Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2002 (nrs. 97-100)

[p. 177]

Frans Kingma
De macht van e

Omzichtig liet hij de letters verschijnen op het beeldscherm. Er vormden zich woorden en frasen als ‘fijngevoelig’, ‘innemende persoonlijkheid’ en ‘diepe indruk achtergelaten’. Ondertussen dacht hij aan het moment dat ze het roodkleurige jasje had uitgetrokken en zuchtend opmerkte dat het zo warm was. Hij noteerde dat haar komst hem had verrast en dat hij haar aanwezigheid als genoeglijk had ervaren. Ze was gespecialiseerd in het gebruik van zeldzame aarden. Dat was belangwekkend en intrigerend tegelijk, aangezien zo weinig jonge mensen daarvan kennis hadden.

Er was gevaar voor overmatig gebruik en schade bij opeenhoping in vitale lichaamsdelen. Ze had verschillende uitwerkingen onderzocht en was vertrouwd met de consequenties. Ze memoreerde experimenten met eendenkroos en met vlinders. De organismen waren voorzien van het betreffende isotoop, zodat hun ontwikkeling kon worden gevolgd. Hoewel zij geen mathematisch bioloog was zoals hij, had ze de risico's goed ingeschat. De stralingsdosis vormde geen probleem, maar de mogelijkheid van opname in de voedselketen zou tot moeilijkheden leiden.

Hij bewonderde haar grote ogen, de lichtbruine huidskleur, de geplooide lippen rond een mond waaruit een zachte stem de bekende terminologie zo nieuw en verleidelijk uitte. Graag zou hij haar nog eens willen ontmoeten, niet een keer, maar meerdere malen. Hij overdacht de tekst. Misschien wilde ze wel blijven. Hij zou haar kunnen laten participeren in zijn onderzoek. Hij moest meer uitleggen, er zouden meer regels kunnen volgen, maar het leek hem genoeg. Ze hadden elkaar gisteren gesproken, ze zouden elkaar morgen begrijpen.

Uit een hoek nam hij de detector, een lange staaf aan de onderkant voorzien van een platte doos omwikkeld in folie. De schakelaar werd omgezet, enkele wijzers versprongen. Geroutineerd bewoog hij het instrument enkele centimeters boven de aarde. Het terrein was afgezet met gaas en verdeeld in langwerpige stroken. Aan het oppervlak was niets bijzonders te zien, graspollen, madeliefjes, hondsdraf, enkele bos-

[p. 178]

jes lage brandnetels, met her en der hoopjes schapenmest. Het belangrijkste gebeurde onder de grond, het onzichtbare was interessant.

In een tabel noteerde hij de plekken waar de detector een tikkend geluid gaf. Daar waar een signaal vandaan kwam, bevond zich een kever. Deze mestkevertjes kon hij registreren doordat zij radioactief europium bezaten waarvan de straling boven de grond was te meten. Iedere dag verrichtte hij zijn metingen om beweging en gedraging vast te leggen. Hoe meer pulsen, des te meer kevers, er was sprake van groei. Hij was tevreden.

Haar voornaam had hij niet gevraagd, het zou Emelia of Elenka kunnen zijn. Voorlopig was de E. het enige persoonlijke kenmerk dat hem onbekend was. Hij zou haar een rondleiding voorstellen, door het lab, de reactor, de wijk, de stad, misschien naar het bos voor een lange wandeling. Ze zou hier bij hem komen in de verwilderde tuin, waarin zijn wetenschappelijke schatten waren opgeborgen.

Tenslotte liep hij met de detector buiten het terrein, langs het strakgespannen gaas en de plastic plaatjes die in de grond waren gestoken. Hij ontweek de mollenklemmen langs de omheining. Er kwam geen signaal, geen van de kevers was ontsnapt.

Vroeger had hij gegraven. Zijn herinneringen waren gevuld met gras, aardkluiten, glinsterend zand en konijnenkeutels. Achter struiken en onder bomen had hij zijn voorkeursplekken. Emmeke was de enige met wie hij zijn passie had kunnen delen. Ze woonde niet in de stad, kwam uit Vlaanderen en logeerde bij familie. Hij mocht haar wel, maar had niet gedurfd te vragen of ze ook op hem verliefd was.

Ze hadden de hoofdweg overgestoken, door een droge sloot gelopen en waren in hun bos. Het groen van de kornoeljes beschermde hen tegen de zon. Emmeke huilde om dode vogeltjes, die moesten worden begraven. Beiden maakten kruisjes en groeven kuilen in de grond. Er werden liederen gezongen, maar hij kende geen teksten over levensernst, afscheid en dood. Emmeke leerde hem de frasen die hij meeneuriede, Kyrie eleison, Kyrie eleison, dies irae, dies ilia, Agnus Dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem.

Het was donker onder de bladeren, er heerste stilte en er waren geen wandelpaadjes. Ze hadden afgesproken dat Emmeke ook moest worden begraven. Hij had haar ingegraven, met takjes, bladeren en aarde toegedekt. Ze lag bewegingloos, het leek dat ze sliep. Er mocht meer aarde op. Ze knikte, het was goed, ze mocht worden bedolven.

