Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1992 (nrs. 57-60)

[p. 86]

Walter van der Kooi
Achterstallig onderhoud

De kamer een pijpela, twee hoog, met uitzicht op een acacia en vier huizen, gebouwd rond 1900. Drie verdiepingen met platte daken. De bewoners onderhouden hun eigendom goed: het zink op de daken nieuw, gietijzeren krulbalconnetjes en erkers goed in de verf, de fafades wit gepleisterd. Eksters houden van de hoogste schoorsteen; duiven bezoeken de balcons en op winterse zondagen kwamen, tot het recente vertrek van de bejaarde Surinaamse dame ‘midden-boven’, meeuwen hun portie brood vangen. Diezelfde vrouw zwaaide lang geleden naar ons, toen we dit uitzicht net hadden gekocht, en we zwaaiden vrolijk terug. Het begin van twintig jaar zwaaien in de seizoenen waarin de acacia het wederzijds uitzicht niet benam; van een incidenteel praatje op straat; van een enkele burendienst. Een doodenkele keer bezoekt een Vlaamse Gaai de acacia. Feestelijk gezicht waarvoor we elkaar roepen. Minder fraai het grote stuk plastic dat nu al maanden hoog in de takken zit en door de hevigste januaristormen wel wandelt maar niet verdwijnt.

Verder zien we de cello bespelen, die we 's zomers ook horen. Een lust, want de muzikante maakt deel uit van een vermaard orkest. In een benedenhuis schept een vormgever. In de andere twee werden, eerlijk verdeeld, vier kinderen geboren - drie meisjes en een jongen. Ze worden nu opgevoed en ouders en kinderen wekken de indruk dat dat een plezierige aangelegenheid is. Mooie kleren, aandachtige oppassen maar toch vooral veel moederwerk. Vaak en veel oma's en opa's ook. Bij de donkerharige meisjes staat een Boeddha achter luxaflex op de vensterbank. Dat is geen toeval, vertrouwde de moeder me toé, toen ze me, wildvreemde toch, hartelijk aansprak over mijn echtgenote die zij lang niet had gezien. En zonder enige bekeringsijver sprak ze van de troost die Boeddha haar verschafte, toen bleek dat niet kwaadwillige verlating maar ziekte mijn vrouw al twee jaar onzichtbaar maakte. Niet haar filosofie - wel haar aandacht deed goed. Haar Oosterse vredesvorst sluit een kerstkrans aan de huisdeur niet uit in dit, naar naam, joodse gezin. Ook de familie ‘hoogblond’, rechts van hen (voor de voyeur links), maakt werk van Kerst: krans aan de deur, kleine lichtjes die de ramen omlijsten. Hier moet een tulband zijn gebakken die, samen met wat de delicatessen-

[p. 87]

winkel ‘schenkt’, in gezelschap van veel, goed geklede, vrienden is opgegeten.

Boven hen woont een andere oude dame. Toen zij hier kwamen scharrelde zij nog op twee stokken naar de daf die ze zelf bestuurde; of naar de hoek voor een boodschapje. Geheel in strijd met de mores van de buurt sprak zij ons aan. Hartelijke chique, wat zo vaak niet voorkomt. Wij hadden haar invaliditeit aan ouderdom geweten, maar ze bleek geschept door een meisje dat een fietssprintje op de stoep trok. Ze sprak erover zonder wrok, eerder mijmerend over het domme lot. Wat ik nooit op zou brengen maar wat mijn respect groot maakt. Zichtbaar is ze zelden meer. Een netwerk hulpverleners handhaaft haar laatste zelfstandigheid: een eigen huis.

Recht voor, op ooghoogte, een doorgangsverdieping voor jonge mannen op weg naar de top - waarschijnlijk gehuurd door hun bedrijf. Ze zijn zelden thuis, hebben of krijgen een zeer nette verloofde, ontvangen eens per twee maanden, voor de wedstrijd, de hockeyploeg op de koffie en vertrekken na anderhalf jaar. Hun inwisselbaarheid is doorbroken door de huidige adspirant-president-commissaris, die, ongetwijfeld met het oog op de ek voetbal van vorig jaar, een televisiescherm van bioscoopformaat in de huiskamer heeft geplaatst. Dit wordt zonder hartkloppingen genoteerd, maar de eerste keren dat het apparaat werd aangezet achtte ik het eind der tijden aangebroken: meer dan levensgrote, surreeël oplichtende figuren bewogen zich op de verdieping. Als mijn ogen al pijn deden van dit vagevurige licht, hoe moet het de eigenaar vergaan zijn - op drie meter afstand?

