De Revisor. Jaargang 1

[p. 41]

Doeschka Meijsing
De hanen

Hanen zijn merkwaardige dieren. Ze missen de gemoedsrust van kippen.

Ik sta ze graag te bekijken als ik thuis ben en bij Maarten langs ga. De kippen gedragen zich belachelijk. Ze schrapen met hun poten de bosgrond opzij, doen twee waggelende stappen achteruit en turen of er iets te vreten valt. Soms zijn ze ook stiekem in de weer in de struiken. Of ze beginnen aan een ondoorgrondelijke sprint. Maar de hanen houden zich met zulke zaken niet bezig. Maarten heeft er drie bij de kippen rondstappen. De kammen fier omhoog zijn ze voortdurend waakzaam: Wat banaliteiten? Waar schuilt het kwaad? Wie is de schuldige? Om dan de hals te rekken en het kwaad in de wereld te bejubelen. Je kunt natuurlijk ook een andere mening over hanen hebben. De grote neukers, de heren der hoenderschepping, de promotors van potentie. Ik zie niets in dergelijke interpretaties.

Wel heb ik Maarten zo juist de grap laten horen, die mijn docent exegese mij verteld heeft. Als ik bij de hemel aankwam, ried hij mij, dan moest ik een haan onder mijn jasje verborgen houden. Als Petrus dan aarzelde of hij mij wel binnen kon laten, toonde ik de haan en vroeg: - ken je díe nog. Een grap uit de roomse hoek, maar niet onaardig.

Maarten heeft wel even geglimlacht maar zijn aandacht is er niet bij. Ook niet bij zijn gebroed dat hem voor de voeten loopt. Nee, zoals altijd zijn zijn ogen op het grote huis gericht waar je van hier uit, dankzij de symmetrische opening in de rhododendronhaag, een goed zicht op hebt. Al toen ik als kind bij hem kwam bedelen om nieuw gesneden pijlen voor mijn boog, dwaalden zijn ogen onder het slijpen steeds naar het huis.

Het is een zonderling, deze Maarten, die ik ken zolang ik mij herinner. Hij lijkt te mager en te weinig gespierd voor een echte boswachter. Hij heeft altijd nog meer weg van de geniale wiskundestudent die hij geweest moet zijn. Bovendien is hij ongeschikt voor zijn werk. Het bos vervalt meer en meer. De bomenstand wordt niet bijgehouden. De door de storm van een jaar geleden gevelde bomen liggen er nog net zo en de gegraven gaten voor de aanplant van jonge beuken staan vol water en rottende bladeren. In mijn jeugd mocht ik herhaaldelijk getuige zijn van grimmige ruzies tussen Maarten en mijn stiefvader. Deze laatste, hoog en breed te paard, beet Maarten orders toe over de afwatering van de sloot of de hoogte van de hindernissen. Maarten zoog op een strootje en luisterde niet, somber broedend op een rekensom met als uitkomst een nét onoverkomelijke hoogte van de hindernissen.

Maarten is trouwens de enige geweest die me niet aan mijn kop gezanikt heeft over mijn studie theologie. Waarschijnlijk deelt hij de mening van mijn stiefvader dat een vent op een paard hoort te zitten en geen verhalen vanaf de kansel moet vertellen. Niet dat Maarten bescheidenheid zou kennen ten aanzien van andermans keuzen. Maar hij heeft iets anders aan zijn hoofd en in dat hoofd van hem past maar een ding tegelijk, degelijk afgemeten als de driehoeken uit zijn schoolboeken van vroeger.

Ik rits mijn jack dicht, want het begint koud te worden in de vochtige schemering. Bovendien zie ik de auto van mijn moeder nu op de oprijlaan van het huis en ze zal me onmiddellijk op willen eisen, de weinige keren dat ik thuis kom.

Ik groet Maarten en sla rechts het bospad in dat naar huis leidt. Vroeger heb ik me er altijd over verbaasd dat het pad eerst weer terug het bos inleidde, slingerend, zodat je geen begrip van richting meer had, totdat het huis plotseling groot en zeer dichtbij voor je stond. De ondoorgrondelijke wegen van God. Maar die had het pad niet laten aanleggen. Dat had een van die vroegere Willems gedaan, wie weet wel naar een blauwdruk van zijn God, die alle daden van alle Willems altijd heeft goedgekeurd. We hebben geen landerijen met bijbehorende boeren meer en de enigen waarover de laatste Willem, mijn stiefvader, nog een schrikbewind kan uitoefenen zijn de steeds wisselende staljongens en de dorre bladeren in het bos. En vroeger over mij.

