Reis van Jan van Mandeville

Een weynich vanden aertschen paradyse.

Vanden aerdschen paradise en soudic v niet conne ghescriuen, want jc en hebber niet gheweest, dat my leet is, dat ics niet waerdich en was, mar dat

[fol. 156va]

jc hebbe horen segghen den wijsten van dien lande sallic v ghaerne segghen. Men seit, dat daerdsche paradijs is ten hoochsten vander werelt ende is int oosten ten beghinsele vander werelt. Ende het staet so hoghe, dat bina comt na die cirkel vander manen, daer si haren loop in doet. Want het is so hoghe, dat die diluuie daer niet en conste ghecomen, die alle die werelt bedecte onder ende bouen zonder allene tparadijs. Ende tparadijs is al omme besloten mit enen mure, mar men can niet gheweten nv, waer of die mure is ghemaect ende het schijnt, dat die mure al mit moste ghedect is, so dat men noch stene noch ander materie en can ghesien, daer die mure of ghemaect is.

[fol. 156vb]

Ende die muer strect hem van zuden ten noorden waert ende het en heeft mar enen inganc, die besloten is mit enen bernenden vier, so dat gheen sterflijc mensche en soude moghen daer in comen. Ende int hoochste vanden paradise ter rechter middewaert is die fonteyne, die die iiij riuieren wt werpt, die door menich lantscap loopen, vanden welken die eerste heet phison ende gangues, dat alleens is ende loopt door indien, jn die welke riuiere men vint vele dierbaer ghesteente ende lignum aloes ende vele guldens sants Dander riuiere hiet nil ofte gyon, die door ethyopien loopt, die derde heet tygris ende loopt door assurien ende door die grote armenien, die vierde heet eufrate, die loept dore persien ende dore meden ende dore ermenien, ende men seyt in dit lant, dat alle die zoete wateren vander werelt bouen ende beneden oorspronc nemen van deser fonteynen ende dat wt hare springhen alle suete watere. Die eerste riuier is geheeten physon, dat is te seggen in onser spraken vergaderinge, want herde veel ander riuyeren werpen hem ende vergaderen in dese riuiere. Ende dese riuier is tot sulcker stat claer ende tot sulcker stat doncker ende te sulcke stat heet ende te sulcker stat cout. Ende die ander riuier heet nyl of gyon, want si is altoes donckerachtich. Ende gyon is te segghen in egipscher sprake tourble, dat is doncker. Dye derde rieuier heyt tygris, dats te seggen haestelic lopende, want si loept snelre dan enich vanden anderen. Ende daer om heet oec een beeste tigris, datse so snelliken loept. Dye vyerde riuier heet effrates, dat is te segghen wel draghende, want daer wast herde veel goets op dese riuier, froyt ende coern ende alrehande cruden. Ende weet, dat gheen sterf\licke mensche tot desen paradise comen en mach, want niemant en mach daer te lande gaen om der groter wilder beesten wille, die daer menigherhande in die wildernisse sijn ende om der hogher berghen ende rootsen wille, daer niemant ouer comen en mach ende om der doncker lande wille, dier herde veel is ende oeck om der ryuieren wille, want sommighe lopen so stijf nederwert ende occk om der druyst, om datsi vut eender hogher stat comen mit so groten ghescalle ende baren, datter gheen scip duren en mach. Ende twater kryt so lude ende maect so groten gheluyt om der hogher rootsen wille, daert vut ende doer ghelopen coemt, dat een mensche den anderen niet en mach horen daer int scep, oec hoe lude datsi roepen. Menighe grote heren hebbent mit wille dicke gheproeft, ofsi yet souden hebben dat gescal van desen riuieren verwinnen, opdatsi hadden moghen comen totten aertschen paradise mit veel volcs, mer nie en consten si den wech volbrenghen, want menighe van hem syn bleuen in die scepen doot van pinen om teghens den stroem te royene. Ende menighe worden blint ende doef om tgrote gheluyt ende gheruft vanden water. Ende menighe syn verloren ghebleuen binnen den stroem, so dat gheen sterflic mensche den paradise ghenaken noch toecomen mach, het en si mit sonderlinghe gracie van god, soe dat ic van desen dinghen niet meer segghen en can noch en mach. Daer om sal ic my laten genoghen hier of meer te segghen ende sal weder keren totten dinghen, die ic ghesien hebbe.