De Revisor. Jaargang 1

New Journalism

Het meest opvallende en irritante aan de door Tom Wolfe ingeleide en samengestelde bundel The New Journalism is misschien wel de pretentie: ‘the main point of this book (is) that the most important literature being written in America today is nonfiction, in the form that has been tagged, however ungracefully, The New Journalism.’

Wolfe vecht zijn persoonlijke vendetta uit tegen die nare, hooghartige snobs die altijd op zijn werk hebben neergekeken omdat het ‘maar’ journalistiek zou zijn, en nu het getij hem gunstig gezind is blijft hij er niet, als tevoren, onverschillig onder maar bijt terug en overschreeuwt, als zo vaak, zijn argument.

De literatuur is niet in staat gebleken de halsbrekende culturele en sociale ontwikkelingen van de laatste tien jaar bij te houden, te registreren of documenteren, dús is de roman (de literatuur, de poëzie etc.) dood, dús is de nieuwe journalistiek de nieuwe literatuur. Aldus Wolfe.

Het is niet moeilijk het al snel met hem eens te zijn wat de eerste van zijn vooronderstellingen betreft. De Amerikaanse literatuur heeft in de hele zestiger jaren nauwelijks vermeldigenswaardige nieuwe fictie opgeleverd (dat een aantal gevestigde auteurs prima bleef produceren vergeet Wolfe gemakshalve); wie heet van de naald wil weten wát zich in de brandpunten van dat bizarre decennium heeft afgespeeld zal bij de film en vooral de muziek te rade moeten gaan en, zoals Wolfe betoogt, bij de journalistiek. De in zijn bundel verzamelde artikelen (van Plimpton, Talese, Mailer, Southern e.v.a.) vormen een imposante ondersteuning van dat argument en het kost me weinig moeite toe te geven dat het hier verzamelde werk in doorsnee boeiender is dan dat van de ‘nieuwe’ fictie-schrijvers.

Wolfe betoogt dat de ‘officiële’ literatuur haar ondergang bezegelt door het realisme te verwaarlozen: ‘There is no novelist who will be remembered as the novelist who captured the Sixties in America, or even in New York, in the sense that Thackeray was the chronicler of London in the 1840's and Balzac was the chronicler of Paris and all of France after the fall of the Empire.’ Een op maat gesneden redenering: áls er iemand als kronikeur van een deel van de subcultuur uit de jaren '60 bekend zal blijven is het Wolfe zelf. Maar zijn Thackeray en Balzac de enige of zelfs maar de belangrijkste auteurs die de 19e eeuw heeft opgeleverd?

Volgens Wolfe vergissen de door hem beschimpte literatoren zich in ‘de aard van het realisme’. Hij citeert William Phillips, redakteur van de Partisan Review, die geschreven heeft: ‘In fact, realism is just another formal device, not a permanent method for dealing with experience.’ Het tegendeel is waar, aldus Wolfe. ‘The introduction of realism into literature by people like Richardson, Fielding and Smollett was like the introduction of electricity into machine technology. It was not just another device. It raised the state of the art to a new magnitude.’ En daarmee zijn Beckett, Kafka, Borges, Zamjatin, Marquez gediskwalificeerd, alsmede hun schare aan navolgers die door Wolfe honend de Neo-Fabulists worden genoemd, ‘observing such conventions as No Background, No Place Name, No Dialogue and the Inexplicables.’ En hun argumentatie moet volgens Wolfe aldus verlopen: ‘Realism has been taken over by the new journalists, with whom I am powerless to compete. Besides, realism is old hat. So what is left for me to do? Why, to return to those most elemental and pure forms of story-telling, the forms from which literature itself has sprung, namely, myth, fable, parable

[p. 47]

and legend!’

Het is niet moeilijk het met Wolfe's voorkeuren voor het realisme eens te zijn en toch te vinden dat hij hier een ontoelaatbaar gesimplificeerde weergave doet van de ‘methodenstrijd’ in de literatuur. Juist na lezing van deze bundel is het me tamelijk duister waarom Wolfe zich door een persoonlijke rancune tot dit soort redeneringen en gemanipuleer met labels laat verleiden om zijn eigen waar aan te prijzen. Het wordt des te vreemder als men bemerkt dat die stroming, die blijkbaar zo juist tot de hoogste vorm van letterkunde is bevorderd, in feite helemaal geen stroming is maar zijn neerslag voorlopig vindt in een collectie smakelijke maar heterogene tijdschriftverhalen. Wolfe voert vier criteria aan waaraan journalistiek moet voldoen



om in zijn club terecht te komen:

1 een opbouw van tafereel tot tafereel, zonder in de historische, vertellende trant te vervallen;

2 het weergeven van gedetailleerde dialoog;

3 het ‘derde persoon enkelvoud perspectief’: de techniek van het presenteren van elke scene als waargenomen door een bepaald persoon;

4 het weergeven van gebaren, gewoonten, manieren, kledingstijl enz. die karakteristiek zijn voor de personen over wie men schrijft.