In de gang van het huis komt mijn moeder mij tegemoet. In het schemerdonker kus ik haar drie maal op de wang zoals ze dat graag heeft. Ik ruik het vertrouwde parfum. Ook deze keer weer is de herinnering aan mijn jeugd heel hevig.

Ze troont me mee naar de tuinkamer. Ze is gelukkig, mijn moeder, dat ze me nog even voor zich alleen heeft, voordat we aan tafel gaan. Ik doe wat licht aan, maar de gordijnen moet ik openlaten. Uit de mist van de weilanden rijst de hoge kerk van Vogelenzang. Om de toren scheren de kraaien.

Mijn moeder vraagt naar mijn studie en naar de vrienden en

[p. 42]

vriendinnen die ik niet heb. De illusie van tenminste een normaal leven voor haar zoon geeft ze nooit op. Ik geef inlichtingen, maar verzwijg haar het gesprek met mijn mentor naar aanleiding van een van de laatste zinnen van mijn scriptie over het predikantenambt.

Het was uiterst onaangenaam dat die zin in mijn betoog terecht gekomen was en het is mij een raadsel hoe ik hem over het hoofd heb kunnen zien. Een onnauwkeurigheid in ieder geval die mij voor verdere versprekingen gewaarschuwd heeft. Nadat ik in vele gesprekken blijk gegeven had van mijn goede trouw is de verbeterde versie geworden: ‘Men moet het luiden der klokken niet overlaten aan armen, die slechts het gewicht van melk en honing kennen.’ Een zeer zwakke echo van de oorspronkelijke tekst, maar eenvoudiger binnen de leer te verdedigen.

Mijn moeder klaagt. Ze is nog mooi, maar de reumatiek heeft haar in zijn greep. Het kan ook niet anders in dit grote huis, waarvan niet elk vertrek verwarmd kan worden. Ik streel haar even over de wang. Een electrische deken doet wonderen, vertel ik en ik bezweer het gevaar dat volgens haar knetterend en vonkend van zo'n deken afspringt.

Aan tafel laat mijn stiefvader het wijnschenken aan mij over. Naast hem ligt de krant, ongelezen dit keer, want net op tijd realiseert hij zich mijn aanwezigheid. Hij spreekt tot mij afgebeten zinnen over de dagjesmensen die hij op zijn landgoed moet toelaten om de kosten te drukken en die buiten de paden lopen. Ik ken het probleem van a tot z, want het is het enige onderwerp dat hij de laatste jaren tegen mij heeft aangevoerd. Maar ik geef de gepaste antwoorden. Alles aan mij moet die boerse man irriteren. Ik weet dat en kijk hem eerlijk in de ogen. Geen mens zo onschuldig als ik. Want is het mijn schuld dat ik op zijn broer, mijn vader, lijk? Op Mourits, de jongere, de vrolijke, de geniale, de geliefde?

Vroeger was alles anders. Toen was ik bang voor alles. Voor deze laatste, brede Willem, die te paard door zijn kleine bos joeg, om wandelaars of Maarten op hun fouten te betrappen, om mij op te jagen als ik verdroomd tussen dor kreupelhout zat. Voor Maarten die met een stokje vierkanten en cirkels in het zand trok - is dat wiskunde Maarten? - en zelden antwoord gaf op mijn vragen - wat is er bij het huis Maarten, dat je daar aldoor naar kijkt? En mijn moeder was mooier dan andere moeders, maar nooit zo vrolijk of gewoon en ze aaide me te veel. Niet in het huis, niet in het bos. Waar zou je zeggen dat ik blijven moest?

Mijn moeder vertelde me te weinig; in het dorp kletste men te veel; het heeft te lang geduurd voor ik de ware toedracht door kon hebben.

In feite is het gebeurde slechts in geringe mate tragisch. Gebeurtenissen kunnen dat nauwelijks zijn. Er heerst een opvatting dat mensen tragisch zijn. Ik deel die mening niet.

