Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1993 (nrs. 61-64)

[p. 140]

‘Multiplex’ van Leonid Šejka (eigendom L.Z.)

[p. 141]

Danilo Kiš
The magical place
Vertaling: Radovan Lučić en Guido Snel

A

Uit Kotor (Kotor se trouve dans la region de la Zeta, dans le golfe de Cattaro, une embouchure de la mer Adriatique) vertrek je om een uur of vijf. Na een uur rijden langs een weg die zich steil omhoogslingert stop je ergens en blijf je even wachten.

Het moet een heldere dag zijn, maar in het westen horen enkele witte wolken te drijven die aan een kudde witte olifanten doen denken.

Laat dan je blik langs de zee, de bergen en de lucht glijden.

Daarna langs de lucht, de bergen en de zee.

Je moet er vrijwel zeker van zijn dat je vader langs deze weg is gekomen, in een bus of in een taxi die hij in Kotor had genomen, en dat hij hetzelfde tafereel voor zich zag: de zon, in het westen langzaam te voorschijn komend vanachter de wolken, die aan een kudde witte olifanten doen denken, hoge bergen die schuilgaan in de nevel, het diepblauw van de zee in de baai, een stadje aan de voet van een berg, een witte boot die aanmeert aan de kade, de zeepfabriek waarvan de schoorsteen dikke rook uitbraakt en de enorme glas-in-lood ramen branden alsof ze in lichterlaaie staan.

Let verder nog op het gesjirp van de krekels (als het opwinden van een miljoen polshorloges) omdat je dat anders makkelijk kunt vergeten; evenals de geur van het harige alsemkruid langs de kant van de weg, dat door zijn stille aanwezigheid onopgemerkt zou kunnen blijven.

Vervolgens vergeet je alles en aanschouw je vanuit dit goddelijk perspectief de samenkomst der elementen: van lucht, van aarde en van water.

Wanneer aan alle voorwaarden is voldaan, zul je een besef van de eeuwigheid krijgen dat Koestler het ‘oceaangevoel’ noemde.

P.S.

Een vriend van mij, een persfotograaf, maakte met toestemming van de

[p. 142]

kapitein opnamen van een of andere sovjet-kruiser die in Kotor voor anker lag. Daarna maakte hij vanaf de kust met een groothoeklens een foto van de kruiser in de baai. Toen hij het rolletje had ontwikkeld was het zwart, zo zwart als de nacht.

Het besef van de eeuwigheid, het ‘oceaangevoel’, geeft, onafhankelijk van de brouillage-techniek, alleen maar rode, zwarte en gele vlekken op het filmrolletje wanneer tijdens de opname een van de drie zintuiglijke sensaties ontbreekt: gehoor, reuk of zicht.

Hetzelfde tafereel sloeg mijn vader gade in het jaar 1939 (vijf jaar voor hij in Auschwitz zou verdwijnen), en de heer Sigmund Freud in 1898, waarna hij zijn bekende droom had over de drie Parcen.

B

The worst rathole I visited?

Van buiten:

Een huis dat aan de ene kant aan het zicht wordt onttrokken door een landhuis, aan de andere kant door een houten stal en aan de voorkant door een kleine beuk. Het huis is van leem, het dak van verweerde dakpannen die hier en daar zijn gebroken of verschoven. De deur is zo laag dat een volwassen persoon alleen naar binnen kan wanneer hij zich helemaal vooroverbuigt. Een raam, niet groter dan een halve m², geeft zicht op een boom die zo'n tien meter van het huis af staat. Dit raam gaat naar buiten open. Een klein raampje, dat aan de achterkant rechtstreeks in de muur is ingebouwd, kijkt uit op de ‘tuin’: een sekreet en een verlaten stuk braakliggende grond dat overwoekerd is met onkruid. Deze ruit is gebroken. Het gat is opgevuld met oude lappen.

Van binnen:

Een dunne lemen muur deelt de ruimte in twee vertrekken: de grootste 2 bij 2 en de kleinste 2 bij 1. Het eerste wordt ‘slaapkamer’ genoemd en het tweede ‘keuken’. De muren zijn in gele oker gezet, een kleur die verkregen wordt wanneer je klei oplost in lauw water. Onder invloed van vocht en van zon gaat deze laag blaasjes of barsten vertonen, die op schubben lijken of op vergeelde doeken van oude meesters. De vloer is

[p. 143]

eveneens met klei aangestampt en ligt in vergelijking met het niveau van het erf enkele centimeters lager. Bij benauwd weer stinkt de klei naar urine. (Op deze plek stond ooit een stal.)

In het grootste vertrek bevinden zich twee houten bedden en twee kasten, die zo'n tien centimeter van de muur af staan. Op de vloer ligt, van de voordeur tot aan de keuken, een lappenkleed schuin uitgespreid. In de keuken staat een plaatstalen fornuis, een houten kist die als voorraadkast fungeert maar waarop je ook kunt slapen, en een stuk of twee, drie pannen hangen aan lange spijkers. Naast het fornuis ligt een hoop natte en rotte denneappels die voor de stook zijn bestemd. Er hangt zo'n dikke rook in de keuken, dat diegenen, die op de kist of op de lage houten krukken zitten, elkaar nauwelijks kunnen zien. Hun stemmen banen zich een weg door de rook als door water.

‘Hier hing een wekker, aan deze spijker,’ zeg ik tegen de man die me uit Boedapest met de auto hierheen heeft gebracht. ‘Een of andere dronken Russische soldaat heeft hem meegenomen, in vijfenveertig.’

‘Hier wordt een gedenkteken geplaatst,’ zegt de man ironisch, als we weer buiten zijn. ‘Er komt op te staan: in dit huis woonde de joegoslavische schrijver d.k. van 1942 tot 1947.’

‘Gelukkig wordt het huis binnenkort gesloopt,’ zeg ik.

‘Zonde,’ zegt de man, die me uit Boedapest met de auto hierheen heeft gebracht. ‘Als ik een fototoestel had, had ik er een foto van gemaakt.’

P.S.

Teksten A en B zijn door geheimzinnige banden met elkaar verbonden.

Verschenen in Književnosf nr. 2-3, 1990, Beograd.