Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1988 (nrs. 41-44)

[p. 115]

Italo Calvino
De postzegels van het gemoed
Vertaling: Yond Boeke

Zijn leven lang heeft Donald Evans postzegels gemaakt. Denkbeeldige postzegels van denkbeeldige landen, getekend met potlood of gekleurde inkt en geaquarelleerd, maar zo tot in het kleinste detail trouw aan hetgeen er van een postzegel verwacht wordt, dat ze op het eerste gezicht echt leken. Hij verzon de naam van een land, de naam van een munteenheid, een reeks karakteristieke beelden, en begon met het minutieus opvullen van kleine, door een witte kartelrand omlijste vierkanten of rechthoeken (en soms driehoeken), in complete series, iedere serie met het jaar van uitgifte en de stijl van die periode, iedere waarde met zijn fletse kleur, gekozen uit het bij de postale frankeringen gebruikelijke kleurengamma.

Zijn werk heeft niets science-fictionachtigs, noch is het utopistisch of extravagant: de landen in zijn denkbeeldige atlas lijken op landen die echt bestaan, maar zijn vertrouwder en hanteerbaarder geworden, doordat ze hun identiteit geheel ontlenen aan een beperkt aantal geruststellende emblemen. Hij verzon tevens de naam van de hoofdstad en maakte een rond stempel om de postzegels af te stempelen, zodat het geheel steeds overtuigender werd. Soms omvatte de compositie ook de geheel gepostmerkte en afgestempelde envelop, met het in een verzonnen handschrift geschreven adres, dat bestond uit namen van personen en plaatsen die fictief waren maar altijd net echt leken.

De hartstocht voor postzegels ontstaat altijd op jeugdige leeftijd en komt voort uit de passie voor het exotische en voor het systematische karakter van de series. Het is als kind dat Donald Evans, Amerikaan uit New Jersey, naast verzamelen begint met het bedenken van nieuwe postzegels, ofte wel met het bedenken van een geografie en een geschiedenis die parallel lopen met die van de door de anderen erkende wereld. Ook wanneer hij opgroeit geeft Evans deze passie uit zijn kindertijd nooit helemaal op, hoewel dit bij het schilderen, dat hij naast

[p. 116]

zijn architectuurstudie doet, niet duidelijk tot uiting komt; het is bijna alsof hij zich ervoor schaamt. We moeten niet vergeten dat we ons in het New York van het eind van de jaren vijftig bevinden, in het tijdperk van de onbetwiste heerschappij van het abstracte expressionisme. Maar al snel overtuigt de opkomst van de pop-art Evans ervan dat zijn oude voorliefde voor het figuratieve strookt met de meest actuele stromingen in de kunst. Niets staat zijn carrière als succesvol schilder meer in de weg; het enige wat hem echter interesseert is rustig leven en doen waar hij het meest zin in heeft. In de jaren zestig doet hij niets anders dan postzegels schilderen, ongeveer 4000, verdeeld over 42 denkbeeldige landen, met ieder jaar een expositie; hij verblijft echter zo min mogelijk in New York. Hij woont bijna altijd in Europa, vooral in Nederland, totdat hij, op slechts eenendertigjarige leeftijd, bij een brand in Amsterdam om het leven komt. Het boek dat me met hem in aanraking heeft gebracht vormt het bewijs dat een kring van vrienden en kenners rond zijn persoon en werk een cultus gecreëerd hebben als betrof het de nagedachtenis van een heilige (The World of Donald Evans, text by Willy Eisenhart, New York).

Het korte leven van Donald Evans (1945-1977) is tot in de kleinste détails gereconstrueerd en zijn werk is door Willy Eisenhart voorzien van een zeer nauwgezet commentaar, dat een inleiding is op de 85 kleurenplaten die, als in een postzegelalbum, op alfabetische volgorde per denkbeeldig land gerangschikt zijn. De verzameling postzegels is tegelijkertijd een verzameling kippen, windmolens, zeppelins, stoelen, palmen, vlinders en wat er verder nog tot de fauna en flora behoort (‘Fauna and Flora’ is tevens de naam van een federaal koninkrijk dat ergens, ongetwijfeld in Noordelijke streken, in de Evansiaanse geografie voorkomt). Evans is dan ook gek op classificaties, registers, catalogi en staalkaarten, en wat is er geschikter dan postzegels om aan deze voorliefde voor series vorm te geven? ‘Catalogus van de wereld’ is de titel die hij aan zijn gehele oeuvre wilde geven.

Op sommige pagina's staan vellen afgebeeld met allemaal eendere, nog niet langs de geperforeerde lijnen losgescheurde postzegels. Weer andere tonen collecties waarin getracht is het oorspronkelijke vel te reconstrueren door postzegels naast elkaar te leggen die volkomen identiek zijn, ware het niet dat ze zich onderscheiden door de zwarte scha-

[p. 117]

duw van het stempel en door de onregelmatigheden in de rand (Evans besteedde bijzondere zorg aan het nabootsen van de tanding, of van de ontbrekende tanding in de series die ouder moeten lijken, van vóór de uitvinding van de perforeermachine). Ook abstractere composities ontbreken niet, zoals de dominostenen op de bijzonder smaakvolle postzegels uit de ‘Etat Domino’ of de Schotse tartans uit ‘Antiqua’, geschilderd ter ere van een vriendin wier familie oorspronkelijk uit Schotland kwam.

