Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2004 (nrs. 105-108)

[p. 101]

Walter van der Kooi
Huisjes en huizen

Ooit kampeerden wij. Niet nomadisch maar kleinburgerlijk: per vakantie twee locaties. Toch leert men zo veel plekken kennen. En goed ook. Ziekte maakte daar een eind aan. Toen werden het huisjes en huizen. Dan schuilt men niet meer tussen eigen lappen maar in andermans have en goed. En dat is een ander verhaal.

Huisjes

Natuurlijk hadden we ook voorheen wel bungalowtjes gehuurd. Zelden die van een keten, meestal iemands tweede huisje waarin iets van een persoonlijke sfeer merkbaar is maar toch niet al te veel. Wie het zich, na aankoop van vastgoed, kon permitteren nieuw in te richten had kennelijk gekozen voor iets neutraals waaraan eigenaar noch huurder zich een buil kon vallen. Maar vaker had geldgebrek of zuinigheid geleid tot de ‘tweedehands-aanpak’ waarbij van bankstel tot potten en pannen goederen uit eigen en andermans boedel, gekregen of gekocht, bijeengevoegd waren. De spullen zelf ‘knap’ genoeg, maar het geheel vaak ‘eigenaardig’ - een tegelijk adequate en volstrekt onjuiste aanduiding omdat de essentie ervan uitgerekend ligt in het ontbreken van een ‘eigen aard’. Natuurlijk weerspiegelt ook zo een willekeurige verzameling enigszins de sociale en culturele positie van de eigenaar, maar dan toch indirect, waarbij de rol van het toeval niet mag onderschat.

Elke keer dat een nieuw ‘huisje’ werd gehuurd was het openen van de deur een verrassing en binnen minuten, of zelfs seconden was er een gevoel over de graad van ‘prettigheid’ van het interieur; van behagen of onbehagen. Dat gevoel deelden wij in grote lijnen, wat een wonder mag heten, want mijn gebrek aan smaak inzake inrichting staat tegenover rijkdom op dat gebied van mijn vrouw, die in elk tijdelijk verblijf na korte tijd uitlegt welke ingrepen het tot een aangenamer, mooier en functioneler plek zouden maken. Dat komt niet voort uit onvrede. In tegendeel: het behoort tot de categorie ‘prettig fantaseren’. Maar dan wel zo kundig fantaseren dat ik soms denk dat ze haar roeping misliep.

Geen onvrede dus, want het is verbazend hoe snel de meeste inrichtingen wennen en aanvankelijke rillingen van onbehagen kunnen verdwij-

[p. 102]

nen. Het besef van beperkte verblijfsduur wil daarbij flink helpen. Bij voldoende tijd in het huis van een ander kan het gebeuren dat afkeer verdwijnt en dat andermans nestgeur voor even de jouwe wordt.

Daar zijn grenzen aan. Ooit huurden we een onderkomen dat dichter stond bij de armoe van 1955 dan bij de nette middelmaat van de wereld die Ikea heet. Ook dat wende snel, op een prominent aanwezig schilderij van een boerderijtje na, zoals je die wel treft op rommelmarkten of in schuren waar boedels van bejaarden met alleen aow te koop worden aangeboden. De aanblik was werkelijk onverdraaglijk, de ‘camp’ ver voorbij en we zetten het kreng achter het bankstel. Om op de thuisreis te beseffen dat we hadden verzuimd het terug te hangen. Even moet de eigenares verontwaardigd zijn geweest vanwege veronderstelde diefstal. Daarna vanwege het oordeel over haar smaak.

Het bleek erger te kunnen. Niet lang geleden, na tien jaar gedwongen kluistering aan Nederland, waagden we voor het eerst de sprong naar Normandië. Het ‘tweede huisje’ daar was aangeraden door een collega die er een etmaal op bezoek was geweest bij vrienden en die het paradijselijk noemde. Hij had er, op doorreis, bij prachtweer in de boomgaard gekampeerd. De eigenares, die ik slechts telefonisch sprak, was blijkens haar kaartje ‘beeldend kunstenaar en Reiki-meester’. Optimistisch gestemd arriveerden we in een kleine nachtmerrie die door slecht weer en lichamelijke beperkingen nauwelijks te ontvluchten viel. Alle ruimten hingen vol met werken van de meesteres zelf in het godsgruwelijk ‘er-is- meer-tussen-hemel-en-aarde’-genre waarin oeroude symbolen en mythen van een Diepe Wijsheid getuigen die ‘in deze materialistische Westerse wereld’ helaas verloren is gegaan. ‘Esoterisch en spiritueel’ en binnen dat genre dan ook nog van een stuitend amateurisme. Haar kunst bleek wel degelijk werkzaam, zij het in omgekeerde richting, want zelfs wij, platvloerse rationalisten, kregen het gevoel dat Het Boze Oog op ons gericht was. Had het boerderijtje nog achter het bankstel gepast, hier was geen beginnen aan weghangen. Waar bij kwam dat zij door haar contact met het Hogere ver boven het Lagere verheven bleek: vuil van jaren bedekte de keukenvloer en vetranden wachtten ons bij aankomst in de gootsteen. Zij had de vorige dag haar eigendom verlaten om ons te laten delen in de genezende kracht van haar paradijs, naar ze nog telefonisch liet weten. Tegen betaling van een voor het gebodene fikse huur, dat weer wel. Alleen het tuintje was alleraardigst en zij kon er weinig aan doen dat het die juli ijskoud was en meestal regende. Al zal ook dat slechte weer in haar optiek wel tussen onze oren hebben gezeten, net als de ziekte. Het afscheid voelde als verlossing.