Meer dan vijfentwintig jaar geleden fietste een groepje scholieren dag in dag uit over de Vogelenzangse weg naar het Christelijk Lyceum in Haarlem. In de zomer fietste Willem, die een jaar ouder was dan de rest, nors voorop. Dan kwamen Mourits, die bochtjes reed en naar de takken boven zijn hoofd sloeg, en Maarten, de boerenzoon die Mourits vóór school nog zijn huiswerk zou laten overschrijven. Mia sloot de rij, met een hand aan haar rokken en telkens lachend als Mourits haar voor de wielen reed. In de winter reed Willem nog steeds nors voorop en sloot Maarten de rij, omdat ze anders door Mia's toedoen te laat op school zouden komen. Een bekend troepje, zwaaiend begroet door de inwoners van Vogelenzang.

Toen Willem in de voorlaatste klas van de H.B.S. bleef zitten, sprong Mourits vrolijk het leerjaar bij zijn broer binnen, voornamelijk op de resultaten van Maarten's sommen. De leerkrachten krabden zich eens achter het oor toen ze de twee zonen van de jonkheer van Vogelenzang zagen, vermoedden een weinig wetenschappelijke list van de Heer der schepping om zoiets tegenstrijdigs binnen één ark te zetten en begonnen er om beurten mee de drukke Mourits het klaslokaal uit te zetten.

Hun vader kwam het te weten. Niet omdat Mourits onder het deemoedig beloven van beterschap de directeur niet zover had weten te krijgen de zaak nog eens aan te zien, maar omdat Willem zijn mond voorbij praatte. Mourits kreeg twee weken na vieren huisarrest. Mourits nam Willem niets kwalijk maar nam wraak door zijn charme wijd en heerlijk over de leraren uit te strooien. Tegen de herfstvakantie tekende hij kaarten op het bord voor de aardrijkskundeleraar, construeerde hij Maarten's briljante sommen na voor de klas en was hij aanvoerder van het handbalteam. Op de meeste vragen wist hij niet de juiste antwoorden, maar wel die waarmee hij leraren en lachers op zijn hand kreeg. Willem zat breed achterin de klas en zweeg.

In het eindexamenjaar werden de tegenstellingen binnen het kleine peloton nog sterker.

Lang broedend en stijfhoofdig als een goede boerenzoon was Maarten de onbeduidende verklikkerij van Willem niet vergeten.

Trager in het begrijpen van het gemak van 2πr dan van de strenge wil van zijn vader klopte Willem een keer bij Maarten aan om hulp bij de wiskunde. Het resultaat van dat korte gesprek was dat Willem die lange hete zomer zonder begrip maar grimmig op de wiskunde zat te turen, terwijl de jongere Mourits (gesteund, geholpen, gestuurd door een zeer didactische Maarten) door de weiden van Vogelenzang dartelde. Niet alleen koppige wrok speelde bij Maarten een rol. Inmiddels vergrijsde boerenzoons hebben Maarten en Mourits verschillende malen betrapt in de schaduw van de iepen. Maar boerenzoons zien meer in de natuur: koeien bespringen koeien op klaarlichte dag en bij de kikkers in de sloot is het geslacht niet eens te onderscheiden. Bovendien is wat de zonen van de heren doen met de zonen van de boeren, wel gedaan.

Maar niet alleen Maarten was verliefd op de lenige gestalte van zijn vriend. Laten we Mia niet vergeten, die, elke zomer achter Mourits aanfietsend, dat donkere hoofd kon bekijken en die

[p. 43]

op schoolbals als vaste partner van Mourits wervelende dansen in zijn armen draaide.

En Mourits? We kunnen het ergste veronderstellen: elk verhaal over hem vertoont hetzelfde patroon; elke foto van hem bevestigt dat. Mourits hield van niemand, niet eens van zichzelf. Hij had charme en gebruikte die. Hij had geniale invallen en uitte die om de kring van mensen om hem heen steeds dichter naar zich toe te halen. Toen hij klein was wilde hij nooit buschauffeur worden. Hij wilde de republiek van zijn charme vestigen. Hij wilde heerser zijn over het keizerrijk dat hij met zijn persoonlijkheid om zich heen strooide. Hij maakte daar brokken mee en wist dat. Maar goed of kwaad waren niet te onderscheiden begrippen voor hem. Je gehaat maken is hetzelfde als je geliefd maken. Het enige dat telt is macht, subtiel uitgespeeld, nooit als zodanig herkend door de anderen, de macht van het middelpunt te zijn.