Tussen dit uitzicht en de kijker zit een venster. Het wordt eenmaal per maand aan de buitenkant gelapt door een man naar wiens after-shave de halve straat geurt. Het bedrag dat hij ervoor beurt wordt regelmatig fiks verhoogd. De seconden voor de geldoverdracht gaat er een ingehouden woede van hem uit die onmiddellijk na betaling plaats maakt voor onaangename nederigheid. Ik heb meer het idee dat ik hem afkoop dan dat ik betaal voor geleverde diensten. Dat gevoel past grotendeels in de gene die iemand van eenvoudige komaf met interessant werk en goed inkomen heeft tegenover ieder die als arbeider of kleine zelfstandige nuttig handwerk voor hem verricht. Iets van schaamte. Die de schamer niet siert en niets bijdraagt aan een ‘rechtvaardige wereld’. In dit geval komt er angst bij. De binnenkant van het raam lap ik zelf eens in de zoveel jaar. Daarmee is de toon gezet voor veel wat zich aan deze zijde van de gevel

[p. 88]

afspeelt. Er is een diep verlangen naar rein- en ordelijkheid, naar een huis zoals dat in glossy's wordt getoond. Maar er is gebrek aan tijd, zin en systematiek; en weerzin tegen gehuurde dienstbaarheid. De gemeenschappelijke ruimten worden, deels met hulp van buitenaf, gereinigd en geordend. De pijpela valt buiten het pakket. Het enige sjieke deel van de ruimte is het vensterbovenstuk dat uit kleine vierkantjes glas-in-lood bestaat. In het midden een geometrische figuur in donkerrood, -groen en - geel. Er omheen lichtgeel. Door zeven ruitjes loopt een barst in de vorm van een grafiek, voorstellende de verkoopcijfers van een firma die failliet ging. De verf boven het venster bladdert. De kunststof-gordijnrails is links losgeraakt, zodat het gewicht van het vaalgroene linnen gordijn de rails naar beneden trekt en het gordijn slechts gedeeltelijk dicht kan middels een veiligheidsspeld tussen rechter- en linkerkant. Lastig voor wie naar het Zuiden kijkt.

Waar links de verwarmingsbuizen het plafond ingaan is een gat ontstaan waarin riet te zien is. Eronder danst oud spinneweb op altijd aanwezige tocht. Rechts aan de muur een zwarte electriciteitsmeter en een stoppenkast. Eenvoudig weg te werken door wat timmerwerk. Twee linkerhanden maken dat onmogelijk en daarom maak ik me wijs dat het beter is af en toe onder ogen te zien dat ik niets begrijp van al die geniale vondsten der mensheid die het leven sinds de 19e eeuw zo eenvoudig maken. Immers, op een onbewoond eiland zou ik hooguit het wiel ‘uitvinden’. De vraag blijft of ik het zou kunnen maken. Links hangt een foto van de straat zoals die eruit zag in het begin van de eeuw. De huizen onveranderd, maar waar nu de rijweg is liep een extra trottoir met dubbele rij acacia's, terwijl waar nu de geparkeerde auto's staan aan weerszijden smalle ventwegen waren, breed genoeg voor de man met de handkar. Links poseren twee mannen met halflang wit schort: de fameuze slagersjongens? De foto hangt scheef. Daarnaast een portret, door mijn vrouw gemaakt, van ‘the artist as a teddybear’ met half brilletje. Het brilletje, dat de definitiefheid van ‘middelbaar’ betekende, met de melancholie en berusting die daarbij horen, inspireerde haar.

Het bureau, recht voor het raam, wordt gevormd door een grote wit-geplastificeerde plaat die links rust op laden, afkomstig uit een op maat gemaakte maar voor een vorig huis bedoelde kast, rechts op een onbestemd stuk hout. Des eigenaars diepste wens is dat de plaat leeg zou zijn, op de onmisbare tekstverwerker, het grijsmetalen lampje, de vierkante glazen asbak en eventueel wat bloemen na. Deze, in theorie zo eenvoudig te

[p. 89]

verwezenlijken droom, komt viermaal per jaar uit. Dan worden de stapels knipsels, stukken, rekeningen, boeken, giro-afschriften, correspondentie op de grond of in de Lundia-kast ter rechterzijde gelegd, wordt de plank gereinigd en zijn even ruimte en sfeer gecreëerd waarin onbelemmerd werken en ‘scheppen’ tot de mogelijkheden lijken te behoren. En altijd weer is er het geloof dat het vanaf dan zo zal blijven. Dat alle binnenkomende papier direct gesorteerd en systematisch opgeborgen zal worden. Het sorteren begint onmiddellijk met een van de stapels op vloer of in kast. Die stapel geeft zoveel vreugd over boeiend materiaal en zo-veel schrik over niet verrichte handelingen als reageren, gireren, beantwoorden dat er maar een klein deel is verwerkt wanneer de pijpela verlaten moet worden voor huishoudelijke of andere taken. En omdat er de volgende keer dat de la betreden wordt geen tijd voor opruimen is omdat een tekst gelezen, tentamens gecorrigeerd, een artikel of brief geschreven moeten worden, liggen er in plaats van twee ongesorteerde stapels, twee ongesorteerde en vijf kleinere gesorteerde op grond, in kast en een kleintje in verband met plaatsgebrek ‘even’ op het bureau. Waarna nieuwe ladingen vanuit de buitenwereld het bureau langzaam dicht doen slibben. Is duidelijk dat de 5 stapels slechts het resultaat van een driemaandelijkse opruimbeurt zijn en dat dus, elders in de ruimte, zich ontelbare van deze stapels bevinden - opeengestapeld?

