Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2006 (nrs. 113-116)

Eenzame uitvaart nummer 55
F. Starik

Maandag 27 maart 2006, 10.15 uur, de Nieuwe Ooster begraafplaats. Chengian Chen, geboren in Fujian (China) 1 augustus 1947, overleden in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis op 19 maart 2006. Dichter van dienst: Maria Barnas

Maandag. Ik heb de indruk dat er meer zon is beloofd dan er vanmorgen werkelijk schijnt. De wolken lijken zwaar genoeg om enige neerslag van betekenis te verzorgen. Voor de zekerheid heb ik mijn winterjas bij me, maar daarvoor is het eigenlijk te warm. Ik zou eens een regenjas moeten kopen, een fijne, lange regenjas, waterdicht, maar niet te warm. Donkergrijs, aubergine, zwart, heel geschikt om bij een begrafenis te dragen. Morgen weer: er zijn deze week twee uitvaarten

[p. 123]

aangemeld.

Ruim op tijd en zonder een regenjas nodig te hebben gehad draai ik de begraafplaats op. Meneer Nijman, de uitvaartleider, staat aan de poort met een klein digitaal cameraatje. Ik klop hem bij wijze van begroeting op de schouder van zijn grijze wintermantel. Hij moet foto's maken van de plechtigheid, vertelt hij. Die foto's gaan straks met de as mee naar China.

De heer Chen verbleef al geruime tijd illegaal in ons land. In 1993 werd zijn verzoek om een verblijfsvergunning voor zichzelf en zijn gezin afgewezen. Daarop gingen vrouw en kinderen terug naar China. Chen bleef hier, officieel dus zonder vaste woon- of verblijfplaats. Bij een brand op 14 maart in het pension aan de Valkenburgstraat waar hij met een aantal andere illegalen verbleef, sprong hij vanuit de tweede verdieping uit het raam. Vijf dagen later overleed hij in het ziekenhuis aan de gevolgen van zijn verwondingen. Het lichaam werd twee dagen later door justitie vrijgegeven. De brand schijnt in het nieuws te zijn geweest: stukje op tv, stukje in de krant. Het pand zou in bezit zijn van de eigenaren van Sea Palace, een in een binnenarm van het IJ drijvende super-Chinees.

Op verzoek van de Chinese ambassade wordt Chen gecremeerd. De as gaat - te zijner tijd - op kosten van de ambassade naar zijn gezin, terug naar huis. En meneer Nijman zal foto's maken van de plechtigheid, dan kunnen zijn vrouw en kinderen zien hoe de aula van de Nieuwe Ooster eruitziet, waar wij de heer Chen zullen achterlaten. Hij heeft ook een foto gemaakt van het bord met de openingstijden erop.

Ik parkeer mijn fiets, en zie Maria Barnas bij de ingang van de grote aula staan. Ze heeft iets uitgerekt, in haar been, loopt wat stram. Een spierband misschien, ik heb geen verstand van ziektes. Ze vertelt over het verschil tussen scheuren en uitrekken. ‘Jaja. En zit er ook verband om?’ vraag ik dan maar. Nee, er zit geen verband om. ‘Dan zal het allemaal wel meevallen,’ brom ik.

Ze vertelt dat ze een graf met een auto erop zag. ‘Het is vlakbij.’ Dat wil ik wel zien, een graf met een auto erop. We lopen er heen. Het blijkt om een zwart glimmende plak marmer te gaan waaronder een zigeunerfamilie een glamoureuze laatste rustplaats heeft gevonden: op de steen is een tamelijk recent model Mercedes gegraveerd met uitnodigend geopende portieren, meneer en mevrouw terzijde geposteerd, trots, rechtop. Hij aan de kant van de bestuurder, zij zal bijrijden. Ze lijken niet van plan om in de auto te stappen. Ook als je een hele dure auto hebt moet je je eerst dubbelvouwen om erin of eruit te klimmen. Op het nummerbord staat de naam van de eigenaar genoteerd in plaats van het kenteken. Het mag geen twijfel lijden: het is hun eigen auto. Ze zijn niet zomaar naast een willekeurige bak gaan

[p. 124]

staan. Misschien moeten daarom de deuren ook zo wijd open. Dat doe je bij de auto van een vreemde niet.

