De Revisor. Jaargang 1

Hubert Lampo

1 ‘Het Oponthoud’, korte speelfilm van Nico Crama (zwart-wit), waarvoor ik het scenario schreef. Ik volgde de opnamen niet.

‘De Madonna van Nedermunster’, korte speelfilm van Jos Jacobs (kleur), naar mijn novelle met dezelfde titel uit de bundel ‘Dochter van Lemurië’ (uitg. Meulenhoff-Nederland). Ik volgde de opnamen niet.

‘Kasper in de Onderwereld’, speelfilm in kleur naar mijn roman ‘De Goden moeten hun Getal hebben’, regisseur Jef Van der Heijden (uitgever boek: Meulenhoff).

‘De Komst van Joachim Stiller’, speelfilm in kleur naar de gelijknamige roman (Meulenhoff), regisseur Harry Kümel.

2 Ik werd door de filmmensen, waarmee ik nochtans geen omgang had, gecontacteerd. Er zijn ook voorstellen van andere regisseurs geweest, waar ik om diverse redenen niet op inging. Zelf stond ik zeer ver van de film. Zeker is het zo, dat de interesse van de filmmensen werd opgewekt door het feit dat ik 1/klassiek gebouwde verhalen schrijf, 2/dat deze verhalen een magisch-realistisch karakter hebben en zo beantwoorden aan een algemeen verlangen naar het wonderbare, dat onder de hedendaagse mensen, vooral jongeren, blijkt te leven, 3/dat de verspreiding van mijn werk als meest gelezen Vlaming een commercieel argument van niet te onderschatten belang is.

Dit waren een paar redenen, geloof ik, die enkele regisseurs het denkbeeld deden opvatten iets van mij te verfilmen.

3 De omgang met de filmmensen wekte in sterke mate mijn belangstelling op. Het begon, wat mij betreft, met een mentaliteit van ‘nou, ik geloof het wel’, en het liep uit op een bijzonder grote interesse voor het filmen. Misschien was die belangstelling niet zo helemaal nieuw en had zij wel een gelegenheid afgewacht om uit haar hazeslaapje te ontwaken. Van mijn adolescentie af heb ik zélf ge(smal)filmd. Ik heb trouwens van de verfilming van ‘De Goden/Kasper’ en ‘Joachim Stiller’ een documentaire ‘geschoten’ die geen speelscènes (of nauwelijks) bevat, doch alle situaties in en om de film weergeeft. ‘De Goden/Kasper’ is in bijzonder moeilijke omstandigheden gedraaid. Jef Van der Heijden moest alles, gemaakt door de man die er mee begon (nl. Jos Jacobs), herdraaien en met een minimumbedrag de opnamen afmaken. Dit was er de oorzaak van, dat mijn vrouw en ik zelf mee hebben geholpen, vooral door het leggen van de nodige contacten voor de Nederlandse ploeg, die in Antwerpen draaide en daar haar weg moest zoeken. Zo geraakten wij ingeburgerd in die knappe maar kleine ploeg (Rebrofilm-Breda) en hebben daar enorm veel voldoening bij gevonden. Nooit had ik er van tevoren aan gedacht zelf op de set te komen. Van een film verwachtte ik mogelijk een goede weergave in beelden van een boek van me, doch niet de persoonlijke betrokkenheid, waartoe omstandigheden mij verplichtten.

4 Beide films liggen nu op de montagetafel, zodat ik moeilijk kan zeggen, wat uiteindelijk het resultaat is Toch heb ik de indruk, dat ‘De Komst van Joachim Stiller’ maximaal beantwoordt aan het denkbeeld, dat ik er mij van tevoren van gevormd heb. Daar deze film eerst op de televisie gaat in feuilletonvorm (daarna volgt kortere bioscoopaanpassing, van tevoren in het project artistiek ingecalculeerd), kon Harry Kümel zich veroorloven, zulks op grond van het script van de zopas overleden Fransman Jean Ferry, inderdaad het boek in zijn geheel te draaien, ofschoon voor filmaanpassing anders gestructureerd. Ik heb de indruk dat Ferry en Kümel tot op een weinig alledaagse hoogte mijn inzichten toen ik het boek schreef hebben gerespecteerd. Ferry zag, wat de kritiek nooit zag, nl. het voortdurende ‘understatement’, de zelfspot en de onderhuidse humor in het boek. Het is niet iets anders geworden. De opnamen gebeurden op de plaats, waar zich het verhaal afspeelde.

‘De Goden/Kasper’ leidde tot een vrije interpretatie van mijn roman. De sfeer is echter aanwezig en ook de bedoelingen van de auteur. De beelden zag ik onder het schrijven wel anders.

5 Verloren ging uiteraard in beide gevallen de mogelijkheid, dat de lezer zelf onder het lezen de door mij opgeroepen wereld visualiseert. Nu is hij als toeschouwer gebonden aan de visie van de regisseur. Zoals gezegd: ‘Kasper’ interpreteert mijn innerlijke voorstelling (als u begrijpt wat ik bedoel!) vrij, ‘Stiller’ geeft ze (toevallig?) weer, doch in geen van beide gevallen kan ik exact schatten in hoe ver er voor de lezer, nu toeschouwer een sterke, al dan niet hinderlijke discrepantie tussen boek en film ontstond. Ik vraag mij af, of in beide gevallen de poëtische sfeer van het oorspronkelijke werk kon worden tot stand gebracht? Dezer dagen zei Kümel mij iets, dat wel interessant klinkt: ‘het werd geen magisch-realisme, doch magisch-natu-

[p. 11]

ralisme’.Het deel realiteit, dat voor magisch-realisme essentieel is, zou dus in een versterkte vorm over komen. Ik hoop, dat hierdoor het magische vervreemdingseffect nog sterker wordt. Persoonlijk heb ik geen enkel bezwaar tegen het opdrijven van het realisme naar het naturalisme. Hierdoor wordt zoeterigheid vermeden, wat ik best vind.

