Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1992 (nrs. 57-60)

[p. 70]

Jacq Vogelaar
Zie ook Carpaccio

Voor wat je hebt gezien, hoef je niet meer te kijken. Voor die waarheid als een rund tekent Mor. Stel je voor, zegt hij zoals hij praktisch voor elke zin stel zegt, als opmaat, stel dat je op een netvlies beelden terug zou kunnen vinden, alsof je miljarden vliesdunne afbeeldingen over elkaar gestapeld doorbladert en toevallig dat ene beeldverhaal aantreft.

Uit je adem, zegt hij en geeft mij niet de kans zelfs maar de regieaanwijzing voor zijn en mijn optreden te registreren, laat staan een gelijkende beschrijving van zijn verschijning te geven, van zijn lichaamsbouw, fysiognomie en bijbehorende karaktertrekken - boosaardig, altijd razend, maar uiterlijk de kalmte zelve, afgezien van het sarcasme dat schuimend uit zijn mondhoeken druipt - hij snoert mij de mond of, nog erger, hij spreekt namens mij, legt mij zijn woorden in de mond, en gaat onverstoorbaar naar het devies te werk: Opgestaan is plaats vergaan...

Als ik het zie zoals we het vier eeuwen geleden - dank zij Carpaccio - te zien hebben gekregen. Van rechts rijdt een gepermanente ridder op de draak in, die met gespreide vlerken en van woede gekrulde staart, met geen andere dan natuurlijke wapens, het onderspit zal delven. Van de ene kant man & paard op de achterste benen, van de andere kant het monster op twee achterpoten van een leeuw; door de lans vormen ze een boog. Als de lans in de muil gestoken wordt, breekt de schacht.

Onder die brug van geweld liggen de doden verstrooid: hij die in zijn vlees leed. Carpathius, het rechterbeen bij de lies afgerukt net als zijn geslacht; en zij, althans wat er van haar over is, al even vredig sluimerend, het bovenlichaam intact tot waar het onderlijf is afgerukt. Een buikmuil met een gebit als een vosseklem heeft het mannelijke en het vrouwelijke weggescheurd. Hun resten liggen tussen zwarte slangen, schorpioenen, gesloten schaaldieren en schedels.

De dichter, want natuurlijk ontpopt elke ridder zich op z'n tijd als jonge dichter en vice versa, hij zou zijn relaas aldus beginnen: Wie at de wratten van de pad? Wie likte het lid van de sifiluslijder? Wie stopte zijn snuit in de muilbuik van de drachtige slet? Wie kreeg zweren op zijn lippen en een krentebaard? Welke ontaal en uitbraak liet schimmel op zijn

[p. 71]

tong achter? Zoutzure tranen beten het oog en op het hoornvlies vormden zich koortsblaasjes als water dat aan de kook raakt.

Begin liever, kap ik af, met het beeld te vierendelen, dan vormen de twee onderste delen de partijen in de tweestrijd, te midden van afval en ongedierte; het vlak linksboven bestaat uit de geometrisch geordende stad en het vlak rechtsboven wordt gevuld door het ruime sop, waarop twee zeilschepen zullen verdwijnen, ongezien door de Stella Maris, de geharnaste maagd.

Wat let de ziener te zeggen dat in dit embleem onze hele cultuur besloten ligt, haar voorgeschiedenis inbegrepen. Dan is het niet langer een beeld, maar een trompe Poeil, een verraderlijk snel aan ons oog voorbijflitsende aaneenschakeling van oplossingen, zó snel dat het voor het blote oog stilstaat. Zie daar het raadsel van het beeld. Aan bedrog denk ik, het kan niet anders. En wat daar anders tegen te doen dan wegdenken? Doen alsof aanvaller (verdediger van alles wat daar als denkbeeldig bestaat: de hele cultuur, te beginnen met de maagdelijkheid van het levende en dode vlees) en prooi (de belager van de orde, het vlees dat zichzelf verslindt) verdwaalde silhouetten zijn, schimmen uit een ander theater, dat van het geheugen.

Vergroot de details. De uitgemergelde met het kale hoofd, tot aan de borst in de grond gestoken, zij zingt; nee, geen doodshoofd, want het heeft de ogen gesloten. Hij of zij - in dat geval zal de conceptie in Metropolis liggen - houdt zingzangend de wacht bij een perkje schedels. Het is een nabootsing: doodskoppen lachen en zingen eeuwig.

