Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1999 (nrs. 85-88)
(1999)– [tijdschrift] Raster– Auteursrechtelijk beschermdRaster. Nieuwe reeks. Jaargang 1999 (nrs. 85-88). De Bezige Bij, Amsterdam 1999
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
-
gebruikt exemplaar
eigen exemplaar dbnl
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1999 (nrs. 85-88) uit 1999.
De Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren beijvert zich voor het verkrijgen van toestemming van alle rechthebbenden; eenieder die meent enig recht te kunnen doen gelden op in dit tijdschrift opgenomen bijdragen, wordt verzocht dit onverwijld aan ons te melden (mailto:dbnl.auteursrecht@kb.nl).
redactionele ingrepen
De eindnoten zijn in deze digitale editie direct bij de bijbehorende nootverwijzingen geplaatst. De volgende pagina’s zijn hierdoor komen te vervallen: deel 4: 133.
Aan het begin van elk nummer is een kop tussen vierkante haken toegevoegd.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (deel 1: binnenkant voorplat, binnenkant achterplat, deel 2: binnenkant voorplat, 213, 214, 215, 216, binnenkant achterplat, deel 3: binnenkant voorplat, 197, 200, binnenkant achterplat, deel 4: binnenkant voorplat, binnenkant achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[Deel 1, voorplat]
DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE VAN DE BEZIGE BIJ
RASTER 85
THEMERSON & THEMERSON
[Deel 1, pagina 1]
TIJDSCHRIFT IN BOEKVORM
DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE VAN DE BEZIGE BIJ AMSTERDAM
[Deel 1, pagina 2]
Redactie: Nicolaas Matsier, K. Michel, Kees Nieuwenhuijzen (vormgeving), Cyrille Offermans, Willem van Toorn, Jacq Vogelaar.
Redactieraad: Hans W. Bakx, H.C. ten Berge, J. Bernlef, Pieter de Meijer, Hans Tentije.
Redactieadres: Raster, De Bezige Bij, Van Miereveldstraat 1, 1071 dw Amsterdam.
Raster verschijnt viermaal per jaar. Losse nummers kosten f 29,50 in de boekhandel. Een jaarabonnement kost f 87,50.
Om U te abonneren stuurt U simpelweg een berichtje naar de Bezige Bij postbus 75184, 1070 AD Amsterdam. Maar U kunt ook bellen naar nummer 020-3059810.
Een jaarabonnement gaat in op moment van aanmelding. Een abonnement wordt zonder schriftelijke opzegging stilzwijgend verlengd. Op buitenlandse abonnementen worden portokosten in rekening gebracht.
Vorige nummers blijven leverbaar en kunnen worden nabesteld.
Ongevraagde inzendingen van gedichten en verhalen dienen voorzien te zijn van retourporto.
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de betrokken auteurs.
Copyright 1999 © De Bezige Bij, Amsterdam.
Druk Hooiberg, Epe
Deze uitgave kwam tot stand mede dank zij subsidie van het Literair Produktie- en Vertalingenfonds.
isbn 90 234 1404 7 cip
nugi 322
De vermenselijkte initialen in dit nummer zijn ontleend aan de Gaberbocchus-uitgave van Queneau's Exercises in Style; ze zijn van de hand van Stefan Themerson. Ze zijn dus in feite uit hun weloverwogen context gehaald.
