De Revisor. Jaargang 1

Lessen in agressieve essayistiek

Met zijn bijna pagina grote aanval op mij onder de titel ‘Ons Infant Hopper’ in gemengde gevoelens van De Revisor nr. 2, heeft P.B. mij een bijzonder vervelende en harteloze streek geleverd. Wekenlang ben ik lastig gevallen door kennissen en vriendinnen die mij bevreemd vroegen: ‘Wie is P.B.?’, en als ik dan uitgelegd had dat het nièt Piet Bakker en nièt Prins Bernhard was, maar... Paul Beers (waarop ik een lange stilte inlaste om de vragenstelster de gelegenheid te geven eenzelfde soort blije verrassing te tonen als wanneer ik Pierre Bezoechov had gezegd), dan volgde onvermijdelijk de vraag: ‘Wie is in vredesnaam /jezusnaam/godsherekristusnaam Paul Beers!?!?’

Dat was dan iedere keer weer het moment waarop ik mij er pijnlijk van bewust werd hoe 'n vervelende streek Paul Beers mij geleverd had. Want enerzijds wilde ik natuurlijk de waarheid zeggen, anderzijds moest ik dan de schijn vermijden dat ik - door de waarheid te zeggen - uit een soort kinderachtige rancune een vertekend, onvolledig, negatief beeld van mijn opposant leek te geven. Daarom zei ik niet: ‘Dat is een vertaler’, maar ik zei: ‘Dat is een vertaler, en een hele goeie geloof ik, want ik ben hem wel eens tegengekomen bij de prijsuitreiking van de Nijhoffprijs aan Kummer’. En ik zei niet: ‘Ook schrijft hij wel eens boekbesprekingen waarin hij met collega-vertalers de vloer aanveegt, wat hen de gelegenheid geeft hem in een weerwoord volkomen belachelijk te maken,’ maar ik zei: ‘Ook schrijft hij wel eens boekbesprekingen’.

Dat het hem nu, als redactiesecretaris van De Revisor, gelukt is een stuk tegen me afgedrukt te krijgen nadat het hem een half jaar geleden mislukt is een soortgelijk stuk in de Volkskrant opgenomen te krijgen omdat de hoofdredacteur (mijns inziens geheel ten onrechte, zoals ik hem heb laten weten) het geen goede gedachte vond dat de ene medewerker van de krant de andere aanviel, doet mij oprecht genoegen (ook al blijft het natuurlijk een harteloze en vervelende streek). Want dat geeft mij de gelegenheid voor De Revisor een stuk te schrijven, getiteld lessen in essayistiek, aan de hand van het P.B.-stuk dat iedere Revisorlezer natuurlijk nog bij de hand heeft. Uiteraard kan ik in dit bestek slechts één tak van de essayistiek behandelen, te weten het Agressieve Essay, gericht tegen één persoon.

Er zijn een paar voorwaarden waaraan het Agressieve Essay moet voldoen:

1. de aangevallene moet een grote bekendheid genieten, althans in de kring waarin het essay gelezen wordt,

2. de aanvaller moet zich concentreren op één bepaald aspect (een artikel, een mening, het gedrag) van de aangevallene, en moet er voor zorgen dat hij alles wat hij er verder nog bij sleept benut wordt voor de ondersteuning van de aanval op dat ene aspect,

3. de aanvaller moet niet de zwakste maar de sterkste tegenargumenten van zijn tegenstander weerleggen om geloofwaardig te zijn,

4. de aanvaller moet er voor zorgen dat de citaten uit het werk van zijn tegenstander niet beter en/of leesbaarder zijn dan zijn eigen proza,

5. de aanvaller moet er (uiteraard) voor zorgen dat zijn conclusies logisch zijn zodat de lezers zich aan zijn kant kunnen scharen,

6. de aanvaller moet er voor zorgen dat hij een opvatting van zijn tegenstander niet weerspreekt zonder haar te weerleggen,

7. de aanvaller moet de schijn weten te wekken dat hij zijn Agressieve Essay niet uit kinnesinne schrijft, maar omdat hij er een heidens plezier in heeft de ander een pootje te lichten.

Aan de hand van ‘Ons Infant Hopper’ zal ik punt voor punt nagaan of P.B. aan deze zeven gulden regels heeft voldaan.