We slenteren terug naar de aula. We hebben de grote aula gekregen. Dat betekent dat er georgeld gaat worden. Daar kunnen vijftig mensen zitten, en wel honderd mensen staan. Meneer Nijman voegt zich bij ons. ‘We kunnen nog wel even wachten,’ meent hij, ‘de volgende staat pas op kwart over elf.’ Nog niemand van de Dienst. En ook geen vriend. Van Bokhoven van de Dienst dacht vrijdag nog dat er misschien een vriend zou komen. Dat was van de ambassade gezegd, dat er misschien een vriend zou komen. Later dacht ik: of de eigenaren van het drijvende restaurant. De mannen uit het pension. Van Bokhoven dacht niet dat die zouden durven komen. Wat als er plots een politiebusje staat, bij de ingang van de begraafplaats? We wachten nog maar wat. Dan besluiten we gezamenlijk dat er wel niemand meer zal komen. Ook het arrestantenbusje niet. En niemand van de Dienst.

We gaan naar binnen, we hangen de warme jas aan de kapstok. Nu ja, Maria heeft wel een regenjas, een zwarte. Nijman heeft de organist vrije muziekkeuze gegeven. ‘Dat vindt de organist fijn,’ weet hij ‘anders zit hij de hele dag ook maar het Ave Maria en Waarheen Waarvoor te spelen.’ De muziek zal bij binnentreden reeds opklinken. Hörst du La Montanara. Ik ken dat lied. Ik moet de woorden van diep opgraven: ‘Hörst du La Montanara, die Berge sie grüßen dich. Hörst du mein Echo schallen,’ en dan komt er nog iets met ‘blaue Ferne’ en ‘unvergessenes Glück’. Halverwege het lied raak ik de melodielijn kwijt. Misschien is het toch een ander lied.

Dan is het gelukkig afgelopen. Nijman neemt het woord: dat hij blij is dat er toch iemand namens de gemeente is gekomen. Dan vraagt hij mevrouw Barnas om naar voren te komen. Ze gaat terzijde van de kist staan en spreekt, met bedeesder stemme:

Chengian Chen, geboren in Fujian (China) 1 augustus 1947 overleden in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis op 19 maart 2006

Huizen met torens van prijzen en schuine
strepen in de etalage, achtertuinen en serres
openslaande deuren en een zilveren bus
die in een toekomst rijdt; noch de paraplu

met het opengeslagen hart in de prullenbak
of de dorre palm op de begane grond
kunnen mij dragen. Laat iemand hem weghalen,
hij siert niets en niemand zo vaal en al geknakt.

[p. 125]

 

Ik zal als regen langs de gevel dalen en plaats

 

in de leegte een voet. Als ze me vragen wie

 

ik ben zeg ik de rook drijft een hemel in mijn hart.

 

 

 

Ze geloven dat ze mij niet hebben gekend

 

maar als het moet wijzen ze gerust waar

 

ik woonde: daar waar niemand open doet.

Ze legt haar gedicht in vieren gevouwen op de kist, gaat weer zitten. Ik denk niet dat meneer Nijman, die achter in de zaal is blijven staan, haar helemaal heeft kunnen verstaan. Zeg maar helemaal niet. Het orgel doet nu Somewhere over the rainbow. Die weet ik wel. ‘Somewhere over the rainbow / Bluebirds fly. / Birds fly over the rainbow. / Why then, oh why can't I.’ Maar ook hier raak ik de weg kwijt. ‘This is the last rose of summer, left blooming all alone,’ wil ik geluidloos verder zingen, maar dat klopt niet. Dan zet als laatste nummer Droom land in, droomland, samen naar het heerlijke droomland. Ook dit nummer ontspoort.