[Deel 1, pagina 3]
RASTER 85 / 1999
Inhoud
Bij dit nummer | 5 | |
Nicolaas Matsier | Ben ik een Poolse schrijver? | 7 |
Nicholas Wadley | Over Stefan Themerson | 18 |
Stefan Themerson en Franciszka Themerson | Oorlogsbrieven | 33 |
Stefan Themerson | Schetsen in duisternis | 49 |
Jasia Reichardt | Franciszka Themerson en de niet geposte brieven | 69 |
Stefan Themerson | De huur | 77 |
Stefan Themerson | Over een tafel, die de benen nam naar het bos | 79 |
Bertrand Russell en de Themersons | Briefwisseling 1951-1967 | 87 |
Martin Reints | De handen en ogen van Franciszka Themerson | 116 |
K. Schippers | The Urge to Create Visions | 123 |
Rob du Bois | Gaberbocchus for Four Pianos | 130 |
Anneke Brassinga | Themerson, zijn voorzaten en meer in het bijzonder de achttiende-eeuwers onder hen | 138 |
Bregje Boonstra | Meneer Bruis bouwt zijn huis | 148 |
Dirk van Weelden | Woeff Woeff | 153 |
Hans Ree | Professor Mmaa's Lecture | 158 |
Tysger Boelens | De avonturen van Aardje Stapper | 163 |
Hedda Martens | factor T | 168 |
Marja Brouwers | Cardinal Pölätüo | 173 |
Willem Otterspeer | Bayamus | 184 |
Jacq Vogelaar | Tom Harris | 191 |
Doeschka Meijsing | Special Branch | 197 |
Elmer Schönberger | St. Francis and the Wolf of Gubbio | 202 |
Henk Pröpper | Euclides was een ezel | 207 |
Cyrille Offermans | Hobsons Eiland | 212 |
K. Michel | Wie is wie in vier romans | 221 |
Nicolaas Matsier | Bij wijze van bibliografie | 228 |
Over de medewerkers | 231 |
[Deel 1, achterplat]
De schrijver, uitgever en filmer Stefan Themerson (1910-1988) en zijn vrouw, de beeldend kunstenaar Franciszka Themerson (1907-1988), hebben een leven lang samengewerkt. Om te beginnen in Warschau, vervolgens in Parijs en ten slotte het langst in Londen. Met Nederland hadden de Themersons een speciale band; S.T. sprak wel eens van ‘my adopted country’.
Het werk van de Themersons komt in dit nummer op diverse manieren aan de orde. Leven en werk van de Themersons worden in kaart gebracht door Nicholas Wadley en Jasia Reichardt. Het literaire werk van S.T. wordt door Anneke Brassinga in de traditie van de Verlichtingsfilosofen geplaatst. Zelf komt S.T. aan het woord in een aan de vergetelheid ontrukt interview.
Twee redacteuren namen een kijkje in het Themerson Archief in Londen. Daar vonden zij een schat aan materiaal. Zoals een briefwisseling met de filosoof Bertrand Russell en de brieven die Stefan en Franciszka elkaar schreven toen de oorlog hen twee jaar gescheiden hield. Uit dezelfde tijd stamt het lange gedicht ‘Schetsen in duisternis’, hier voor het eerst in vertaling.
Voor de oorlog maakten de Themersons in Polen samen experimentele films en eigenzinnige kinderboeken. Een van die kinderboeken is in dit nummer vertaald zowel als gereproduceerd.
Omdat het vertaalde werk als van de aardbodem verdwenen is, wordt een groot deel van het oeuvre van S.T. boek voor boek aan de lezer voorgesteld en besproken door een keur van Nederlandse auteurs. Overvloedig aanwezig in het hele nummer, ten slotte, zijn de schitterende tekeningen van Franciszka Themerson.
[Deel 2, voorplat]
DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE VAN DE BEZIGE BIJ
BESTIARIUM
Lees óók
RASTER
87
BESTIARIUM 2
[Deel 2, pagina 5]
RASTER NR 86
TIJDSCHRIFT IN BOEKVORM
DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE VAN DE BEZIGE BIJ AMSTERDAM
[Deel 2, pagina 6]
Redactie: Nicolaas Matsier, K. Michel, Kees Nieuwenhuijzen (vormgeving), Cyrille Offermans, Willem van Toorn, Jacq Vogelaar.
Redactieraad: Hans W. Bakx, H.C. ten Berge, J. Bernlef, Pieter de Meijer, Hans Tentije.
Redactieadres: Raster, De Bezige Bij, Van Miereveldstraat 1, 1071 dw Amsterdam.
Raster verschijnt viermaal per jaar. Losse nummers kosten f 29,50 in de boekhandel. Een jaarabonnement kost f 87,50.
Om U te abonneren stuurt U simpelweg een berichtje naar de Bezige Bij postbus 75184, 1070 AD Amsterdam. Maar U kunt ook bellen naar nummer 020-3059810.