De verliefde Maarten, de verliefde Mia, waren er betere adjudanten denkbaar?

Onder een strakblauwe hemel, die nergens naar regen uitzag zagen de boeren de jongste zoon van de jonkheer ditmaal met Mia onder de iepen. De Heer zendt geen regen want de Heer ziet het kwaad op aarde. Augustus bleef droog.

De kink in de kabel kwam toen ik mij aankondigde. Mourits was wanhopig; Mia gelukkig en bang; de jonkheer principieel: trouwen en op het huis komen wonen. Nog voor alle formaliteiten en verdoezelingen hadden kunnen plaatsvinden, wist Mourits het te presteren om op een regenachtige namiddag in oktober een dode tak tussen de spaken van zijn fietswiel te krijgen en onder de wielen van een in de schemering te laat remmende auto te komen.

Weer dicteerde de God van de Willems wat er gebeuren moest: Willem junior zou Mia trouwen en op het huis komen wonen. Te versuft door de intellectuele inspanningen en oefeningen voor het herexamen goniometrie, wist Willem junior te weinig argumenten aan te voeren om de vaderlijke wensen ongedaan te maken. Mia koos van twee kwaden niet de rol van ongehuwde moeder.

Verbijsterd maakte Maarten zijn eerste studiejaar wiskunde af. Daarna vertrok hij uit Vogelenzang en trok drie jaar de wereld door. Toen hij terugkwam, wist hij wat zijn taak was. Hij bedelde Willem om de baan van boswachter. Het was een verleiding voor Willem om te weigeren, maar boswachters waren zeer schaars. Maarten betrok het kleine huisje. Op mijn derde jaar werd ik door mijn moeder in het wagentje langs het huisje gereden. Mijn verrukking betrof vooral de prachtige hanen vlak bij mijn vingers, maar toch moet ik toen al een beeld hebben opgevangen van Maarten, die, de armen over elkaar, mijn moeders groet niet beantwoordde. Heel lang heb ik rondgelopen in een vreemde wereld, waarin alleen mijn moeder van me hield, en ik de enige was die om haar gaf. Voor drie mannen was ik een fataal kind. Het is om mij dat de twee overgebleven mannen mijn moeder haten. Maarten kijkt. Mijn stiefvader leest de krant. En ik ben het evenbeeld van Mourits.

Alleen is mijn wereldbeeld wat anders. Ik maal niet om mijn charme, ik maal niet om macht. Ik ben een dienaar van een hogere macht.

Binnen afzienbare tijd rond ik mijn studie af. Ik hoop dat ik als predikant in een klein Fries dorp terecht kom, temidden van de boeren. Vanaf de kansel zal ik niet nalaten de eeuwige goedheid van de Heer te bezingen. Ik zal hen wijzen op het goede om ons heen, vele voorbeelden van naastenliefde en godsvrees er met de haren bij slepen. Een bijna onmogelijke taak, want de meesten zullen me geloven.

Maar misschien zit er één keer in de vijf jaar een jongetje tussen de boeren dat mij zal haten om de leugens die ik verkoop. Dat jongetje zal mijn ware leerling zijn. Hij zal begrijpen dat het Goede niet bestaat. Hij zal niet zien dat ik de eeuwige goedheid predik om de ongeloofwaardigheid ervan aan te tonen, om haar uit de wereld te helpen. Maar dat is voor het doel van geen belang. Zó zal ik het bestaan van mijn moeder en mij rechtvaardigen. Mijn stiefvader en Maarten zijn botter. Zij denken dat ze het kwaad betrapt hebben in mijn moeder, zij zijn waakzaam over dagjesmensen en de groeiende natuur. Ik denk dat ze vergeefs wachten om hun vinger op het verraad van het Goede te mogen leggen. Want de haat, de afkeer, de stank van emoties, de rottende bladeren, de kleinheid van denken, de macht, de tranen, de slimheid, de charme, de wiskunde en de dorre takken zijn allemaal facetten van een systeem dat zo immens en geniaal is, dat het nooit op die manier te betrappen is.

Nee, het Goede, het Mooie prediken, dat is de benadering. De boeren de niet bestaande paradijstuin voor ogen toveren, taartjes van leugens voorzetten. Slechts weinigen zullen me begrijpen. Maar op de spitse toren van mijn kerkje, de toren die naar de hemel wijst, zal een blinkende haan staan, meedraaiend op de wind.