langer jong gezicht was vlekkerig rood van de hitte, haar bijna manlijke wenkbrauwen waren opgetrokken boven haar doordringende, prismatische ogen, en een licht sardonische glimlach krulde de hoeken van haar opeengeklemde mond.

“Hallo,” zei ze met haar zachte hese stem. Kom hier even zitten, dan kunnen we praten. Hoe is het ermee?’