Een jaarabonnement gaat in op moment van aanmelding. Een abonnement wordt zonder schriftelijke opzegging stilzwijgend verlengd. Op buitenlandse abonnementen worden portokosten in rekening gebracht.
Vorige nummers blijven leverbaar en kunnen worden nabesteld.
Ongevraagde inzendingen van gedichten en verhalen dienen voorzien te zijn van retourporto.
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de betrokken auteurs.
Copyright 1999 © De Bezige Bij, Amsterdam.
Druk Hooiberg, Epe
Deze uitgave kwam tot stand mede dank zij subsidie van het Literair Produktie- en Vertalingenfonds.
isbn 90 234 1405 5 cip
nugi 322
De redactie heeft geprobeerd alle rechthebbenden te traceren. Als er personen zijn die wij niet hebben kunnen bereiken en die menen rechten te kunnen doen gelden, wordt hun verzocht zich tot de uitgever te wenden.
Jan Luyken in Natuurlijk en Schilderconstig Ontwerp der Menschenkunde, Amsterdam 1682
[Deel 2, pagina 7]
RASTER 86 / 1999
Inhoud
NATUURLIJKE HISTORIE
Siegfried Woldhek | Vier getekende schrijfdieren | 1 | |
Jacq Vogelaar | Bij dit nummer | 8 | |
John Berger | Waarom zou je naar dieren kijken? | 13 | |
Elias Canetti | Dieren op het territorium van de mens | 27 | |
Circusdieren | |||
Morus | Helden van de arena | 32 | |
Gerhard Roth | Het keizerlijk-koninklijke ‘Hetztheater’ | 36 | |
Fabeldieren | |||
Giorgio Manganelli | Aisopos | 40 | |
Joel Chandler Harris | Nachten met Uncle Remus | 45 | |
Paul Scheerbart | Levenslustige creaturen | 51 | |
Leonardo Sciascia | Fabels van de dictatuur | 54 | |
Piet Meeuse | De taal der dieren | 58 | |
Tijs Goldschmidt | On the poetic origin of species | 68 | |
Johanneke van Slooten | Het gezang der sirenen op leven en dood | 76 | |
Alfred Jarry | Monsters | 82 | |
Otto Bauer | Bestiarium humanum | 89 | |
Walter van der Kooi | De lachende lendelap. Een verzameling | 111 | |
Marjoleine de Vos | De dieren van Anton Koolhaas | 120 | |
Willem van Toorn | De onmogelijke wereld van Bruintje Beer | 125 | |
Portretten van vier honden | |||
Doeschka Meijsing | Folie d'Horizon | 132 | |
Peter Bekkers | Mijn dier is een hond | 136 | |
Koos van Zomeren | Dove hond | 136 | |
Jacq Vogelaar | Zelfportretje met hond en hondje | 138 | |
Henri Michaux | Fantastische dieren | 141 | |
Uit het bestiarium van Aloys Zötl (1831-1887) | 150 | ||
Julio Cortázar | Wandeling tussen kooien | 155 | |
Caraïbische dieren van horen zeggen | 178 | ||
Jacq Vogelaar | Beestiaris. De middeleeuwse Bestiaires | 186 | |
Illustraties in dit nummer | 211 | ||
Inhoud Bestiarium deel 2, Raster 87 | 212 |
[Deel 2, achterplat]
Natuurlijke Historie
of ‘Het dier heeft een mens getekend’ (Schierbeek): over de beelden die mensen zich vormen van dieren, fabeldieren, circusdieren, monsters en Sirenen, het dier in de karikatuur, de dieren van Anton Koolhaas, Bruintje Beer, Caraïbische dieren; de taal van de dieren, portretten van honden, zich aan de consument aanbiedende dieren (‘de lachende lendelap’), de spreeuw als dichterlijke vogel, en een wandeling van Julio Cortázar langs de vele dieren die zijn werk bevolken.
Ten slotte een bloemlezing uit de wonderlijke middeleeuwse Bestiaires die samen met het oudste bestiarium, Physiologus, model hebben gestaan voor het genre dat de beeldenfauna in de hoofden van de mensen nog altijd levend houdt.
