Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1992 (nrs. 57-60)

D

dienstbode

Er zat tot voor nog niet eens zo heel lang geleden niets schandelijks in het houden van een dienstmeisje en veel tamelijk gewone, niet eens zulke rijke gezinnen hadden er een. Zo'n meisje was bevoorrecht, ze leerde het huishouden van een mevrouw, ze werd opgeleid en voorbereid op een fatsoenlijk huishouden van zichzelf. En mevrouw kon zo'n meisje wel een beetje africhten en drillen, maar helemaal de baas was ze allang niet meer. Ze plakte vakantie- en pensioenzegeltjes voor het meisje, ze liet haar al heel vaak gewoon meeëten aan tafel (en niet meer in de keuken om ze aan het eind van de maaltijd binnen te roepen als er bijbelgelezen werd, zodat ze, staande langs de zijkant van de eetkamer, lezing en gebed mee kon maken). Het meisje was vaak ‘intern’ en woonde op een keurig zolderkamertje. De familie had er een handige oppas voor de kinderen aan.

De voordelen van een meisje waren groot: al werkten getrouwde vrouwen zelden buitenshuis en konden ze alle dagen besteden aan het huishouden, er bleek meer dan genoeg huiswerk te zijn om een meisje mee bezig te houden. Stoffen en zuigen, eten schoonmaken, tafeldekken, bedden opmaken, de deur netjes opendoen en bezoek binnenlaten. Thee en koffie binnenbrengen. Soms eten koken en opdienen, en natuurlijk afwassen. En

[p. 22]

de kinderen van en naar school brengen en 's middags een wandeling met ze maken. Voor meisjes van 13, 14 jaar was dat wel een gevarieerd, maar ook een heel zwaar bestaan en ze hielden het vol omdat een dienstje de beste voorbereiding op hun eigen huishouden was. Het alternatief voor arbeidersmeisjes was de fabriek of het atelier. En dan was een dienstbetrekking beter, zeker als mevrouw aardig was en de kinderen niet al te verwend en onopgevoed.

Vlak na de oorlog kwamen dienstmeisjes nog veel voor, en hoefde je je als fatsoenlijk mens niet voor zo'n betaald huisslaafje te generen. Maar vanaf de jaren zestig raakten de dienstbodes echt in onbruik. Mevrouw kon het voortaan, dankzij moderne apparatuur, minder kinderen en een werkster voor een paar uur per week, zonder een meisje voor dag en nacht stellen. Alleen echt deftige families hielden vast aan dienstbodes, aan huispersoneel, aan meisjes die tijdens ontvangsten keurig opdienden en afnamen. Het meisje verdween uit de nette middenklasse. Alleen in de hoogste kringen wilde ze nog dienen, al veranderde ze haar naam. Niet langer heette ze dienstmeisje, maar ze werd medewerkster, assistente, hulp in de huishouding.

In de literatuur leven dienstboden voort, in de keuken, met schort en soms met een wit mutsje, hun handen gekloofd en zepig; ze zijn onderdanig aan mevrouw, en een tweede moeder voor de kinderen. En ouderwetse meisjesboeken gaan vaak over die jonge meisjes van 12, 13 jaar die direct na school een dienstje kregen en voor een paar kwartjes per week zich doodwerkten, dankbaar dat ze een nette betrekking hadden. Tot ze een man vonden en zich voortaan in hun eigen huishouden doodwerkten.

(Aukje Holtrop)