Ik hoor Mor, de zachte heelmeester die uit zijn bek stinkt, watertandend over het mensenmaal napraten. Het moet in een voortijd hebben plaatsgevonden. Zie de stille getuigen.

Het geslacht is verdwenen, en wie weet is het mannelijke in een hagedis of pad veranderd en heeft het vrouwelijke de gedaante van een schaaldier aangenomen. En de voet niet te vergeten, losjes steunend tegen het als een paddestoel uit de grond rijzende hoofd - levend doodshoofd, florerend momento - ‘ik ken de voet’, we kennen de raadsels waarin het om voeten gaat! Loop heen voordat de avond valt en het avondland bloedrood kleurt van schaamte wanneer dit aloude schouwspel zich weer, telkens tegen een andere achtergrond, afspeelt.

[p. 72]

De toeschouwers hebben het gedaan, niet voor het laatst.

Voor het sierlijke paleis verrijst een oriëntaals slot, waar ze op de torens, transen, gaanderijen en muren staan toe te kijken. Zij zullen het overleven, de rechtvaardigen, zij behouden het overzicht opdat orde en rust gehandhaafd blijft. De stad van Kadmos is de stad van de Wet geworden. Op veilige afstand genieten de inwoners van hun uitzicht.

De draak is allang aangeschoten wild, vol verlangen beloerd vanuit de beschutting van de hooggebouwde stad. Ze hebben het ondier in al zijn bewegingen gevolgd als een verdachte figuur en argwaan vindt, vroeg of laat, altijd zijn bevestiging. Waar wachtte men op? De vraag was alleen wie begon. Het liefst zagen ze dat de vreemdeling zelf aanleiding gaf door zich aan een onschuldige te vegrijpen. Dat zou de vrijbrief zijn om ongenadig toe te slaan. Je kon het ook uitlokken.

En had het paar het er niet zelf naar gemaakt? Het tweetal was al driester en driester geworden; op hun liefde rustte geen zegen, overtreding van de wet mocht niet ongestraft blijven. Ogenschijnlijk had niemand het in de gaten toen die twee stiekem de stadspoort uitslopen om zich in het restje paradijs aan elkaar te geven, zich met elkaar af te geven, aldus de chroniqueur.

De jonge dichter - toen is het cliché ook gemunt: de romantische wereldbestormer alias de vrouwenheld alias de dichter alias het zwarte schaap - had tegen zijn geliefde gezegd: Het Paradijs is vergrendeld en een oorlogszuchtige engel houdt de wacht; laten we een reis om de wereld maken en zien of het paradijs aan de achterkant een ingang heeft. Ook een korte reis kan een wereldreis zijn en rooskleurig als hun blik was zagen ze in het verfomfaaide boompje een afstammeling van de boom der kennis.

Elke stap, elk gebaar van hen was vanaf de uitkijktoren moeiteloos te volgen, te meer daar zij zozeer in elkaar opgingen dat ze geen gevaar meer zagen. Onder de kale stammen van de palmbomen groeide geen struikgewas, ze waren overal zichtbaar. Bovendien had men om het uitzicht ongehinderd te maken zelfs de enige boom geveld.

En daar gebeurde het verhoopte - alsof er een scenario bestond, het verliep precies volgens het boekje - hun werd door het beest het onderlijf afgerukt. Hierop had men gewacht, de straf werd meteen een voorbeeld - van de vraatzucht van de wildernis, de vernietigingsdrang van het beest, belust op lichamen, bij voorkeur het lichaam van een maagd. Aan bande-

[p. 73]

loze lust diende een eind te worden gemaakt, weg met de bron van onlust. Van het beest zou alleen een schim mogen overblijven, een heraldische figuur ter herinnering en bezwering.

Met wellust keek men toe hoe de lust in de laagte werd uitgeroeid. Het schouwspel greep hen zozeer aan dat de over de schouders van hun dames meekijkende mannen staande de vrouwen van achteren namen, vertelde Mor, hij kon erover meepraten. Ook had hij het over de terugkeer van wat verdrongen wordt, en eenmaal op drift had hij het verder over parende en elkaar dekkende woorden, en tenslotte over een ongelijke strijd tussen twee zinnen.

Maar, op het moment suprême brak de lans, nadat hij muil en schedel doorkliefd had en aan de achterkant van de kop weer naar buiten drong.

Bestrijder en plaag vormen al die eeuwen een boog, ja en nee houden elkaar in evenwicht.