Onvermijdelijk ging het literaire aspect verloren en bleef alleen het verhaal (maar toch met zijn psychologische, irreële, sociale, ethische, enz. implicaties) over. Met het literaire bedoel ik, dat voor mij de taal het gebeuren (innerlijk zowel als uiterlijk) draagt. Ergens in ‘De Goden moeten hun Getal hebben’ heb ik het over ‘het niemandsuur’, om een bepaald moment bij het vallen van de schemering te karakteriseren. Zulke dingen gaan bij verfilming hopeloos teloor, ofschoon het in de roman zelf bijzonder belangrijke elementen zijn, die artistiek het boek maken!

Een verarming was ook, dat bepaalde situaties en toestanden opgeofferd moeten worden, o.m. wegens de kosten. Zo moesten wij in ‘Stiller’ het enorm belangrijke circus prijs geven en het dooreen ongeveer gelijkwaardige situatie vervangen. Jean Ferry vond een uitstekende oplossing, maar ik zal die als een Fremdkörper blijven aanvoelen. Dit is bijzonder onprettig, ofschoon ik begrijp dat zulke dingen onvermijdelijk zijn. In ‘Kasper’ komen ze vrij frekwent voor.

6 Ik weet niet hoe professionele scriptschrijvers tegenover hun eigen werk staan in geval het volkomen oorspronkelijk is. Laat mij de bedoelingen even verduidelijken!

Ik denk, dat ik best een scenario (geen gedetailleerd draaiboek) zou kunnen schrijven als men mij dat vroeg, maar ik weet ook dat ik, éénmaal dat ik een goed verhaal zou bedacht hebben, eerst een novelle of roman zou schrijven en pas dan weer rustig aan het scenario denken. Een verhaal is ook in de literatuur voor mij zo belangrijk, dat ik het verspilling zou vinden alleen maar een scenario en niet eerst een roman of novelle te schrijven!

Daar ik geen filmman ben, geloof ik de filmlui, die gewoon om een scenario, om een écht, speciaal voor de film geconcipieerd scenario zitten te smeken. Zij zeggen mij, dat een oorspronkelijk script beter is dan een literair werk wanneer men een film wil draaien. Dat zal dan wel waar zijn, denk ik. Maar toch treft het mij hoe vaak films, getrokken uit beroemde romans, échte successen worden.

7 Als ik voor iets echt ambitie heb, doe ik het ook. Daarom kan ik niet uit volle borst ‘ja’ antwoorden. Op mijn leeftijd (1920 geboren!) is het zo, dat men moet kiezen. Ik zou het best aandurven een film te maken (wel met een dramatisch assistent naast mij) doch ik weet, dat het te laat is om naar een geheel ander medium over te stappen. Ik ben romanschrijver en essayist; tijdens de mij nog overblijvende jaren, wil ik niet in stukjes uiteen vallen (zoals m.i. met Claus het geval is, vrees ik). Wel blijf ik documentaires draaien voor huiselijk gebruik op super-8 (ik maakte mooie dingen in Stonehenge en omgeving), maar zelfs dat begint tijdrovend te worden omdat ik het té goed wil doen en, na veel geleerd te hebben van de professionele cameramen (Tack, Theo Vandesande, Eddy Van den Enden), ook professionele beelden wil maken...

8 Mijn filmervaringen zijn nog erg recent. Zij begonnen een jaar geleden en hebben ook een jaar lang sterk mijn schrijven afgeremd. Het is mogelijk, dat ik van Jean Ferry (die ‘Stiller’ bewerkte) een grotere aandacht voor detail en constructie heb geleerd, en van Van der Heijden en Kümel de durf om de realiteit nog reëler te zien. De vraag is nu, hoe de magische kortsluiting tot stand zal komen en in hoe ver ik, éénmaal de twee films gemonteerd, ook daar nog iets van leren kan. Maar kom, een mens leert altijd, ook door omgang met de mensen voor en achter de camera. Het observeren van Willeke van Ammelrooy bvb. (aangekleed!) is voor mij bijzonder interessant geweest: mijn vrouw en ik waren kennelijk de enigen, die zagen dat zij een zeer menselijke vrouw is, gevoelig, wat kinderlijk, maar intelligent en met een hartelijke menselijke solidariteit. Waarna het bovendien ook leerzaam was Kümel te horen zeggen, dat zij een veel grotere actrice is dan de meesten het zich voorstellen. Zulke observaties op zichzelf kunnen voor een auteur belangrijk zijn. Verder is het mogelijk, dat in een roman, waar ik nog over loop te broeden, de filmwereld of mijn ervaringen mét de filmwereld een zekere rol zullen spelen. Trouwens, nu al ruim een halfjaar geleden schreef ik de eerste zestig bladzijden en daar zit ik al volop in de film (het bezoek bij Jean Ferry met het oog op het schrijven van zijn draaiboek).