De Revisor. Jaargang 1

Johan Daisne

1 Op verzoek van de BRT heb ikzelf het scenario geschreven van de korte speelfilm De geboorte; ik voelde me een beetje bedrogen doordat de cineast het niet trouw heeft weergegeven; hij meende het naar zijn hand te moeten zetten. Over die prent spreken we dus niet verder. Wel over de twee langspeelfilms die André Delvaux heeft gedraaid naar mijn roman De man die zijn haar kort liet knippen en naar mijn novelle De trein der traagheid, resp. in 1965 en 1968. De eerste was een Belgische film, Nederlands gesproken, met Franse (en andere) voettitels. De tweede was een Frans-Amerikaanse productie (20th Century Fox Parijs), Frans (soms even Nederlands) gesproken, en heette ‘Un soir, un train...’, titel die ikzelf had voorgesteld omdat de Ndl. onvertaalbaar is vanwege de woordspeling met traagheid (inertie etc.) De vedette van De man... was de grote Poolse actrice Beata Tyszkiewicz (rol van Fran), naast Senne Rouffaer (Govert); in Un soir... speelden Yves Montand en Anouk Aimée de hoofdrollen. Beide films werden zeer opgemerkt en behaalden ettelijke buitenlandse prijzen. Ze lopen nog steeds in binnen- en buitenland, in de bioscoop en op de tv. Het schijnt dat op een bepaald ogenblik Un soir in 5 zalen tegelijk in Parijs werd gedraaid; hij werd een zevental maanden doorgespeeld, terwijl in een ander zaaltje nog De man... liep (in het Ndl.!) Onlangs nog werd door de Franse tv De man... uitgezonden in het Ndl.!

2 Het is Delvaux zelf die me voorgesteld heeft deze films te maken. Om het scenario te schrijven had ik door mijn beroeps- en literaire werk geen tijd. Maar ik heb lang met Delvaux gesproken. Hij kende mijn werk door en door. Hij is een zeer gestudeerd en subtiel man. Ik heb dan ook niet geaarzeld hem de vrije hand te laten.

3 Het was mij aangenaam verfilmd te worden (zoals een auteur ook wel graag wordt vertaald) om aldus de band met het pu-

[p. 5]

bliek te versterken en ook vanwege mijn liefde voor het medium. Sinds mijn kinderjaren ben ik gelijkelijk geboeid door film en literatuur. In de loop van mijn leven heb ik een tiental boeken ‘filmatiek’ geschreven, dat is de naam die ik koos voor mijn essayistische filmkritiek. Voorts zegt men sinds jaar en dag dat ik, in mijn literaire werk dan, een ‘cinematografisch’ auteur ben. Als dat iets betekent, mag het wel waar zijn. Het wetenschappelijke werk van mijn leven dat thans verschijnend is (met name mijn driedelig en viertalig Filmografisch Lexicon der Wereldliteratuur), bewijst inderdaad dat ik een bestaan lang met de film heb meegeleefd. Dat kan op mijn literatuur een stempel hebben gedrukt, zodat het speciaal geschikt was voor verfilming - hoewel ik meen dat men alles kan verfilmen, je moet maar de cineast vinden.

4 Ik meen dat Delvaux telkens erin geslaagd is mijn werk trouw weer te geven en er toch een persoonlijk én cinematografisch werk van heeft gemaakt. Door ‘trouw’ bedoel ik dat de essentie van mijn boeken sterk aanwezig is in zijn verfilmingen, en waar hij afwijkt van mijn verhaal blijft het in mijn geest en sfeer. Ik blijf me dan ook gelukkig voelen met deze prenten.

6 Of men naar een boek of naar een oorspronkelijk scenario een film maakt, komt voor mij op hetzelfde neer. Een scenario is immers ook een boek en dat thans courant als zodanig wordt uitgegeven, naar het voorbeeld van René Clair (die trouwens ook niet de eerste was). In beide gevallen is het een literaire schepping, verwant met de cinematografische schepping door het verhalende element en al het picturale dat de literatuur suggereert. De grote Russische regisseur Alexander Zarchi heeft terecht gezegd: Allereerst is er het boek, wat niet belet dat de film een oorspronkelijke (her)schepping kan zijn. In mijn genoemd Lexicon staan enkele tienduizenden films, allemaal gedraaid naar literair werk...

7 Ja, in mijn jeugd heb ik ervan gedroomd zelf films te maken. Leven en werk hebben er anders over beslist. Ik heb er geen spijt van. Intussen heb ik mijn boeken geschreven, die toch de aanleiding zijn geweest dat er twee films bestaan die reeds in het geschiedboek van de film staan. Ik dank Delvaux.