Volgens Eisenhart vindt deze filatelistische fixatie van Evans zijn oorsprong in diens introverte karakter. Ik denk eerder dat hij gedreven wordt door de behoefte een dagboek bij te houden van tot emblematische objecten teruggebrachte gemoedstoestanden, gevoelens, positieve ervaringen en waarden; de nostalgische aanblik van het postzegelalbum laat echter ook ruimte voor het cultiveren van een geconcretiseerd, door het bewustzijn geregeerd innerlijk. Wat overheerst zijn de systematische ordening in series, de ironie in het verzinnen en toekennen van de namen en ook de nauwverholen melancholie van de schimmige, in allerlei kleuren herhaalde landschappen.

Het vervaardigen van postzegels is voor Donald Evans vooral een manier om zich de door hem bezochte landen en de plaatsen waar hij woont eigen te maken: zijn aangenomen vaderland, Nederland, inspireert hem tot het maken van de postzegels van ‘Achterdijk’ (naar zijn eerste Nederlandse adres) en van ‘Nadorp’ (naar de naam van een vriend van hem), waarin hij uitdrukking geeft aan zijn liefde voor het platte landschap, voor de verschillende types windmolens en ook voor de Nederlandse taal. Feller gekleurd zijn de postzegels van ‘Barcentrum’, naar de naam van de Amsterdamse bar die Evans regelmatig bezocht: een mooie serie die tegelijkertijd een opsomming is van naar prijs gerangschikte dranken, allemaal in verschillende glazen. Langzamerhand wordt duidelijk dat veel van de namen van zijn landen helemaal niet verzonnen zijn maar refereren aan, soms ook onopvallende of zeer kleine, plaatsen waar Evans wel eens geweest is en waaraan hij de kenmerken toekent, die normaal horen bij soevereine staten. Zo ontwerpt hij, na een zomer aan de Costa Brava, de postzegels van ‘Cadaqués’, met daarop een vrolijke serie groenten.

Andere namen behoren tot de geografie van het gevoel: ‘Lichaam’

[p. 118]

en ‘Geest’ zijn twee naast elkaar gelegen rijken in het hoge Noorden die dezelfde munteenheid (de ‘ijs’) en dezelfde postzegels (met zeehonden en narwallen) hebben. Twee Afrikaanse eilanden heten ‘Amis et Amants’ en vormen een van de landen die zijn voortgekomen uit de dekolonisatie van een voormalig Frans protectoraat, het ‘Royaume de Caluda’. Aanvankelijk gebruiken de nieuwe onafhankelijke staten nog de treurige, door overdruk gecorrigeerde postzegels van de oude kolonie; dan geven de ‘Postes des Iles Amis et Amants’ een nieuwe serie uit met landschappen van plaatsen die ‘Coup de Foudre’, ‘Premières Amours’ en ‘La Passade’ heten.

Maar de relatie die Evans met zijn landen onderhoudt loopt vooral via het voedsel, waarvan hij op zijn reizen de meest karakteristieke smaken en geuren verzamelt. Na een reis naar Italië verzint hij een nieuw land, ‘Mangiare’, met een munteenheid die rekent in grammen, en zeer verfijnde postzegels die een waar museum van groenten, fruit en kruiden vormen: van erwt, kappertje, pijnboompit en olijf (puntvormige afbeeldingen die door een smaakvolle achtergrond omlijst worden) tot pompoenbloem, roosmarijn, selderij en broccoli. De ‘Stato di Mangiare’ wijdt een speciale uitgifte, met de basisingrediënten (basilicum, pijnboompitten, geitekaas, knoflook), aan het recept voor pesto alla genovese. In een andere serie (gedateerd 1927) wordt de komkommer verheerlijkt in de vorm van een zeppelin. Tijdens de Tweede Wereldoorlog valt het leger van ‘Antipasto’ de ‘Stato di Mangiare’ binnen: de postzegels van het bezette gebied zijn te herkennen aan een overdruk. Na de oorlog wordt een gewest van ‘Mangiare’, ‘Pasta’ geheten, autonoom; de ‘Poste Paste’ geven een serie uit die een schitterende staalkaart is van verschillende soorten pasta.

Ook de heimwee naar het moederland van de Amerikaan in Europa uit zich in het in beeld brengen van iets eetbaars: fruit. De fascinerende platen die gewijd zijn aan een land dat ‘My Bonnie’ heet (‘My Bonnie lies over the océan’, aldus het liedje) staan vol met ogenschijnlijk geheel identieke kersen, die echter allemaal een verschillende gradatie rood hebben en een naam die afkomstig is uit catalogi van landbouwbedrijven.

Kortom, deze zogenaamd introverte man was in het geheel niet in zichzelf gekeerd, maar naar buiten gericht, op de dingen van de we-

[p. 119]

reld, die hij fijngevoelig en met liefderijke precisie één voor één uitkoos, identificeerde en een naam gaf. Misschien was wat hem in postzegels het meest interesseerde wel de herdenkingsfunctie en wilde hij tegenover de officiële, vastgestelde, bureaucratische herdenkingen van de posterijen over de hele wereld een ritueel van eigen herdenkingen stellen, ter herinnering aan schijnbaar onbeduidende ontmoetingen en ter vereeuwiging van unieke en onvervangbare zaken: basilicum, een vlinder, een olijf. Zonder de illusie te koesteren ze te ontrukken aan de tijdstroom die de series postzegels zeer snel omvormt tot sporen uit het verleden.