De Lundia-kast bevat naast stapels en mappen rond duizend boeken over geschiedenis, het vak dat de bewoner ooit studeerde. Gelukkig heerst hier orde. Eerst de theoretische werken, dan de handboeken gerangschikt naar cultuurkring of land. Het fraaist ogen zeven roodgerugde delen ‘Vaderlandsche Historie’, uitgegeven tussen 1753 en 1759 bij Isaak Tirion ‘met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Staaten van Holland en Westfriesland’, maar zonder vermelding van auteur. Het ‘Apparaat’ van Romein, uiterst links in de kast, maakt duidelijk dat het hier gaat om het werk van J. Wagenaar dat 21 delen omvat, waarvan het eerste deel in 1749 verscheen. Deze ‘selectie’ werd in 1960 voor f. 3.50 gekocht van een toenmalige buurman in Slotermeer die ze als vuilnisman langs de stoep had gevonden. Gratis werd bijgeleverd het anti-semitische boekwerk ‘De valsche God’, door Theodor Fritsch in 1911 gepubliceerd en in 1941 in een Nederlandse bewerking van F.M. v.d. Maas bij uitgeverij ‘Westland’, Amsterdam verschenen als ‘een eisch van dezen tijd’. Het had naast Wagenaar gelegen en nog verbaas ik me over het feit dat de gewezen eigenaar zich er op die slordige wijze van ontdeed. Of had

[p. 90]

die het, net als ik, niet uit overtuiging maar als bron in bezit? Zoals in de kast ook een kleine verzameling racistische pamfletten van Centrumpartij en trawanten ligt, in de brievenbus gestopt en/of van studenten gekregen.

Na de handboeken komen, chronologisch, monografieën. Verder lange reeksen tijdschriften en geschiedenismethoden voor het voortgezet onderwijs. Raak niet te snel onder de indruk: zal 40% van deze pagina's gelezen zijn? En 1% behoren tot de parate kennis van de eigenaar? Toch staan daar de mogelijkheid van naslaan en de gedachte dat ze ooit gelezen kunnen worden tegenover. Ooit. Al zullen dan toch die stapels... En die bergen Groene Amsterdammers en Vrij Nederlanden...

Links zijn middels een ingenieus systeem planken aan de muur bevestigd die samen een open boekenkast vormen. Daarin de neerslag van anderssoortige belangstelling: publicaties over de schone kunsten en over televisie. Ook hier veel tijdschriften. En een mengsel van orde (alles dat tijdens een energieke rangschikoperatie, wat jaar geleden, voorhanden was staat fraai op genre, alfabet, chronologie of dergelijks) en chaos (wat later kwam ligt in ongesorteerde stapels op, voor, tussen, achter). De bewoner kijkt vooral met genoegen naar de donker- en lichtblauwe banden van Openbaar Kunstbezit sinds haar begin in 1957, toen hij zelf 18 was. Dat genoegen schuilt niet alleen in het bezit van een fraaie reeks reproducties maar ook om wat hij daarmee ooit deed. OK was destijds losbladig en leverde een willekeurige reeks werken per jaar. Na elke jaargang dateerde hij de reproducties naar vermogen en rangschikte ze chronologisch. Zo bracht hij het gelijktijdige bijeen om verschillen per cultuurkring te onderscheiden; periodes af te kunnen zetten tegen vroegere en latere: beïnvloeding aantoonbaar te maken. Een naïeve poging orde in chaos te brengen, greep op de wereld te krijgen - van iemand die zijn kamer maar niet aan kant krijgt. Complementeren we het beeld door de vioolkist met inhoud, wat flessen wijn en een kattebak te noemen, rustend op een matten vloer die vergaan is en pas vervangen kan wanneer de ganse kamer is ontruimd. Wanneer zou dat moeten? Op een van de stapels op het bureau prijkt sinds kort een schrijven van Bouw- en Woningtoezicht: de gevel dient gerepareerd. Akkoord. Maar eerst even vat krijgen op het leven.