Nijman staat op, buigt zich fluisterend naar ons over en vraagt of we een ronde langs de kist zullen lopen. Simultaan knikken we ja, gaan achter hem staan, en lopen met plechtige pas een rondje om de kist, om bij het hoofdeind halt te maken voor een buiging. Dan vervolgen we onze tocht, naar de koffiekamer. Het gedicht blijft achter. De uitvaartleider onderdrukt zijn impuls het gedicht als een soort gevonden voorwerp van de kist te nemen. ‘Is het de bedoeling dat het gedicht met de overledene mee gaat,’ vraagt hij dan. Maria knikt. De mevrouw van de koffie, die de deuren naar de ontvangstkamer heeft opengezet, maakt nog een paar foto's van hoe we in ganzenpas de aula verlaten.

We zetten ons in de verder lege ontvangstruimte, waar de kapstok met onze jassen eraan inmiddels heen is gereden. Nijman heeft de camera weer van de koffiemevrouw overgenomen. We moeten maar eens kijken, zegt hij. Hij heeft vanmorgen in het uitvaartcentrum, waar Chen lag opgebaard, nog een foto van hem genomen, van zijn gezicht. En ook van de rouwkamer, waar hij lag opgebaard. Twee kaarsen naast de kist. Keurig.

We praten over de brand, hoe meneer Chen aan zijn einde is gekomen. Maria weet dat hij niet uit het raam is gesprongen, maar geprobeerd heeft langs de regenpijp omlaag te klimmen, en daarbij is gevallen. Ze is naar het pand gaan kijken.

Ik ben er vanmorgen ook even langs gefietst. De schade leek mee te vallen. Een roetvlek bij de ramen op tweehoog. De ruiten niet gesprongen of gebroken. De overige ramen in het rijtje verwaarloosde woningen, hier en daar met een rafelige lap stof erachter, tonen hetzelfde roetig grauw, van de tunnel naar Noord, waar het autover-

[p. 126]

keer naar boven komt, onder het IJ vandaan, en opgelucht ademhaalt. Ik fietste verder, onder dreigende wolkenlucht, de winterjas over mijn stuur geslagen.

Maria was eerder dit weekeind afgestapt. Ze had wat rondgevraagd. Een hotel, nee daar kende men hem niet. Een massagesalon, ja, daar kenden ze hem wel, en later toch weer niet, misschien. De meisjes van de salon wisten van de regenpijp.

Meneer Nijman beaamt dat de overledene een vredige aanblik bood. Zijn gezicht was gaaf, misschien dat hij achterover is gevallen, met een handgebaar illustreert hij hoe de nek knakt bij een val, achterover. Dan hoeft de val niet van erg hoog te komen.

Terwijl hij zijn cameraatje aan Barnas overhandigt, die te kennen heeft gegeven wel te weten hoe je de foto's uit het geheugen kunt oproepen, want daar heeft Nijman weer geen idee van, verklaart hij zijn aarzeling om nog meer te spreken, bij de kist. ‘Meestal zeg ik wel iets van - moge de engelen je begeleiden - maar je weet niet hoe dat bij Chinezen gaat’. ‘Eeuwige jachtvelden,’ oppert Maria. ‘Welnee, die zijn van de Indianen, de eeuwige jachtvelden,’ werp ik tegen. ‘Iets met tuinen?’ stelt Maria voor. ‘Ja, grote tuinen, ja, ze komen in een tuin terecht, met van die bloemen, een soort waterlelies, de lotusbloem, een vijver, dat moet het zijn.’ Mijn voorstel wordt met algemene instemming aanvaard. Nu besef ik pas, waarom er in een Chinees restaurant altijd een aquarium staat.

Ik vraag aan Nijman welke muziek de organist nu eigenlijk speelde. Ik verbeeldde me dat ik La Montanara hoorde, ik zing een stukje voor. Nijman weet het niet. Hij gaat het vragen.

Inmiddels heeft het geheugen van de camera haar geheimen prijsgegeven. We zien een mevrouw in een keuken staan. ‘Dat is mijn vrouw,’ wijst Nijman, ‘zo wist ik dat de camera het deed.’ Dan is er een foto van de zilveren lijkwagen, die al half achter de bosjesverdwenen is. Ook is er een foto van meneer Nijman zelf, die door een raam naar binnen kijkt. Er is een door bewegingsonscherpte wat schimmige opname van vermoedelijk de aula met de kist erin. Meer foto's vindt ze niet. ‘Ze zullen wel op het geheugenkaartje zitten,’ stelt ze Nijman gerust. ‘Als er tenminste een geheugenkaartje inzit.’ Op de bovenzijde van het cameraatje zit een sticker die aangeeft dat er in ieder geval een kaartje in de camera kan, ergens moet een gleufje zitten. Maar we durven het gleufje niet te vinden.