[Deel 3, voorplat]
DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE VAN DE BEZIGE BIJ
BESTIARIUM
Lees óók
RASTER
86
BESTIARIUM 1
[Deel 3, pagina 2]
Redactie: Nicolaas Matsier, K. Michel, Kees Nieuwenhuijzen (vormgeving), Cyrille Offermans, Willem van Toorn, Jacq Vogelaar.
Redactieraad: Hans W. Bakx, H.C. ten Berge, J. Bernlef, Pieter de Meijer, Hans Tentije.
Redactieadres: Raster, De Bezige Bij, Van Miereveldstraat 1, 1071 dw Amsterdam.
Raster verschijnt viermaal per jaar.
Losse nummers kosten f 29,50 in de boekhandel. Een jaarabonnement kost f 87,50.
Om U te abonneren stuurt U simpelweg een berichtje naar de Bezige Bij postbus 75184, 1070 AD Amsterdam. Maar U kunt ook bellen naar nummer 020-3059810.
Een jaarabonnement gaat in op moment van aanmelding. Een abonnement wordt zonder schriftelijke opzegging stilzwijgend verlengd. Op buitenlandse abonnementen worden portokosten in rekening gebracht.
Vorige nummers blijven leverbaar en kunnen worden nabesteld.
Ongevraagde inzendingen van gedichten en verhalen dienen voorzien te zijn van retourporto.
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de betrokken auteurs.
Copyright 1999 © De Bezige Bij, Amsterdam.
Druk Hooiberg, Epe
Deze uitgave kwam tot stand mede dank zij subsidie van het Literair Produktie- en Vertalingenfonds.
isbn 90 234 1406 3 cip
nugi 322
De redactie heeft geprobeerd alle rechthebbenden te traceren. Als er personen zijn die wij niet hebben kunnen bereiken en die menen rechten te kunnen doen gelden, wordt hun verzocht zich tot de uitgever te wenden.
[Deel 3, pagina 3]
RASTER NR 87
TIJDSCHRIFT IN BOEKVORM
DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE VAN DE BEZIGE BIJ AMSTERDAM
[Deel 3, pagina 4]
RASTER 87 / 1999
Inhoud
BESTIARIA
Bij dit nummer | 5 | |
Physiologus | 6 | |
Huang Tingjian | Bestiarium | 17 |
Yuan Mei | Chinees bestiarium uit de achttiende eeuw | 19 |
Jean-Luc Hennig | Erotisch bestiarium | 25 |
Juan José Arreola | Bestiario | 39 |
Hedda Martens | Insectarium | 44 |
Gust Gils | Getekende dieren | 47 |
100 Exemplaren voor een nieuw bestiarium van Maarten Asscher, Ingrid Baal, Hans W. Bakx, H.H. ter Balkt, Jurgis Baltrušaitis, Walter Barten, Arie van den Berg, Huub Beurskens, Paul Biegel, Franz Blei, Alessandro Boffa, Ben Borgart, Jorge Luis Borges, Matthijs van Boxsel, H. van Boxtel, Anneke Brassinga, Walter van den Broeck, Wint Broens, Paul Claes, Midas Dekkers, Vitus B. Dröscher, Kees Fens, Gustave Flaubert, Charles Fourier, Witold Gombrowicz, Robert Gray, Tonino Guerra, Dick Hillenius, Homerus, Victor Hugo, Esther Jansma, Atte Jongstra, Franz Kafka, Yves van Kempen, Wouter van der Knaap, Walter van der Kooi, Rutger Kopland, Brigitte Kronauer, Gavino Ledda, Hugh Lofting, Peter Maas, Jacob van Maerlant, Giorgio Manganelli, Piet Meeuse, Erik Menkveld, Marianne Moore, Morus, Les Murray, Robert Musil, Pieter de Nijs, Joris Note, Tonnus Oosterhoff, Paul van Ostaijen, Loes de Pauw, Koen Peeters, Leo Pleysier, Barber van de Pol, Martin Reints, Jules Renard, Rainer Maria Rilke, K. Schippers, Arno Schmidt, Allard Schröder, Michel Serres, Johanneke van Slooten, Nicolette Smabers, Guido Snel, Burkhard Spinner, Jonathan Swift, Wisława Szymborska, Toon Tellegen, Oswald Tschirtner, Jacob von Uexküll, Jacq Vogelaar, Kees Vollemans, Pietha de Voogd, Paul de Wispelaere | 50 | |