Dit was een uitzondering, veroorzaakt door het feit dat het naar de letter wel een ‘huisje’ was, maar naar de geest een ‘huis’ waar de fysiek afwezi-

[p. 103]

ge eigenaar dwingend aanwezig bleef. Normaal zijn ‘huisjes’ iets heel anders dan ‘huizen’. En daarbij gaat het niet om oppervlak of hoogte: een ‘huisje’ kan groter en hoger zijn dan een ‘huis’ en toch ‘huisje’ blijven.

In de eerste zomer van de ziekte huurden we in onwetendheid een vertrouwde, prettig gelegen Drentse bungalow. Twee weken hittegolf. De zon op het dunne platte dak en de enorme ramen joeg de temperatuur naar angstaanjagende hoogte en het lichaam van de zieke was daar niet tegen bestand. Voortaan moesten we dus koelte zoeken en die vind je in stevige en permanent bewoonde huizen, meest (gewezen) boerderijen, die 's zomers koelte en 's winters warmte bewaren. En die te huur worden aangeboden tijdens de vakantie van de eigenaars.

Huizen

Veel meer dan in huisjes treed je in huizen de leefsfeer van de eigenaar binnen. Telefonisch kon ik iemand die in een advertentie zijn eigendom tijdelijk aanbood heel goed vragen naar schaduw, uitzicht, lawaaiigheid, maar ik kon bezwaarlijk informeren: ‘hebt u een beroerde smaak?’ - dat is niet alleen beledigend, het antwoord zou altijd oprecht ‘nee’ zijn. Bovendien schiet het begrip ‘smaak’ in deze materie hopeloos tekort vanwege onzeg- en onvatbaarheden. Dus reisde ik aanbieders af om met eigen ogen hun have en goed in ogenschouw te nemen. Waarbij de complicatie was dat ik moest kijken door het oog van een zieke met strenge smaak wier actieradius zo beperkt was dat een prachtomgeving op 500 meter afstand er niets toe deed: wat telde waren huis en hof en wat van daaruit te zien was. Zo viel heel wat af: het ingeklemde grachtenpandje in Overijssel; de eenzaam gelegen en door een krankzinnige ingerichte boswoning op de Veluwe; de geheel in wit kunststof gedachte en met Pierrots-van-eigen-makelij gevulde luxe woonbungalow in de Achterhoek; de nieuwbouwwoning in een saai wijkje van het op papier toch aantrekkelijke Bergen nh; de verrukkelijke villa Kakelbont in Utrecht met schitterende erker en prachtige tuin, waar dag en nacht verkeer voorbij denderde. In dat laatste geval viel de verhuurder nog een objectief argument te geven waarom we ervan afzagen. In de andere gevallen voelde men zich persoonlijk afgewezen. En zelfs na selectie ging het nog mis: bleek de inrichting van de Friese boerderij die voor mij net acceptabel was voor haar teleurstellend in fantasieloze kaalheid (mijn calvinisme is sterker); of had de eigenares wel haar zoete pandje tussen de Limburgse heuvels voor ons ontruimd maar haar ontelbare vlooien niet.

De eerste plek

Twee plekken sprongen eruit. De eerste een kapitale woonboerderij in Zuid-Drenthe. We gingen er twee keer heen, wat veel zegt. De eigenaars,

[p. 104]

oncoloog en verpleegkundige, besteedden al hun vrije tijd aan de enorm lap grond rondom. Wat men zich, gezien de aard van hun werk, goed kan voorstellen. Vanaf de saaie provinciale weg waaraan het huis lag was weinig te zien van het verrukkelijke resultaat. Bloemen-, moes- en kruidentuinen; een frambozen- en bessenparadijs; zitjes, doorkijkjes; een prieel; prachtige bomen rondom; leilinden aan de voorkant; met boerenzwaluwen voor wie de schuurdeuren altijd open stonden en als bekroning een grote vijver achter, met riet, ‘sigaren’, talloze libellen en permanente bewoning van kikkers en een waterhoenfamilie. Het eerste jaar waren we bij prachtweer dag en avond buiten en laafden lijf en ziel. Het tweede jaar regende het twee weken en ontdekten we wat ons de eerste keer was ontgaan: de geest van het huis was ons slecht gezind en wij hem of haar. Daar was iets raadselachtigs aan. Akkoord, de ramen in zo een oude boerderij zitten laag en al maak je er nog zo veel bij: het blijft donker. En dat in de enorme woonkamer niets meer voelbaar was van deel en stallen die ze voorheen waren geweest, dat was misschien jammer. Maar anderzijds: in die hele ruimte stond, lag of hing niet één meubelstuk of voorwerp dat van zichzelf smakeloos of niet verantwoord was; niets was verwaarloosd of vervuild, maar kil was het ook niet. Vleugel en andere muziekinstrumenten getuigden van een benijdenswaardige manier om de vrije tijd in gezinsverband door te brengen. En toch, waar je ook zat - en de mogelijkheden daartoe waren legio - het was of je in een kathedraal zat; of in een museum; of in de immense wachtkamer van een arts met smaak; of in een bibliotheek waaruit je maar een hoogstenkel boek zou willen lenen omdat de eigenaar een totaal andere smaak en belangstelling heeft (dat laatste bleek letterlijk waar: redelijk veel boeken maar niet de onze). En we beseften dat depressie op de loer lag als we hier zouden verblijven in herfst of winter. Daar hielp zelfs geen virtuele verbouwing aan.

