De Revisor. Jaargang 1

Een geval van plagiaat

Nederland staat bekend om zijn koeien, en zo zal het nog wel een tijdje blijven. Neem nu het Amsterdamse meisje Marianne Dikker. Al jaren figureert ze als roodbont exemplaar onder het Amsterdamse kunstenaarsvolk, en sinds enige tijd is ze zelfs de vriend van multi-violist Lodewijk de Boer. Verder beschikt ze over een vriendenkring waaronder men een aantal derde-rangs journalisten kan aantreffen; maar daar kan zij niets aan doen want Nederland beschikt nu eenmaal alleen over dit type journalist. En daar gaat in feite het volgende incident over.

Nog geen jaar geleden werd ik aangesproken door een ander Amsterdams meisje: Olga Matze, die onder de naam Olga Madsen, sinds ze een paar jaar geleden de Filmacademie voltooid had, de funkties van aantrekkelijke regie-assistente of produktie-assistente of zoiets pleegt uit te oefenen. Ze vroeg of ik met haar het scenario voor een korte film wilde schrijven. Die film zou ‘Straf’ gaan heten en moest gaan over een ongeveer tien-jarig meisje, dat in een opwelling of met opzet de viool van haar vader vernielt, en daar, wanneer de man het ontdekt heeft, op een merkwaardige manier voor gestraft wordt.

Hoewel de Nederlandse filmproduktie technisch gezien langzamerhand op een internationaal niveau is geraakt, lijkt het erop dat de filmers zelf een weinig achterblijven waar het gaat om het bedenken of vinden van enige bruikbare, intelligente of spannende gegevens om te verfilmen. De lezer die wel eens naar een Nederlandse film gaat kent het resultaat. Wat je dan ziet is dat ze óf in hun arrogantie tóch iets van zichzelf gaan verfilmen (een euvel waarmee bijvoorbeeld Wim Verstappen en Pim de la Parra nogal mee te kampen hebben), óf ze laten een bekend Nederlands boek tot scenario ombouwen (wat vrijwel altijd tot mislukken gedoemd is).

Olga Matze bezat tenminste enig inzicht in haar eigen kunnen, en kan de eer worden toegeschreven dat ze het hierboven omschreven gegeven herkende als iets waar je een prima filmpje van een minuut of tien van zou kunnen maken. Een gegeven, dat zij namelijk eens bij toeval op de radio had horen vertellen. Het was een radio-programma van de vara op een woensdagochtend geweest, waarin luisteraars konden bellen over de manier waarop ze door hun ouders gestraft waren. Eén van die luisteraars had ongeveer dat verhaal verteld, zo vertelde Olga mij.

In ieder geval geen reden om dat gegeven niet te gebruiken, want anders zou je

...niet leuk...

bijvoorbeeld net zo goed driekwart van het oeuvre van de nationale schrijver Carmiggelt in de plee kunnen donderen, en daar is vooralsnog geen reden toe. Een gegeven is nog geen verhaal, en ook nog geen scenario, en zeker nog geen film.

Toen het filmpje ‘Straf’ vertoond was, waren de reacties enthousiast. En geen wonder als je een filmpje vlak voor of na Dakota draait, de sloomste film ooit vertoond. B.J. Bertina roemde de dag na de persvoorstelling in De Volkskrant het scenario van ‘Straf’ en meende, met een slag om de arm achter de elleboog, dat ik als scenario-schrijver ‘nog wel eens iets zou kunnen gaan beloven’.

Je staat dan verbaasd over de vakkennis van zo'n Bertina. Om dat zo maar te kunnen zien!, zonder het scenario gelezen te hebben, zonder te weten wat er na de mise-en-scène van Olga en cameraman, na het schrappen van enige scènes, na de montage, uiteindelijk van het scenario is overgebleven, dan moet je wel van goede katholieke huize komen. Daarnaast is het minder aangenaam om door een criticus, die zo juist de totaal mislukte, ietwat plaatsvervangende schaamte oproepende en slaap verwekkende film Dakota heeft proberen goed te praten, geroemd te worden. Maar dat werd dan ook een week later in De Volkskrant door een ander lid van hun filmredaktie weer goedgemaakt. Terwijl zij mij eerst, als enige krant tot dan toe, in verband met dit scenario met name genoemd hadden, heette het toen plotseling dat ik als ‘handig journalist’ ‘de pupliciteit’ aan me ‘had weten te trekken.’ De enige die na de première van ‘Straf’ niet zo gelukkig met het filmpje was, bleek de genoemde Marian Dikker. Zij ontpopte zich als degene die indertijd dat verhaal over haar straffende vader voor de radio verzonnen had - en ze werd in het licht van het succes van het filmpje ontzettend nijdig. Ze sprak van plagiaat en zei dat ze een verhalenbundel bij Uitgeverij Van Gennep had liggen met een verhaal over hetzelfde onderwerp (Bij de uitgeverij bevestigde men dat die verhalen zijn geschreven, maar nim-