Over de medewerkers | 192 |
[Deel 3, achterplat]
BESTIARIA
de Physiologus, Chinese fabeldieren, een erotisch bestiarium, Bestiario van Juan José Arreola,
een Insectarium van Hedda Martens en getekende dieren van Gust Gils,
en 100 exemplaren voor een nieuw Bestiarium, van A.A. tot zoekstier, van allesdier tot zappspons:
Nederlandse en buitenlandse auteurs portretteren een dierevenzovele proeven van een hedendaags bestiarium, met als hoofdpersonen L'Animal Anonyme, het allesdier, de albatros, het Antoniuszwijn, de aarzelin, de aal, de adelaar, de baselisk, de Belg, de benzeenpok, het Boetisch zwijn, de boomkikker, de booswicht, de centaur, de consument, de denâr, de dolfijn, het draadjesdier, de echinus, de ezel, de Feniks, de geelgors, de geit, de geldwolf, het gewoontedier, de glazensnijder, de gril, het haaienjong, de haring, de hond Argos, de hooligan, de hoplitomeryx, de Jahoe, de Kafka, de kangoeroe, de kannibaal, het karrepaard, de kever, de kindhond, de koe van Potter, de kreeft, de kruinogige, de kruising, het lam Gods, de leeuw, het liegbeest, de luiaard, de mandragora, de mantichor, de merel, de Moemfamilie, het monster van Vilerval, de mor, het naäpen, de neusaap, de nincompoop, de octopus, de okapi, de olifant, de pad, de panter, de papiernautilus, de parasiet, de pausezel, de pauw, de pissebidden, het plattegrondpaard, de poesjimopoeljoe, de prieelvogel, de pygmeepapegaai, de Rilke, de scarabee, het schilderbeest, het schrijfschaap, het Sint Hubertusdier, de speknek, de sprinkhaan, de Squonk, de struisvogel, de teek, de tikker, het Tschirtnerdier, het vingerdier, de visduivel, de vlaamse leeuw, de vlieg, de ‘vliegende schotel’, de vogel, de walvis, de zakpijp, de zappspons, de zeebisschop, de zeeduivelin, de zeekomkommer, de ziel, de zilvervisjes, de zoekstier.
[Deel 4, voorplat]
DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE VAN DE BEZIGE BIJ
RASTER 88
VARLAM SJALAMOV
[Deel 4, pagina 2]
Redactie: Nicolaas Matsier, K. Michel, Kees Nieuwenhuijzen (vormgeving), Cyrille Offermans, Willem van Toorn, Jacq Vogelaar.
Redactieraad: Hans W. Bakx, H.C. ten Berge, J. Bernlef, Pieter de Meijer, Hans Tentije.
Redactieadres: Raster, De Bezige Bij, Van Miereveldstraat 1, 1071 dw Amsterdam.
Raster verschijnt viermaal per jaar. Losse nummers kosten f 29,50 in de boekhandel. Een jaarabonnement kost f 87,50.
Om U te abonneren stuurt U simpelweg een berichtje naar de Bezige Bij postbus 75184, 1070 AD Amsterdam. Maar U kunt ook bellen naar nummer 020-3059810.
Een jaarabonnement gaat in op moment van aanmelding. Een abonnement wordt zonder schriftelijke opzegging stilzwijgend verlengd. Op buitenlandse abonnementen worden portokosten in rekening gebracht. Vorige nummers blijven leverbaar en kunnen worden nabesteld.
Ongevraagde inzendingen van gedichten en verhalen dienen voorzien te zijn van retourporto.
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de betrokken auteurs.
Copyright 1999 © De Bezige Bij, Amsterdam.
Druk Hooiberg, Epe
Deze uitgave kwam tot stand mede dank zij subsidie van het Literair Produktie- en Vertalingenfonds.
