Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2003 (nrs. 101-104)

[p. 106]

Piet Schreuders
De puinsprong

We kijken naar een vierkant stukje gelamineerd karton, bedrukt in de kleuren zwart en rood. Op de reproductie van een zwartwitfoto zien we vier jongens uitgelaten in de lucht springen. De fotograaf heeft op de knop gedrukt precies op het moment dat ze stil lijken te hangen, armen en benen alle kanten op. De vier figuren komen los van de achtergrond, die bestaat uit een grijze lucht, bovenkanten van schoorstenen, een afbrokkelende muur, losse stenen en een ketting.

Het is nu veertig jaar geleden dat de wereld werd verrast, overrompeld en verrukt door het explosieve succes van The Beatles. In het jaar 1963 doorliepen zij stap voor stap alle stadia van een plaatselijk rock-'n-roll-bandje tot wereldidolen. Die ontwikkeling werd gevolgd, gevoed en mogelijk gemaakt door de massamedia. De groep verscheen op de televisie, ze kregen een eigen radioserie, de muziekbladen en kranten publiceerden goede recensies. Ook tijdschriften voor tienermeisjes drukten strips, pin-upfoto's en interviews met de Beatles af. Uitgever Sean O'Mahony begon in de maand juli zelfs met een maandelijkse glossy geheel gewijd aan de groep: het Beatles Monthly Book. Dat tijdschrift heeft het tot 2003 uitgehouden.

De Beatleshysterie verspreidde zich als een soort vogelpest over heel Engeland. Betrof het in de lente van '63 nog plaatselijke uitbraken, in oktober was het een nationale happening waarvan alle kranten in Fleet Street zich meester hadden gemaakt. Aan het eind van het jaar waren de Beatles niet meer weg te denken uit de media.

Precies in het midden van dat veelbewogen jaar, in het midden van die zomer, verscheen het ep-tje Twist and Shout (een ep is een plaatje van vinyl op ‘single’-formaat, af te spelen op 45 toeren, niet met twee maar met vier of meer nummers erop.). Hoewel alle liedjes op deze Extended Play afkomstig waren van de eerste Beatles-lp Please Please Me - een plaat die dertig weken lang, van mei tot november, bovenaan de album-hitparade bleef staan - werden er van Twist and Shout meer exemplaren verkocht dan van de meeste singles. Op 13 augustus werd Twist and Shout de eerste ep ooit waarvan 250.000 exemplaren over de toonbank gingen: een zilveren plaat.

[p. 107]

Het fotograferen van mensen die in de lucht springen, precies op het moment dat ze stil lijken te hangen, was niets nieuws. Het was anno 1963 zelfs een cliché, waar fotografen niet alleen The Beatles maar menig ander bandje probeerden in te passen. Zo liet Dezo Hoffmann, huisfotograaf van Record Mirror, The Beatles in maart 1963 net zulke capriolen uithalen op de Allerton Golf Course in Liverpool. In juli liet hij ze één voor één vanaf een stenen muurtje de lucht in springen in Weston-super-Mare. En in oktober liet hij hen het trucje herhalen op het toneel van het Prince of Wales-theater in Londen.

(Hoffmann zou later beweren dat hij op het idee van de luchtsprongfoto was gekomen doordat hij vroeger filmer was geweest. 't Zou kunnen. Vast staat dat het springcliché in de geschiedenis van de fotografie kan worden getraceerd tot 1887, toen vier jonge Parijzenaars door amateurfotograaf Albert Londe werden vastgelegd terwijl ze achter het Salpêtrière Hospice een luchtsprong maakten.)

‘This photo became the cover for Twist and Shout,’ verklaarde Dezo Hoffmann begin jaren tachtig, doelend op zijn springserie uit maart '63. De heer Hoffmann heeft zijn hele leven gebrekkig Engels gesproken, met een zwaar Slowaaks accent, en dit kan de reden zijn dat hij zich in dit geval wat onzorgvuldig uitdrukte. Bedoelde hij misschien: ‘Dit idee is later gebruikt voor de hoes’? Zo ja, dan heeft menigeen die bedoeling gemist. In veel boeken wordt de ep-hoesfoto sindsdien toegeschreven aan Hoffmann. Maar Hoffmann was niet de fotograaf; wie dan wel?

In The Evening News and Star van dinsdag 22 oktober 1963 probeert een journalist de fenomenale opkomst van de Beatles te analyseren in een

[p. 108]

artikel getiteld ‘How they battered their way to the top’. De illustratie is een foto van vier uitgelaten jongens die ergens in de lucht hangen. Dit is 'm. De foto is toegeschreven aan The Boy Friend magazine.

