Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1992 (nrs. 57-60)

[p. 106]

Tadeusz Rózewicz
Gedichten uit ‘Bas-reliëf’
Vertaling: Gerard Rasch

zonder

de grootste gebeurtenis
in het leven van de mens
is de geboorte en dood
van God

vader Onze Vader
waarom hebt u
als een slechte vader
midden in de nacht

zonder teken zonder spoor
zonder woorden

waarom hebt U mij
waarom heb ik U
verlaten

leven zonder god is mogelijk
leven zonder god is onmogelijk

maar als kind heb ik me gevoed
met U
Uw lichaam gegeten
bloed gedronken

misschien verliet U me
toen ik mijn armen wilde
openen
om het leven te omhelzen

[p. 107]

 

onnadenkend

 

breidde ik mijn armen uit

 

en liet U gaan

 

 

 

of misschien vluchtte U

 

omdat U mijn lachen

 

niet kon aanhoren

 

 

 

U lacht nooit

 

 

 

of misschien strafte U mij

 

klein en onwetend

 

voor mijn koppigheid

 

hoogmoed

 

omdat ik een nieuwe mens

 

een nieuwe taal

 

probeerde te scheppen

 

 

 

geruisloos verliet U me

 

zonder vleugelslag zonder bliksems

 

als een veldmuis

 

als water door zand opgezogen

 

druk bezig verstrooid

 

merkte ik noch Uw vlucht

 

noch Uw afwezigheid

 

in mijn leven op

 

 

 

leven zonder god is mogelijk

 

leven zonder god is onmogelijk

maart 1988 - maart 1989

[p. 108]

***

poëzie neemt niet altijd
de vorm aan
van een gedicht

na vijftig jaar
schrijven
kan poëzie zich
aan de dichter
openbaren
in de gedaante van een boom
een wegvliegende
vogel
licht

ze voegt zich
naar de mond
nestelt zich in het zwijgen

of leeft verstoken van vorm en inhoud
in de dichter

13 oktober 1988

[p. 109]

***

eerst
is er het woord
de grote vreugde van het scheppen

na het gedicht
begint
de oneindigheid

leg je oor te horen

voor de begenadigden
verandert deze
in God

maar voor de dichter
gaat de afgrond open

jaren later
wordt hij opgegraven
van modder
stof aarde ontdaan

een steen uit de hemel
een meteoor
van vuur gespeend

[p. 110]

nu

vroeger
waakte ik
elk ogenblik
kon de poëzie me overvallen
ik rende tot ik buiten adem was
het beeld achterna dat zich bewoog

nu
laat ik de gedichten lopen
weg van mij
verpieteren vergeten
versterven

geen stap
nader tot hun verwerkelijking

maart 1989

[p. 111]

***

ter nagedachtenis aan Konstanty Puzyna

Het is tijd om te gaan
de tijd dringt
wat moet je meenemen
naar gene zijde
niets

dus het is al
zo ver
moeder

ja zoonlief
het is zo ver

dus meer is er niet

meer is er niet

dus dat was het leven

ja het hele leven

1989

[p. 112]

***

Einst habe ich die Muse gefragt,
Und sie antwortete mir
Am Ende wirst du es finden...

maar hij die na het Einde kwam
kreeg geen antwoord

Op weg naar de Nieuwe Mens
het Nieuwe Jerusalem
Utopia

zocht ik moegeworden
naar schaduw
onder de boom van de kennis
van goed en kwaad
maar de boom was verdord
verwaaid

door de zwarte engel beroofd
van geloof hoop liefde
bevond ik me op een weg
leeg donker
ijzig koud

uit de verte bereikte me
geblaf van honden en mensen

maar thuis trof ik Vader
noch mijn broers noch was er brood

voor mij liet ik voetsporen achter
en ik week terug in een land zonder licht

[p. 113]

‘Der tod ist ein meister aus deutschland’

ter nagedachtenis aan Paul Celan

Wat heeft een dichter te zoeken in een ijdele tijd?

de goden zijn weggegaan uit de wereld
de dichters hebben ze achtergelaten
maar de bron heeft
de monden leeggedronken
ons het spreken ontnomen

we zijn op reis en wonen
onderweg
nu eens hier dan weer daar

Anzel de wandelende
jood was lang op reis
van de Boekowina naar Parijs
onderweg verzamelde hij kruiden
bij de woorden Heidekraut
Erika Arnika
de woorden legde hij te slapen
hij stopte ze in het donker

in der Hütte
ontmoette Celan
Martin Heidegger

hij kwam
op een open plek
stond daar onder de sterren
kwam uit de nacht
Der Tod ist ein Meister
aus Deutschland

hij stond in het licht
met een handvol gras bloemen

[p. 114]

 

maar het water van de Seine stroomde

 

onder de stenen bruggen

 

de Onbekende Schone

 

wachtte met een onzegbare glimlach

 

 

 

Een dodenmasker

 

 

 

terwijl hij rijpte

 

in de open schoot viel

 

van de rivier

 

de dood de vergetelheid

 

 

 

in de wereld

 

waaruit de goden waren weggegaan

 

had de levende poëzie hem aangeraakt

 

en ook hij ging weg

 

 

 

wat

 

heeft de dichter de filosoof gevraagd

 

welke steen

 

der wijzen

 

ligt op de weg

 

naar de boshut

 

 

 

der Tod

 

is ein Meister

 

aus Deutschland

 

 

 

In de tijd die aanbrak

 

na de ijdele tijd

 

 

 

na het heengaan van de goden

 

gaan de dichters heen

 

 

 

Ik weet dat ik helemaal sterf

 

 

 

en daaruit put

 

ik een schrale troost

[p. 115]

 

die de kracht geeft

 

buiten de poëzie te bestaan

1990

[p. 116]

je leeft dus toch te lang als je gedichten schrijft

een dorre kracht overschaduwt
de gebieden van de taal

in een hoek liggen
op een krant tot moes gekookte gedichten
linguistische
didactische
patriottische
religieuze en andere

wat is de Weg terug
naar het dichterschap
na het verlaten van de wereld
na het heengaan
een hopeloze
reis

je leeft dus toch
te lang als je gedichten schrijft

verloren tussen de kletsers,
in het nachtelijk duister, kunnen we
de schijn van licht,
die hun gepraat vergezelt, slechts haten.

de woorden vallen onderweg
en de lange mars
naar de dood van de dichter
filosoof priester en nar
duurt voort
een marteling van taal
rad in de leegte
boeken slaan we open
op toevallige plaatsen
al kletsend hebben we de waardigheid
en ernst van de dieren verloren

[p. 117]

 

verstoren de harmonie

 

tussen ding en woord

 

dat is de nieuwe liefde

 

die het hart niet ontroert

 

noch de zon noch de sterren

 

dat is de nieuwe poëzie

 

woorden zijn veranderd in woorden

 

en ‘de mogelijkheden van de mens’

 

zijn onbegrensd

 

 

 

het voorhoofd bedekt

 

met doodszweet

 

keren we terug naar ons vernielde huis

 

zoeken leven in de graven

 

 

 

boven ons

 

staat aan een vuile hemel

 

de zon

 

als een grote gele luis

1988-1990