Raster op internet:
http://www.boekenweb.com
isbn 90 234 1407 1 cip
nugi 322
[Deel 4, pagina 3]
RASTER NR 88
TIJDSCHRIFT IN BOEKVORM
DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE VAN DE BEZIGE BIJ AMSTERDAM
[Deel 4, pagina 4]
RASTER 88 / 1999
Inhoud
Jacq Vogelaar | Bij de verhalen van Kolyma van Varlam Sjalamov | 5 |
Varlam Sjalamov | Over mijn proza: Alles of niets | 11 |
Andrej Sinjavski | ‘Hier heerst de permafrost’ | 14 |
Varlam Sjalamov | Brieven aan Solzjenitsyn (1964) | 21 |
Varlam Sjalamov | Vijf verhalen | 26 |
Thijs Hendriks | Varlam Sjalamov (1907-1984) | 55 |
Varlam Sjalamov | Hoofdstukken uit ‘Het vierde Vologda’ | 61 |
Nicolas Miletitsj | De laatste dagen van Varlam Sjalamov | 74 |
Brieven aan en van Nadjezda Mandelstam | 85 | |
Varlam Sjalamov | Poëzie in het kamp | 88 |
Jacq Vogelaar | Een tekenschrift in plaats van een vergeetboek: Jefrosina Kersnovkaja's geïllustreerde kampleven | 98 |
Tzvetan Todorov | Misbruik van de herinnering | 105 |
Ger Verrips | De kou in Kolyma en daarbuiten | 120 |
Peter Hofman en Jan Oegema | Een beeld behangen van omarmen Lucebert en Karel Appel in 1948 | 134 |
Lucebert | Dagwerk van Dionysos | 141 |
Pieter Boersma | Foto's: Lucebert aan het werk | 144 |
Maghiel van Crevel | Een verlegen adelaar | 147 |
Xi Chuan | Wat de adelaar zegt | 151 |
Frans Kuipers | Twee gedichten | 164 |
Gust Gils | Vier gedichten | 167 |
Bogdan Bogdanović | Twee teksten | 171 |
J. Bernlef | Over Boy | 185 |
J. Bernlef | Boy, twee fragmenten | 190 |
[Deel 4, achterplat]
varlam sjalamov en de permafrost van de sovjetkampen
Zwijgen als het graf
‘Deze graven, deze enorme stenen graven waren tot de rand toe vol met lijken. Het waren niet-vergane lijken, naakte skeletten bedekt met huid, huid die vuil was, opengekrabd en door de luizen stukgebeten.
De steen en het Noorden verzetten zich uit alle macht tegen dit werk van de mens, ze weigerden lijken tot hun binnenste toe te laten. En de steen die was gezwicht, die was overwonnen en vernederd, beloofde zichzelf niets te vergeten maar te wachten en het geheim te bewaren.
De strenge winters, de hete zomers, de wind en de regen hadden de lijken in zes jaar uit de steen losgemaakt.
En nu ging de aarde open en toonde haar onderaardse bergplaatsen, want in die onderaardse bergplaatsen van Kolyma zat niet alleen goud, niet alleen tin, wolfram en uranium, daar bevonden zich ook niet-vergane mensenlichamen.
Deze lichamen gleden over de helling, misschien wel gereed voor de herrijzenis.’ (‘Lend-Lease’)
Een kleine keuze uit de meer dan honderd verhalen van Varlam Sjalamov (1907-1982), die zeventien jaar als dwangarbeider doorbracht in de Goelag-kampen van Kolyma aan de Poolgrens in Siberië.
In dit nummer ligt het accent op de Verhalen van Kolyma, daarnaast wordt aandacht besteed aan de levensloop van Sjalamov. Met als motto ‘alles of niets’, vroeg Sjalamov zich af wat poëzie in kampen te zoeken had. Andrej Sinjavski schreef over Sjalamov als collega: hij wist uit eigen ervaring waarover Sjalamov het had. Nicolas Miletitsj vertelt over het treurige einde van de schrijver.
Tzvetan Todorov stelt in ‘Misbruik van de herinnering’ de vraag of en hoe extreme gruweldaden met elkaar vergeleken kunnen worden, zoals de kampen uit de Stalintijd en die uit de Hitlertijd.