Boyfriend was een weekblad vol flauwe artikelen, strips en foto's, bestemd voor het marktsegment van tienermeisjes. Het loont de moeite om de exemplaren van Boyfriend eens gedetailleerd door te spitten op zeldzaam en uniek Beatles-materiaal. Hoe knullig het blaadje ook was, ze hadden dan toch maar de beschikking over een (amateur)fotograaf die exclusieve plaatjes van de Beatles kon schieten, waaronder dus een foto die door emi waardig gekeurd werd om als hoesfoto te dienen. De meeste Beatlesfoto's uit Boyfriend lijken genomen door een man of vrouw die onbekend is met de eerste beginselen van de fotografie, iemand die toevallig een filmpje vol schiet met bewogen opnamen van jongemannen die met van alles bezig zijn, behalve in de lens kijken. De hoesfoto kan een toevalstreffer geweest zijn, maar een foto als deze vereist toch de nodige planning en organisatie. Kortom, hoe zat het?

Ontdekking I

Boyfriend van 5 oktober 1963 bevat op de middenpagina's een prachtige pin-upfoto van de Beatles ergens op straat, leunend tegen vier betonnen paaltjes op een trottoir geplaveid met kinderhoofdjes. Aan de overkant van de straat worden panden gesloopt. Het is bij een kruispunt; het stoplicht staat op rood, een vrouw steekt over. Het tafereel is duidelijk in Londen, niet Liverpool, maar waar precies?

Al zit de foto vol intrigerende details, hij biedt weinig herkenbaars. Al-

[p. 109]

leen de straatlantarens meende ik eerder te hebben gezien tijdens een wandeling door een gebiedje in het Londense postdistrict NW 1, dat bekend staat als Somers Town: de omgeving van Gower Street en Euston Road. Ik besloot daar nog eens een kijkje te nemen en nam de Underground naar de halte Euston Square. Aangekomen op straatniveau was het eerste wat ik zag: de betonnen paaltjes. Zelden werd een zoektocht zo snel en met zoveel succes volbracht.

Euston Square Underground Station ligt precies onder het kruispunt Euston Road/Gower Street. De uitgang is in een gebouw op de zuidoosthoek. Op de zuidwesthoek bevindt zich een inrit naar een ondergrondse parkeergarage; op de uitgespaarde hoek van de straat is een soort pleintje ontstaan, geplaveid met kinderhoofdjes en afgesloten met een serie paaltjes. De parkeergarage hoort bij een hoog kantoorgebouw van glas en staal, genaamd Hobson House, dat hier rond 1960 neergezet moet zijn in de nieuwbouwrage die ook London Wall, het Barbican, het nieuwe Euston Station en de ‘verbreding’ (lees: sloop) van Euston Road met zich meebracht.

Op de noordwesthoek, aan de overkant van de drukke Euston Road, staat sinds het midden van de jaren tachtig een wanstaltig kantoorgebouw bekleed met spiegelend glas. Alleen de gevels van North Gower Street, van de noordoosthoek gezien naar het noorden, zijn nog te herkennen van de foto uit 1963. Ook de typische straatlantarens staan er nog.

(Sinds juni 2002 is deze situatie weer veranderd. Er staan nu nieuwe gebouwen op deze hoek, de paaltjes zijn verdwenen.)

Ontdekking 2

De publicatie Beatles Pictorial - A Boyfriend Extra (verschenen in het najaar van 1963) bracht op de voorpagina een kleurenfoto van de Beatles waarop ze wat staan te lummelen voor een moderne kantoorgevel. Geen van de vier kijkt in de lens, de foto lijkt ongemerkt genomen. Opnieuw zo'n intrigerend beeld dat de fantasie prikkelt: waar is dit, wat zijn de omstandigheden? De aanwijzingen zijn ditmaal minimaal. Staan ze misschien bij de ingang van het redactiekantoor? Boyfriend werd uitgegeven door City Magazines Ltd., gevestigd op 167-170 Fleet Street. Dat kan het niet zijn.

De realisatie dat het hier ook om een adres op Euston Road gaat, kwam toen ik ontdekte dat het gebouw dat in de weerspiegeling van de ruiten zichtbaar is, een en hetzelfde is als Hobson House (235-245 Euston Road). Lichtstralen, vertrekkend van de ramen van nummer 235 in noordoostelijke richting, vallen op de ruiten van nummer 222, maken daar een hoek van 45^o (hoek van inval = hoek van terugkaatsing) en komen terecht in de lens van onze anonieme tienermeisjesweekbladfoto-

[p. 110]

graaf. Conclusie: de Beatles stonden te lummelen op de drempel van het pand 222 Euston Road, op de noordhoosthoek van de kruising met Gower Street. Dit gebouw herbergde in 1963 de National Union of Mineworkers. Wat deden de jongens daar?

Ontdekking 3

Nog zo'n obscure publicatie van City Magazines Ltd is Big New Beat (A Boyfriend Extra), verschenen in juli 1963 en aangekondigd als ‘the first authentic photo book about the Northern raves’. Op de voorpagina zien we de vier Beatles staan op een rommelige hoop stenen. Nergens anders is deze foto ooit afgedrukt.

In 1989 was ik bezig met onderzoek dat zou leiden tot The Beatles' London, een gids voor London gewijd aan locaties met Beatles-associaties. Ik schreef dat boek met twee mede-auteurs, Mark Lewisohn en Adam Smith.

