Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1992 (nrs. 57-60)

voetschraper

De voetschraper (of -schrapper) is volgens mijn Van Dale ‘een gestel om de schoenzolen op schoon te schrapen’. Vroeger zag je hem naast elke voordeur. Je had twee soorten: de losstaande en de ingewerkte. De losstaande vond je vooral bij de arbeiders voordeur, althans in de wijk waar ik woonde. Hij bestond uit een horizontaal, nogal scherp stuk ijzer van zo'n twintig centimeter lang waarvan de uiteinden op twee korte, in beton gevatte staafjes waren bevestigd. Hij dateert uit de tijd dat bij regenweer de straten nog slijkerig waren. Voor je aanklopte of -schelde schraapte je op dat ijzer je schoenzolen schoon, zodat je niet de halve straat mee naar binnen nam. Hoewel onze straat eertijds bijzonder slijkerig kon zijn, heb ik er de schoenschraper maar zelden weten gebruiken. Hij stond iets te ver naar rechts en werd door het bezoek niet opgemerkt. De hoofdreden was echter dat niemand het in zijn hoofd haalde een arbeiderswoning via de voordeur te betreden. Dat zou ook moeilijk gekund hebben, want ze was al jaren dichtgeschilderd. Erachter stond bovendien een hele batterij bloempotten. De argeloze vreemdeling die toch aan de voordeur aanklopte, werd middels handgebaren te verstaan gegeven dat hij zich naar achteren diende te begeven. Naast de achterdeur was geen voetschraper te bespeuren. Dat hoefde ook niet want om het huis liep een smalle strook beton. Je zolen waren al schoon voor je de achterdeur had bereikt. Maar dit terzijde.

In mijn Nouveaupetit larousse illustré van 1933 staat op bladzijde 274 onder het lemma décrottoir een andersoortige losstaande schoenschraper afgebeeld. Hij is in de gevel bevestigd! Een gevaarlijke contraptie! De argeloze passant die zich, wegens bijvoorbeeld hevige regenval, al te dicht langs de huisgevels voortbewoog, kon wel eens een voetbreuk oplopen.

De ingewerkte voetschraper bevond zich naast de drempel van het burgershuis. Hij zat in een soort nis en kon de passant dus niet verwonden. Je zolen kon je er gemakkelijk mee schoon krijgen, maar tijdens het reinigen van de zijkanten van je schoenen kon je toch behoorlijk je wreven en enkels bezeren. (Gebruik maken van om het even welke voetschraper had sowieso iets precairs, omdat je geruime tijd op één been diende te staan

[p. 118]

en de huisgevel weinig of geen houvast bood. Soms, na langdurig schrapen, betrad je een huis weliswaar met smetteloze schoenen maar helaas ook met beslijkte jaspanden doordat je een paar keer uitgegleden was.)

Er mag gesteld worden dat de schoenschraper nagenoeg totaal verdwenen is uit het straatbeeld. De meeste straten zijn vandaag de dag verhard en er is dus veel minder slijk. Maar dat is volgens mij niet de enige reden. Er is ook met de schoenzolen zelf wat gebeurd. Ik ben de mening toegedaan dat de komst van de rubberzool-met-sluwe-holtes nefast is geweest voor de schoenschraper. Immers, een gladde zool kon perfect schoon worden geschraapt, maar de rubberzool-met-sluwe-holtes was en is niet schoon te krijgen. Met de schoenschraper drijf je het slijk al die holtes in, zoals met een mes de boter in de poriën van een snee brood. En reken maar dat de derrie even later in de pas gedweilde vestibule terechtkomt. Je kan dus stellen dat de schoenschraper wegens functieverlies het veld heeft moeten ruimen. Toch vraag ik mij af of dat niet wat voorbarig is gebeurd. Het slijk mag dan wel uit onze straten gebannen zijn, dat betekent nog niet dat er niets meer te schrapen valt aan de schoenzool! Vooral in steden van enige omvang heeft het slijk inmiddels ruim baan gemaakt voor de veel perfidere hondepoep. Tegen het slijk kon je je wapenen door bij regenweer gepast schoeisel aan te trekken. De hondepoep daarentegen manifesteert zich in elk soort weer, in elk seizoen en op alle plaatsen. Sommige honden doen hun gevoeg heel gedisciplineerd in de goot of vlak tegen een gevel aan, maar een hond met opgeruimd karakter schijt zonder complexen in het midden van de stoep. Het maken van een avondwandeling vereist daardoor dezelfde concentratie als het oversteken van een mijnenveld. Daar komt nog bij dat de gemiddelde hondepoep een stuk smeuïger is dan het gemiddelde slijk. Hij laat zich dan ook een stuk moeilijker verwijderen, en als hij vers en van goede kwaliteit is, verspreidt hij daarenboven een niet te negeren stank. Anti-hondepoepakties zullen wel nooit de gewenste resultaten opleveren. Daarom wil ik een lans breken voor de herinvoering - vooral in de steden - van de schoenschraper. Als dan ook de gladde schoenzool opnieuw wordt geïntroduceerd zal de mens van veel ongerief verlost zijn. En zijn trouwste vriend zal weer onbevangen om zich heen kunnen poepen!

(Walter van den Broeck)