Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1992 (nrs. 57-60)

[p. 62]

Elemer schönberger
mystieke pagina

1

Catalogusnummer 214/1a (excerpt)

(...) Volgens een aantekening behoort de compositie tot de zogeheten ‘Mystieke Pagina's’. Het exemplaar in kwestie wordt bewaard in een manilla-kleurige enveloppe (36.4 × 28.5), waarop zich een in zwarte (?) inkt geschreven maar inmiddels verbleekt adres (van de auteur?) bevindt, dat zich met moeite laat ontcijferen: [Maison] Aux 4 Cheminées/Arcueil.

De compositie is naar de notatie te oordelen voor een toetsinstrument (piano) bedoeld. Zij bestaat uit slechts drie regels. Er zijn geen maatstrepen. Elke regel eindigt met een dubbele streep.

Boven de eerste regel staat een tempo-aanwijzing: Très Lent. Aan de derde regel, voorzien van het opschrift THÈME, is een instructie toegevoegd volgens welke de uitvoerder bij het teken , dat driemaal voorkomt, dit ‘thème’ in zijn oorspronkelijke, onbewerkte vorm dient te spelen. Dit thema bestaat uit 18 noten, waarvan 11 verschillende. De gis ontbreekt. Er zijn 5 kleine tertsen (of hun omkering), 4 grote tertsen (of hun omkering), 5 kwarten (of hun omkering), 1 overmatige kwart, er is 1 grote secunde en er is tot slot 1 prime. De kleine secunde (en/of zijn omkering) is het enige interval dat ontbreekt. Bij elke volgende noot verandert de melodische lijn van richting. Het thema bestaat uitsluitend uit kwartnoten en achtste noten. Van de eerste soort zijn er 6 en van de tweede 12 (waarvan de laatste is overgebonden naar een dertiende).

Regel 1 is een harmonisering van het thema. Dit levert 18 drieklanken op, waarvan er 15 verminderd zijn, 1 dubbelverminderd (de twaalfde) is en 1 overmatig (de tweede). De twee slotakkoorden zijn identiek. De twee laagste van de drie stemmen wisselen in volstrekte regelmaat sexten en tertsen (resp. decimen) af, te beginnen met een sext.

Regel 2 is gelijk aan regel 1 met dien verstande dat de bovenstem van regel 1 in regel 2 een octaaf lager klinkt.

Volgens een notitie die aan het werkje vooraf gaat wordt de uitvoerder geacht het stuk 839 maal te herhalen.

De holograaf van de compositie is van een uitzonderlijke kalligrafie. (...) Het archaïserende karakter ervan vergroot het toch al aanzienlijke dateringsprobleem.

[p. 63]

2

‘Gedurende achttien uur en veertig minuten speelden tien pianisten 840 maal een onbeschrijflijk simpel pianostukje. Elke twintig minuten werd er van pianist gewisseld. Hoewel ik het muziekje binnen de kortst mogelijke tijd kon dromen, was ik het kwijt toen ik de volgende dag wakker werd. Probeer maar eens uit het geheugen een schilderij van Mondriaan te reproduceren. Het is eigenlijk een stukje van niets, hoewel toch ook heel mooi. Het is net alsof je oren gewichtloos worden, maar omdat ik geen noten kan lezen heb ik geen idee hoe dat komt. Er is geen voorgrond en er is geen achtergrond. Alles is even belangrijk. Of onbelangrijk. Misschien hoor je gewoon je eigen gedachten en is wat je doet het tegendeel van luisteren. Niet gespitst op, maar verzonken in. Zoiets. Een van de pianisten, die had gedacht dat hem alleen maar herhalingen stonden te wachten, bleek achteraf volledig van mening veranderd. Wat er in werkelijkheid gebeurde, zei hij, was dat in de loop van die achttien uur onze levens veranderden. Duur was het in elk geval niet. Het toegangsbewijs kostte vijf dollar maar eigenlijk betaalde je alleen voor wat je niet hoorde. Voor elke twintig minuten die je bleef kreeg je namelijk vijf cent terug. Aangezien je twintig cent beloning kreeg als je tot het einde bleef, kostte je het op z'n hoogst twee dollar.’