1. aan die voorwaarde is ruimschoots voldaan.

2. het hoofdthema, waar P.B. naar toe werkt, is kennelijk mijn ‘literaire ontdekking’ van Herman Pieter de Boers ‘De vrouw in het maanlicht’. Hij vindt het te ver gaan als ik meen (als iemand die niets ís) een literaire ontdekking te kunnen doen. Dat is zijn goede recht natuurlijk, maar wat hij er nog meer bij sleept om dit standpunt te ondersteunen, werkt eerder averechts. Ik noemde, als allereerste, Het seksuele bolwerk van Harry Mulisch ‘een schitterend boek dat ik in één adem had uitgelezen’. P.B. Vermeldt dit, maar verzwakt daardoor zijn hoofdaanval, want Het Seksuele Bolwerk is daarna door andere critici ook als een uitstekend boek ontvangen, in tegenstelling tot de voorafgaande boeken ‘De verteller’ en ‘Het woord bij de daad’, die een minder enthousiast onthaal vonden. Als je dus wilt beweren dat ik niet in staat ben een boek als eerste op zijn mérites te beoordelen, zonder de voorafgaande meningen te hebben kunnen raadplegen van die leden van het ‘grote gezelschap’ waarmee ik mij omring, dan is het oliedom om ‘Het seksuele bolwerk’ te memoreren. Het zou logischer zijn geweest als P.B. er op gewezen had, dat ik ook als eerste met groot

[p. 55]

enthousiasme op een ander boek van Herman Pieter de Boer gewezen had, ‘Schelen zijn de mooisten niet’, dat hij samen met Betty van Garrel schreef. De (vaak uitgebleven) recensies en de verkoopcijfers gaven me daarin ‘ongelijk’, maar vrienden die ik het boek te lezen gaf als Tim Krabbé en Karel van het Reve waren ook enthousiast. Ook het citaat dat P.B. aanvoert over de Dunste Dichtbundeltjes doet op geen enkele wijze afbreuk aan mijn mening over H.P. de Boers boek, het heeft er niets mee te maken, uit een oogpunt van essayistiek is het dan ook een misgreep. Van iemand die zoveel schrijft als ik, moet er toch wel een beter voorbeeld te vinden zijn dat de hoofdaanval ondersteunt. Het kenmerkt P.B.'s onmacht, luiheid of slordigheid, dat hij het verkeerde voorbeeld neemt.

3. P.B. herinnert zich dat Tamar me eens op mijn nummer zette om een dubieuze bijdrage aan een boekje Zuid-Afrika betreffende, waarbij ik me verweerde met: ik was toen pas 28 jaar. P.B. heeft wel een heel merkwaardige zeef in zijn geheugen, die kennelijk voor revisie naar de zevenfabriek terug moet, als hij zich die ene ironisch-provocerende opmerking wèl herinnert (‘pas 28 jaar’), maar niet dat ik bij voorgeleverde foto's over kinderen uit allerlei landen een paar verhaaltjes heb geschreven, maar dat ik mijn medewerking daaraan ogenblikkelijk heb opgezegd toen ik merkte dat een oudhoofd ener school in Wassenaar in mijn teksten knoeide, met als gevolg onder meer dat in dat boekje over die Zuidafrikaanse kinderen tussen de foto's merkwaardige en onverklaarbare witte plekken zitten. Als je je wel haast om zo'n niets ter zake doende opmerking in je essay in te vlechten over dat Zuid-Afrika-boekje, en je herinnert je dan alleen dat niet-argument en niet de rest, dan ben je of te kwader trouw, of niet capabel als essayist.

4. aan die voorwaarde is niet voldaan.

5. het wemelt in P.B.'s stuk van onlogische gevolgtrekkingen. P.B. citeert uit een stukje dat ik acht maanden geleden schreef over een protest-advertentie inzake de Haagse Post-affaire (wat hij er niet bij vertelt). Ondertekend door 906 mensen of groepen, en nu citeer ik P.B.: ‘en die dan durft schrijven: ‘Ik stond er niet bij’. Mág ik er asjeblieft mijn teleurstelling over uitspreken dat ik, als een journalist die waardig gekeurd wordt om op een hele pagina van De Revisor doorgelicht te worden door P.B., niet op die lijst ter ondersteuning van de H.P. stond en mijn voetbalgabbertjes Henk van Dorp en Frits Barend wel?

