Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1992 (nrs. 57-60)

hilversum

Toen ik nog in Hilversum woonde begon de nacht om negen uur. De zon verdween achter de lage rode huizen aan de overkant en de oleanders vielen als schaduwen op een zwarte wand. Schaduwen waarvan, dat kon ik uit mijn raam niet zien.

Omdat ze niets meer hoorden dachten de mensen in de straat dat er in het donker geen geluid bestond. Een enkele auto nog, of een late hond. Ik in mijn kamer stond wel eens op om ze te vertellen hoe ernstig ze zich vergisten. Ik bewoog mijn armen als een redenaar en zag mezelf weerspiegeld in de ruit. Daarna ging ik weer zitten voor het apparaat waarmee ik geluiden zeefde uit de stilte. Opa was dood en ik mocht zijn Telefunken.

De radio van mijn vader, beneden op de schouw, vertelde alleen het nieuws. Die van opa was stukken groter en sprak door een okeren netje over de meest uiteenlopende dingen, in vreemde talen die ik geen van alle verstond. De zware knop rolde, op zoek naar nieuwe zenders, altijd even door als ik hem losliet. Het rode streepje struikelde en klauterde over de namen op het verlichte paneel. Alsof ze helemaal alleen waren in de nacht fluisterden de stemmetjes, flarden van zinnen, dan verdwenen ze weer in monotoon gepiep, een vlaag Bartók, het geruis dat ze van elkaar scheidde. De afstand tussen die verre steden gaf me heimwee.

Luxemburg lag ergens in de bossen, stelde ik me voor, omringd door paarse heuvels. Onder de pijnbomen, in het koude zand waar de zon niet kwam, zat een man over de mikrofoon gebogen. In Prag vroor het op de straathoeken. Osnabrück keek uit over een baai met schuimkoppen, de stormwind hoorde ik tot in mijn kamer blazen. Overal zaten mensen te praten tegen het donker aan de andere kant van de ruit. Uit Rom kwamen liefdesliedjes met een vrouwenstem, zwak en onverstaanbaar. Marsmuziek in Budapest. Er was ook een plaats die ik in geen enkele atlas kon vinden: Athlone. De verhalen van de beschaafde mensen die er woonden gingen verloren in gekraak. Ik dacht dat het misschien in een andere eeuw lag.

Hilversum zelf sloeg ik altijd over. Die klonk te helder; zijn frekwentie lag te dichtbij. Hij stapte naar voren uit de ruis van alle andere met hoorspelen en Kees Schilperoort, en als ik wakker bleef tot middernacht kwam ook het Wilhelmus nog binnenzeilen. Ik voelde me eenzaam tegenover het ongebroken vertrouwen in een vaderland, dat als een zware banier

[p. 37]

onder de asbestplaten van mijn zolderkamer bleef hangen, en zette snel, bijna in paniek, de radio uit.

Ik kom er nog wel eens, op familiebezoek of in de villa's waar de omroepen wonen. Het is nooit alsof ik thuiskom. Het oude Hilversum, waar de geluiden van de nacht om negen uur voor mijn raam verzamelden, is er niet meer.

Van Morrison is nu een nurkse vijftiger, maar al in 1967, toen hij de oceaan net had overgestoken, keek hij terug op Ierland als een oude man die zijn jeugd ver achter zich heeft. Hij sprak de namen van de straten in Dublin uit alsof hij ze op de tast te voorschijn wilde halen uit de mist van de herinnering: Saint Dominic's Preview, Hyndeford Street, Cyprus Avenue.

Toen hij klein was, in the days before rock 'n roll, had hij ook een Teleunken. Vorig jaar arrangeerde hij een piano, een mondharmonica die langs de horizon gleed als een zeiltje in de wind en een mompelende basgitaar. Zelf ging hij aan de kant staan om te vertellen wat hij destijds hoorde, met zijn oor tegen het apparaat gedrukt. ‘Sidney Bechet on Sunday afternoons in winter. Sidney Bechet on Sunday afternoons in winter and the tuning into stations in Europe on the wireless. Luxemburg. Athlone. Budapest. Helvetia.’ Iedere plaatsnaam een verdwenen vorstendom. En ook de laatste zender die hij noemde, Hiel Verr Soemm, klonk geheimzinnig en ver weg, als een straat met zwarte oleanders en lage rode huizen waar niemand meer in woont.

Dat Europa is verdwenen. In het venster van de radio staan digitale cijfers. De zoekknop kiest alleen voor duidelijk verstaanbare zenders; de mijlen van ruis die ertussen liggen slaat hij over. De oude steden zijn opengesteld en op televisie te bezichtigen. Ze hebben niet meer het bleke gezicht van een man die probeert te spreken en niet verder komt dan gefluister en gepiep in de nacht.

En toen ik Van Morrison hoorde zingen begreep ik dat ook de naam van mijn eigen geboorteplaats diep is weggezakt in de herinnering van mensen daar buiten. Hilversum is een stad die niet meer bestaat, een fossiele naam, net als Prag, Osnabrück, Budapest.

(Chris Keulemans)