Het water stroomde over zijn handen en spoelde weg in de gootsteen. Met een grijze tissue veegde hij zijn vingers droog. Hij nam het papier

[p. 179]

met aantekeningen, de nieuwe gegevens moesten worden toegevoegd aan de vorige. De notities werden in een file opgeslagen, een grafiek verscheen. Met een berekening werd een benadering gemaakt die was gebaseerd op een formule met exponentiële uitdrukking.

Hij bleef naar het beeldscherm kijken. De curve van de kevers kwam overeen met wat hij had gepland. De e-machten waren prachtige uitdrukkingen voor het beschrijven van levensprocessen. Het was mogelijk mathematische bewerkingen uit te voeren die direct betrekking hadden op de realiteit. Met differentiëren en integreren was het mogelijk van de ene uitdrukking over te gaan op een andere. Dat gold voor afstand - snelheid - versnelling, en koppels als kracht - energie en groei - verval.

Hij herinnerde zich zijn verrassing dat differentiëren en integreren van uitdrukkingen met e als grondtal geen extra factoren opleverde. In zijn studietijd had hij zich verbaasd over de macht van e, diverse bewerkingen waren toelaatbaar en er ontstonden geen overbodige constanten.

Het kwam zelden voor dat een lezing werd gehouden over productie en gebruik van europium. De genodigde was jong, droeg oorbellen die ze zelf had gemaakt, gepolijste ronde steentjes van een mineraal dat alleen in het heuvelachtige landschap langs de Zwarte Zee werd gedolven, haar geboortestreek. Ze had sluik donker haar, tijdens de toespraak streek ze meerdere malen een voorovervallende lok achter haar oor. Op enthousiasmerende wijze had ze haar betoog gepresenteerd, haar felgekleurde jasje had de betrokkenheid verhoogd.

Samen met de voorzitter van de colloquium-commissie was hij de oudste aanwezige. Er waren jonge onderzoekers, hun participatie was verplicht. Tegen wil en dank waren ze gekomen, opstelling en studie onderbroken voor het obligate aanhoren van opvattingen van anderen.

Na afloop werden enige drankjes geserveerd en had hij met haar gesproken. In gebrekkig Nederlands had ze over zichzelf verteld, dat ze van archeologie hield en bloemen had gekweekt. Onder haar nauwsluitende blouse had hij gezien hoe twee donkere vlekjes tegen het textiel prikten. Toen ze vooroverboog bij het zoeken in haar tas naar een hand-out, had hij zicht gekregen op de zachte curves die zich verscholen in haar kledingstuk.

Hij had Introductio in Analysin Infinitorum geraadpleegd, de publicatie waarin voor het eerst het getal e werd genoemd. Het bleek dat e was ontstaan als gevolg van eindeloos convergerende rijen en reeksen. Alsof het een spel betrof met ongrijpbare opvattingen over oneindig kleine waarden en raadselachtige verbanden. Door het manipuleren van getal-

[p. 180]

len was e uit het verborgene tevoorschijn gekomen.

Dat was in de achttiende eeuw, nadien had e zich overal gemanifesteerd. In vrijwel alle beschrijvingen van relevante processen omtrent leven, vooruitgang, verleden en gedrag kwam een e-macht voor. Tot in de statistiek was het getal doorgedrongen, wat was het gemiddelde, wat was normaal, wat was de afwijking? Onbetwistbaar, e was zijn lievelingsgetal.

Het was een getal als π en ∞, gemaakt om beschrijvingen te geven van principes uit het dagelijkse leven. Het waren irrationele symbolen die voorbij het mathematiseerbare gingen. Voor hem was e een natuurgegeven, zoals de lichtsnelheid c en de fijnstructuur constante a. Diep in de materie, ver in de kosmos, op iedere afstand ook en in elke tijd, deze machtige waarden waren overal geldig.

Voor zijn onderzoek had hij europium aangebracht op het genetische materiaal van de kevers. Het bleek dat dit isotoop op het nageslacht kon worden overgeërfd. Daarmee werd het mogelijk levende organismen gedurende diverse generaties te volgen. Hij besefte dat onder de grond in zijn experimentele perken een geheim werd doorgegeven. Het was zijn taak te volgen en te graven naar de oplossing.

De zon verdween achter de koepel van de reactorhal, twee schoorstenen staken hoog af tegen de schemering. Er was mail gekomen. Op het scherm verscheen de naam van de afzender, [e-mail]. Hij opende het bericht. ‘Mijnheer, ik ken u niet en wil u niet nader leren kennen. Met afschuw heb ik kennis genomen van uw huwelijksaanzoek. Ik verzoek u geen contact met mij op te nemen en wens nooit meer enig bericht.’

Hij liep naar het venster en opende een tuimelraampje van de laboratoriumzaal. Buiten was het windstil. In de aarde werd gewroet, onhoorbaar schuurden de pootjes door de gangen. Het was de kleine en overzichtelijke wereld van de Sisyphus schaefferi, charmant maar onbereikbaar. Hij steunde tegen de muur en voelde dat het behang los zat. Ze was hem niet genegen. Het was jammer. Zij was niet de E. die hij zocht.