Is bescheidenheid mij dan vreemd? Is bescheidenheid mij ook vreemd als ik schrijf: ‘Aan de andere kant: wat moet ik op een lijst waarop de namen van Hugo Brandt Corstius, Renate Rubinstein en Henk Broekhuis ontbreken?’

Nee, want ik zeg toch niet dat ik mij van gelijke kwaliteit acht? Dat blijkt uit de zin ervoor, die P.B. weglaat: ‘Een lijst waar Constandse en Cornelissen niet op staan, potztausend, daar zou ik toch wel graag op hebben gestaan!’ Ik heb het dan over geestverwantschap; je kan toch bijvoorbeeld een zekere geestverwantschap voelen met Solzjenitsyn zonder daarmee te willen suggeren dat je een Nobelprijswinnaar bent?

Een soortgelijke vreemde, onlogische conclusie zien we aan het slot. Ik spreek de hoop uit dat H.P. de Boer een stipendium krijgt zodat hij de tijd krijgt nog meer van zulke verhalen te schrijven inplaats van zijn tijd te vermorsen aan biografische boeken over en met Rijk de Gooyer, Eddy Christiani e.d. (wat overigens best aardige boeken waren, die rectificatie wil ik best geven). En wat schrijft P.B. dan: ‘Als jij meelij duft te hebben met een gewiekste tekst- en reclameschrijver die niet zijn tijd vermorste maar zijn beurs spekte met o.a. genoem-

[p. 56]

de biografiën, wat is dan nog je solidariteit waard met die Russische dissidenten die nog liever verrekken dan zich te prostitueren.’

Over hoogdravende taal gesproken!

‘Gewiekst’, ‘meelij’, ‘beurs spekken’.

‘prostitueren’. Wat heeft het schrijven van een boek over Rijk de Gooyer te maken met prostitueren? Toch niet meer, eerder minder dan vertalen?

Heinrich Böll en Scott Fitzgerald hebben ook reclameteksten geschreven (ik nooit), en Amalrik heeft een tijdje de Pravda rondbezorgd (ik nooit). Ik vind dat geen prostitutie, wel tijd vermorsen.

6. Zwakjes is natuurlijk ook: ‘en ik laat de kwaliteit van De Boers verhalen aan de lezer ter beoordeling’, want daar ging het toch voornamelijk om, dat was toch de kwetsbare flank waarop ik geattakeerd moest worden? Wat weerhoudt P.B. er van te zeggen of hij het prachtige of redelijke of waardeloze verhalen vindt? Bang om het met me eens te moeten zijn? Of bang een figuur te slaan naast Bob den Uyl (‘als literair debuut uitzonderlijk’), Bert Voeten (‘het beste wat in jaren op de korte baan geschreven is’, ‘subliem debuut’), Alain Teister (‘in jaren niet zo'n mooi, onopgesmukt Nederlands gelezen’) en anderen?

7. Laat hij een voorbeeld nemen aan mij! Reken maar dat ik dit met een heidens plezier geschreven heb, maar hij, P.B.?

Ik mis de ware animo, het zelfvertrouwen, de bezieling waarmee zoiets geschreven dient te worden. Neem bijvoorbeeld die eerste zin: ‘Wie kan dat toch zijn, die Hopper, die de ene maandag een happer, de andere maandag een hippie en iedere maandag weer een hupper kan zijn.’ Wat is dat nu voor een bloedeloze trits: hopper, happer, hippie, hupper? Als hij mijn variaties van het woordgolf gelezen had die ik maakte naar aanleiding van Peter Verstegens eminente vertaling van Pale Fire, dan zou hij een reeks gemaakt hebben als: Hopper-Stopper-Stomper-Stumper, om via die Stumper het ‘negatieve Hopper-effect’ te bereiken waarover D.A. Kooiman in zijn hoogst leesbare ‘Theorie van de opiniërende identificatie-reflex’ schrijft. Je ziet het, P.B.: ik maak me zelf groot door me met groot gezelschap te omringen. Dat heb je heel goed gezien!

Hopper