[binnenkant achterplat]

mer gepubliceerd.)

En toen werd het pas lachen. Want enige dagen later konden belangstellenden in de rubriek Kijk-Kijk van Het Parool een foto van Marianne ontwaren met het onderschrift ‘... niet leuk ...’. Het bijbehorende stukje (ontleend aan een gesprek met haar) vermeldde dat ik de dag na de première in ‘de kranten’ (De Volkskrant) geprezen was om mijn ‘originele gegeven’ (de lof gold het scenario, wat iets geheel anders is), - verder dat ik gebruik had gemaakt van een verhaal van Dikker; tenslotte werd gesteld dat ik de pluimen (nog steeds alleen van Bertina) in ontvangst had genomen ‘die eigenlijk haar hoofd hadden moeten sieren’ (zíj was het immers die het scenario had geschreven?).

Dit stukje werd geschreven door Parooljournalist Nico Merx, een goede vriend van haar. Niet vermeld werd dat ze het verhaal eerder anoniem voor de radio verteld had.

Want hoe gaat dat in de Nederlandse journalistiek? Men heeft niets beters te doen dan zich met gezemel en publiciteitsgeile meiden op te houden, maar is dan zelfs te lui om telefonisch even het te publiceren bericht te verifiëren. Tenslotte is men zelfs niet in staat om een stukje te schrijven waarin de ene mededeling de andere niet zozeer ontkracht, dat het stukje totaal overbodig blijkt. Enige dagen later komt De Volkskrant op haar filmpagina met haar hierboven reeds genoemd bericht, waarin gesteld wordt dat Het Parool een onvolledig bericht bracht, maar dat De Volkskrant ‘de waarheid’ er over zou brengen. Men had ontdekt dat Marian het gegeven anoniem op de radio had verteld en dat Olga dat toen gehoord had! Conclusie van de filmredakteur: Rogier heeft als handig journalist ‘alle publiciteit aan zich getrokken’.

Dit stukje nu werd geschreven door topjournalist Cees van Eden, een assistent van Lodewijk de Boer, de vriend van Marijan. Zo komen de kranten wel vol. Dan was er nog een stukje van Philip van Tijn in De Tijd die het bewuste radioprogramma zelf gehoord had en die het wel erg toevallig vond dat wat ik als scenario-schrijver bedacht had hetzelfde was als die mevrouw op de radio indertijd beleefd had.

Van Tijn vond het bovendien ‘aardig dat dit juist Rogier Proper overkomt, die enige faam heeft verworven met het opsporen en omspitten van dergelijke coincidenties’, en daarmee wordt het een en ander duidelijk. We moeten de publicaties kennelijk opvatten als een vorm van vergelding.

Opvallend is dat niemand van één van genoemde bladen mij om opheldering heeft gevraagd.

Wat is het: luiheid, lafheid of domheid? Wat Cees van Eden betreft kan men snel tot het laatste besluiten, want die heeft nog gebeld met Scorpio Films, en daar precies te horen gekregen hoe het in elkaar zat, - en dan vervolgens schrijven dat ik de publiciteit aan me getrokken heb. Met zijn intelligentie kan hij zich veel moeite besparen als hij zijn stukjes in het vervolg direct zelf verzint.

Intussen geeft dit onbetekenende incident een verhelderend beeld van de manier waarop de Nederlandse pers werkt. Door gebrek aan kennis en luiheid zien de muskieten de praatjes uit de derde hand van hun kennissen en cafévrienden aan voor nieuws.

Rogier Proper