Op woensdag 2 augustus 1989, om 15.57 uur, ontving ik van Adam Smith een fax - de snelste manier van schriftelijk communiceren in die tijd - waarin hij schreef: ‘De Twist and Shout-puinsprong ziet eruit als dezelfde locatie als de cover van Big New Beat (vergelijk de kleren).’

Inderdaad, de kleren kloppen. Ringo: een donker corduroy jasje, overhemd en das, donkere broek, laarzen. George: bruin corduroy jasje, blau-

[p. 111]

we pullover over overhemd met das, laarzen. Paul: donkerblauw colbert met fluwelen kraag, vest, spijkerbroek, lage schoenen. John: donkerblauw pak met fluwelen kraag, zwarte coltrui, laarzen.

Waar er bij het ep-hoesje nog wel enige onzekerheid kan bestaan of de foto van de luchtsprong eventueel op de foto van het Londense puin gemonteerd is, is er bij de voorpagina van Big New Beat geen twijfel mogelijk: de vier jonge muzikanten staan, van onderen gefotografeerd, met hun gelaarsde voeten stevig op het puin - en het is absoluut hetzelfde puin als op de hoesfoto.

De combinatie van deze drie ontdekkingen uit de late jaren tachtig levert ons de historische achtergrond van de Twist and Shout-springfoto. Het ging niet om drie fotolocaties die toevallig dicht bij elkaar in de buurt blijken te liggen, maar om een welbewust geplande sessie voor een hoesfoto. Dit verklaart ook waarom ze er op die foto's op 222 Euston Road zo ongeïnteresseerd uitzien. Ofwel de springsessie was juist achter de rug, ofwel ze stonden daar te wachten terwijl de fotograaf zijn spullen aan het opstellen was op het puin, bij de slooppanden die zichtbaar zijn op de achtergrond van de paaltjesfoto, achter de schutting van T.E. Scudder Ltd.

De sloopfirma T.E. Scudder Ltd (‘Demolition with Safety, Speed and

[p. 112]

Efficiency’ volgens hun folder), om inlichtingen gevraagd, kan niet meer vertellen dan dat zij inderdaad in deze periode actief waren aan deze kant van Euston Road.

Mark Lewisohn (fax van 4 augustus 1989, 14.47 uur): ‘In the 222 Euston Road photos, the Beatles' trousers are very creased, in a way typical of a long train journey (Lime Street, Liverpool to Euston Station?). And they are carrying their coats. If they had a van or car nearby, they would have left the coats there.’

Inderdaad: in de loop van 1963 werd het voor de Beatles steeds vaker nodig tussen Liverpool en Londen heen en weer te reizen. Eerst logeerden ze nog in hotels, maar tegen het eind van het jaar woonden ze alle vier in hun eigen Londense flats, in chique buurten. Voor de Britse pers bleven het lange tijd kwajongens die uit ‘het noorden’ kwamen. Aardige jongens - maar wel uit het noorden.

Het was voor de pers aantrekkelijk om dit imago zo lang mogelijk in stand te houden. Het was weer eens iets anders. Het armoedige, industriële noorden, zwaar gehavend door de oorlog, kon daar iets goeds vandaan komen? Ja: een frisse, jonge sound, die een nieuw tijdperk inluidde. Het geluid van de straat, brutaal, recht op de man af, compromisloos. Fotoredacteuren probeerden dit imago over te brengen door de Beatles bij voorkeur af te beelden in achterafstraatjes, stegen, tegen de achtergrond van slooppanden of zelfs letterlijk tussen de puinhopen. De vraag die een fotograaf met een Beatles-opdracht zich dus diende te stellen, was: zijn er ergens in de buurt sloopwerkzaamheden aan de gang?

De emi-fotograaf die op 1 juli 1963 een paar minuten de tijd had om de Beatles buiten de platenstudio te fotograferen, koos een krakkemikkig stenen muurtje aan de zijkant van Abbey Road Studios als achtergrond. Daardoor kon zijn foto later worden afgedrukt met het onderschrift: ‘Back Street Boys’.

Dezo Hoffmann had de hele volgende dag, 2 juli, uitgetrokken voor een fotoreportage over een dag uit het leven van de Beatles. Om de hoek van zijn studio op 29 Wardour Street, letterlijk op enkele meters afstand, bevindt zich een morsige steeg genaamd Rupert Court. Hij fotografeerde de Beatles daar ‘to catch the sordidness of Liverpool’, zoals hij later verklaarde.

Ook de Boyfriend-fotograaf hoefde in de omgeving van Euston Station niet lang te zoeken naar fotogenieke puinhopen en slooppanden. Het tijdschrift drukte de puinsprongfoto af in het nummer van 13 juli 1963 - de releasedatum van Twist and Shout - onder de kop ‘The Day They Took Off’: de dag dat ze loskwamen van de grond.

[p. 113]