Nijman heeft een lijstje van de muziek gemaakt; ik heb het goed gehoord. La Montanara, daar begon het mee, maar het nummer was halverwege overgegaan in een ander lied, Danny Boy. Somewhere over the rainbow was gemengd met Last rose of summer en Droomland ten slotte ging over in Memories. Aha. ‘Het was dus eigenlijk meer een potpourri,’ stelt Barnas vast. ‘Een potpourri,’ proeft ze het woord nog eens. Het doet aan luchtverfrisser denken, luchtverfrisser van de goedkoopste soort, dat de fabrikant zelf niet

[p. 127]

goed weet waar het naar ruikt.

We drinken onze koffie op, nemen afscheid. Ik doe mijn veel te warme jas weer aan. Langzaam fiets ik terug. De lucht toont zich even dreigend. Laat niets los.

*

Dinsdag. Nummer 56. Een oude mevrouw, geboren in Engeland, twee weken geleden overleden in het Slotervaart ziekenhuis, Amsterdam. Ik hoef vandaag niet ver te fietsen: St. Barbara. Harde wind. Mooi bewolkt is het, van die grote witte wolken waar de zon doorheen schijnt. Ik hoef geen winterjas aan. Ik vertrouw erop dat er geen regen komt. En er komt geen regen. De grote drager Jan, de goeiige, begroet me enthousiast. Hij heeft in de krant iets over een stadsdeeldichter gelezen. Of ik dat ben. Nee, dat ben ik niet. Of ik dan misschien vertellen kan met hoeveel d's je het woord verscheiden schrijft, in de verleden tijd. Hij vindt dat we er maar eens een fles port lang over moeten praten, de verleden tijd van verscheiden. ‘En als de fles leeg is, houden we er weer mee op.’

Daar is ook Van Bokhoven van de Dienst. ‘Ik heb u gisteren gemist,’ zeg ik voorzichtig. Hij vraagt of het goed was gegaan, gisteren. ‘Ja, een schitterend gedicht van Maria Barnas, een volmaakt gedicht,’ prijs ik haar niet onterecht de hemel in. De uitvaartleider, meneer Nijman, voegt zich bij ons. ‘Zijn de foto's nog gelukt?’ vraag ik. Nijman heeft de camera weer ingeleverd. Daar zitten ze nog in, denkt hij. Van Bokhoven neemt aan dat de foto's wel zijn kant op zullen komen.

‘Heb je meneer Chen nog gezien?’ Ik schud van nee, niet, maar Nijman heeft een foto van zijn gezicht genomen. ‘Een mooi, gaaf gezicht,’ stelt Nijman gerust. We vertellen van de regenpijp. Maar daar gaat het Van Bokhoven niet om. Hij wil weten wat de heer Chen droeg. Of hij een pak aan had. Dat had hij, een nieuw pak, beaamt Nijman. Het zit namelijk zo. Vrienden van Chengian hadden Van Bokhoven gebeld, nadat ze vergeefs hadden geprobeerd het kostuum, dat ze gezamenlijk voor Chen hadden gekocht, als afscheidsgeschenk, bij het politiebureau af te geven. Die wilden het niet hebben. Bel de Dienst maar, hadden ze gezegd.

En Van Bokhoven had weer geadviseerd het kostuum naar uitvaartcentrum Zuid te brengen, waar de heer Chen lag opgebaard. En daarna hoorde hij niets meer. Dan wil je weten of het allemaal goed gekomen is. Het was dus gelukt. Hij was in een mooi pak in de kist gelegd. Bijna jammer van het kostuum, dat het een crematie betrof, was hij begraven, had hij er veel langer plezier van gehad. In je kist liggen met een mooi pak aan, mooier dan je bij leven ooit hebt gedragen.

*

Het is gelukt. Ik bezit inmiddels een lange, zwarte regenjas, heel geschikt om een begrafenis mee te bezoeken.