Welnu, volgens al deze criteria is het zeer verschillend wat er hier gebeurt, en er zijn vele voorbeelden aan te halen van artikelen die aan meerdere criteria niet voldoen. Dat is niet erg, maar waarom moeten ze zonodig onder dezelfde vlag aan de buitenwereld gepresenteerd worden?

Grofweg gezien zijn er twee benaderingswijzen die, al dan niet gecombineerd met enkele van bovengenoemde technieken, tot de opmerkelijkste resultaten hebben geleid. De eerste is te vergelijken met wat in de sociologie al sinds jaar en dag bekend staat als de techniek van de participerende observatie: volg je onderwerp zo lang en intensief mogelijk en geef je zo weinig mogelijk bloot - dat betekent het in journalistieke termen - en het leidt in het werk van Talese en vooral Plimpton tot bijzondere resultaten.

In het andere geval is de redenering ongeveer: zet een interessante schrijver annex persoonlijkheid in een boeiende omgeving en de resultaten rollen er van zelf uit. Mailer werkt al zeer lang, met wisselend succes, volgens dit procédé maar het meest opmerkelijke specimen van dit slag journalisten is de laatste tijd Hunter Thompson, van wie in Wolfe's bundel werk te vinden is, maar die met zijn Fear and Loathing on the campaign trail '72 een zeer bijzonder boek over de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft geschreven. Ik vind het het leukste boek dat ik in jaren heb gelezen, maar dat zal voor een deel wel komen omdat ik zelf de laatste maanden van dat bizarre gebeuren van dichtbij heb meegemaakt.

Thompson's boek is in alle opzichten een ongewoon en oorspronkelijk werkstuk. Ik kan me herinneren nogal geïrriteerd te zijn door de eerste afleveringen (in Rolling Stone, het blad waarin de beste hedendaagse Amerikaanse journalistiek te vinden is) vanwege Thompson's zeer nadrukkelijke presentatie van zichzelf. Maar dat blijkt een factor die zichzelf oplost: naarmate men al lezende de auteur beter leert kennen en zijn extravagante acties en reacties als onderdeel van het gebeuren gaat zien blijkt het een essentieel deel van zijn werkwijze te worden.

Om te beseffen hoé ongewoon Thompson's boek is, is het goed te weten dat de Amerikaanse pers, vooral ten aanzien van politieke aangelegenheden, er een

[p. 48]

zeer curieuze opvatting van ‘objectiviteit’ op na houdt. De rol van de pers is er essentieel anders dan bij ons, ze is veel meer een ‘vierde macht’ (zou dat althans moeten zijn) die bij gebrek aan initiatieven van een angstig, half-corrupt en voor hun achterban beducht parlement controle uitoefent op de uitvoerende macht. Maar vooral commerciële factoren zorgen ervoor dat jonge reporters die deze taak ambiëren al snel afgeremd worden in hun ijver. Tot voor een jaar of twee was de enige manier waarop een journalist in aanzien kon stijgen, exclusieve verhalen los kon krijgen en uit de bedompte anonieme reportersmassa omhoog kon komen: te proberen door te dringen tot de binnenste informatiecirkel van politici, zakenlieden en topjournalisten. In deze sferen van cocktails en schouderklappen wordt vrijuit gesproken over zaken die nooit de media halen; beloning voor goed gedrag van de journalist (d.w.z. het in acht nemen van de subrosa condities) is een hem af en toe toegeworpen been in de vorm van een exclusief interview of ‘leak’, een stuk informatie waarvan hij de primeur mag genieten.

Thompson is het politieke circus binnengestapt met het vaste voornemen zich van deze afzichtelijke, deprimerende afspraken niets aan te trekken. Hij was bereid alle schepen achter zich te verbranden, alle informatie te spuien die hij hoorde, uit welke hoek ook. Zijn boek is een formidabele weergave, niet alleen van het onbegrijpelijke en verbijsterende gekrakeel dat zich rondom partijconventies, voorverkiezingen en verkiezingen afspeelt, maar vooral een weergave van hoe het voelt daar tussen te staan als iemand die weigert het gewoon te gaan vinden en de geprefabriceerde journalistenrol te spelen. Thompson heeft zijn verwondering en verbijstering ongeschonden gehouden en het geheel beschreven als zíjn individuele reactie op wat zich er van dag tot dag afspeelde, soms briesend en tierend, soms zeer intelligent analyserend, en in de windstille perioden vaak briljant beschrijvend. Het is zonder twijfel het beste boek dat onder Wolfe's New Journalism vaandel is verschenen.

The New Journalism, by Tom Wolfe. With an anthology edited by Tom Wolfe and E.W. Johnson. Harper & Row, New York 1973.

Dr. Hunter S. Thompson: Fear and loathing on the campaign trail '72. Popular Library, New York 1973.

Jan Donkers