De tweede plek

Een advertentie: woonhuis aan rivier. Ik belde en stelde mijn vragenlawine. De eigenaar, die nooit eerder verhuurd had, was daarover verbaasd maar bleek vriendelijk en belangstellend. Ik was de zesde die reageerde - de anderen hadden bedenktijd, maar toen hij van de ziekte vernam was hij radicaal: als ik binnen drie weken kwam kijken schortte hij hun opties op. Wilden wij, dan gingen we dus vóór. Zo reed ik voorbij Nijmegen naar de Maas, stak over en ging langs de kronkeldijk westwaarts. De huizen lagen links, onder aan de dijk die tussen hen en de rivier lag. Ze keken over de weilanden naar het zuiden, Brabant in. Maar ik moest zijn bij het enige huis dat aan de rivierkant is gebouwd en dat door een eigen extra dijkje, als een lus rondom gelegen, tegen overstroming beschermd wordt. Het was, vergeleken bij het Drentse slagschip, klein. De grond een be-

[p. 105]

trekkelijk smalle lap tussen dijkweg en ‘eigen’ dijk in de lengte van de rivier.

Vormden het Drentse geheel, ondanks het oppervlak en de veelvoud aan tuinen, toch een soort ‘hortus conclusus’, van de wereld afgesloten, hier was de ruimte immens. De blik ging automatisch noordwaarts, naar de rivier die druk bevaren maar tegelijk rustgevend was, die stil lag en bewoog tegelijk; naar de uiterwaarden aan de overkant in Gelderland, de dijk die daar over kilometers kronkelde. Maar veel meer nog dan dat landschap was er lucht, overweldigend veel lucht. Je zou denken dat het uitzicht nergens weidser kan zijn dan vanaf het strand. Dat bleek onjuist en nog altijd weet ik niet hoe dat komt. Of het zou moeten zijn doordat populieren, kerktorentjes en molen, het vee aan de overkant, de doodenkele fietser en auto over de verre dijk, de ruimte erboven (die tegelijk leegte en volte is), meer accentueren dan de grijze watervlakte tot aan de horizon.

Als het huis zelf alleen uit de buitenserre had bestaan die tegen wind en regen beschermde, dan was het door het uitzicht al goed geweest. Maar het was veel beter. Deze prachtplek, een paar jaar eerder gekocht van een oude man, was niet van Nieuwe Rijken, zoals dat vaker en vaker gebeurt. Die zouden ook niet verhuurd hebben. Alles in en om het huis was door de bewoners zelf gerestaureerd, aangebouwd of verbouwd. En in de vele jaren dat we er kwamen was er altijd wel iets verfraaid of bijgekomen. Het interieur was eenvoudig, zonder tierelantijnen en zonder design; prettig; gezellig, zonder dat daar tuttigheid mee bedoeld is. Alles strak in de verf en brandschoon maar niet steriel. Er werd geleefd, met kinderen, hond en kat. Alleen al van de woonkeuken zou ik de lof willen zingen - van het verschijnsel in het algemeen, van deze in het bijzonder. Alles had een menselijke maat.

Op de wc hing een tekst uit een kerk in Baltimore, waar God niet in voorkwam en die een programma van humanisme en verdraagzaamheid vormde. Als wij kwamen waren de bewoners die ochtend al voor vakantie vertrokken. Als wij na weken weggingen gaven we de sleutel aan de buren. Twee keer hebben we elkaar in al die jaren heel kort ontmoet. Maar zonder ze te kennen, behalve van wat telefoongesprekken, beseften we dat die wc-tekst voor hen geen loze woorden maar een richtlijn vormden. Die bij voorbeeld inhield dat wij voorrang kregen, dat eerste jaar. Het is naïef om aan de plek, het grandioze landschap en het prettige huis een morele kwaliteit toe te kennen. Alsof uit de veronderstelde goedheid van de bewoners die schoonheid voortkwam. Maar het voelde zo.

Hun kinderen werden groot en ze gingen niet meer gelijk op vakantie. Het huis wordt dus niet meer verhuurd. Het was de beste plek waar we ooit waren.