Kijk ja, en hij trok uit om het monster te bestrijden en de geometrische orde te bevrijden van het altijd nog om elke hoek op de loer liggende gevaar van verwarring der lijnen, dwarslaesie van perspectief en ordenende overzichtsblik van afstand - van een terugval in chaos zonder omtrekken en grenzen. Maar zo kalm als hij het plan had opgevat en voor zijn geestesoog koel en hygiënisch had afgewerkt - als het moest dan snel en geruisloos, met vermijding van onnodig bloedvergieten - zo heftig kwamen zijn ingewanden in opstand. Hij ging het ondier te lijf alsof zich daar buiten iets manifesteerde dat in hem thuishoorde, nee niet thuishoorde maar zich als een veeleisende parasiet vorstelijk in zijn darmkronkels had genesteld.

Als ik over die geschiedenis moest schrijven, zegt Mor, de sardonische spelbreker, dan zou ik in geuren en kleuren de mogelijkheid van een rolverwisseling uitmeten. Denk je ook niet dat het mannelijke slachtoffer de broer van de ridder is, met alle verwikkelingen vandien gezien de gehalveerde heilige in het zand en de satanische maagd in de zijbeuk, de betere helft en de beste actrice? Maar ach, ze zijn te groot.

Waarom de aanvaller niet zien als centaur, orakelde Mor verder, wat er van de mens geworden is door telkens zichzelf te berijden?! En ontzie je niet, draafde hij door, de draak een Gorgoonse vrouwelijkheid toe te dichten. Immers, fluitspeler en schrikmasker zijn aan elkaar gewaagd.

Tong tegen speer is het over en weer sprakeloosheid die brult en vlamt

[p. 74]

- ja wordt half nee, woorden worden weer modder in de bek, waar de taal braak komt te liggen als aarde voorheen en nadien, de tong als een amfibie in de natte klei weggekropen. Maar dat zijn beelden uit een tussentijd, vergeet ze.

De centaur stormt voorwaarts - voor ons zijwaarts - met zijn vernielzuchtige geslacht gestrekt, gedreven door de razernij van de uitdrukking.

Mor verviel van kwaad tot erger, van tongetaal tot linguïstische nominaties. Omdat de ware natuur verloren is gegaan, citeerde hij Pascal danwel Lezama Lima, kan alles natuur worden; maar, sprak hij profetisch - hij, de ziener van stripschap of videotheek - het horribele interval kàn alleen met het beeld worden opgevuld, en zo vulde hij zelf onophoudelijk met praatjes en plaatjes aan wat hij vaag gezien en gehoord had.

We hebben het met eigen ogen gezien, maar wat het voorstelde weten we alleen van horen zeggen (probeer Echo maar eens een tongzoen te geven).

Stel de geharnaste op zijn paard liever voor als insekt, de ridder in de gedaante van een blinkende skarabee die ten strijde trekt tegen een schorpioen. Daarna zijn de verhoudingen misschien weer wat hersteld. Heilige mestkever en schorpioen van de zelfvernietiging, op juiste schaal getekend of gezien, zijn te zamen niet meer dan een detail onder details - maar, geen zin zonder details - een stuiptrekking te midden van een zichzelf genererende oorlog tussen cultuur en natuur, op een slagveld te midden van schedelbergen, ezelskaakbeenderen en kadavers, ribbenkasten en losse ledematen, kruipend ongedierte - op handen en voeten het paradijs uit of plat op je buik of nog liever als beest met de twee ruggen door begeerte met elkaar verkleefd, rollend en parend tegelijk, op de drempel voor de voeten van een aartsengel zaad stortend en jubelend klaarkomend - tussen hagedissen, slangen, kikvorsen die tongbrekend de adamitische taal oefenen, ammonieten en andere taal- en schaaldieren, en de nodige symbolen niet te vergeten, de oester als parelmoeren kosmos ter herinnering aan de schoot die zonder krimp te geven haar weekdier leeggeslobberd zag en met het hele onderlijf verslonden werd.

Als we toch eens konden zien wat zich in de buik van de hydra afspeelt, opperde Mor en gebaarde alsof hij, gewapend met koevoet, dommekracht en kalfstouw, een veulen wilde halen, maar hij verstrikte zich heilloos in gedachtenkronkels rond Pasifae en haar tochtige kunstkoe. Hoor de echo van de kinkhoorn! Nagalm van een lingaal verhaal.